Στις 4 Απριλίου του 1968 ένας σπουδαίος άντρας έπεφτε νεκρός από σφαίρα στο Μέμφις του Τενεσί. Μολονότι ο δολοφόνος του συνελήφθη και καταδικάστηκε, ποτέ δεν έπεσε άπλετο φως στην υπόθεση της δολοφονίας. Ήταν μεμονωμένο έγκλημα; Ή μήπως ήταν οργανωμένη συνομωσία; Και αν ναι, από ποιους οργανώθηκε;
Με έναυσμα τις επίμονες προσπάθειες της οικογένειας που συνεχίζονται, ξανανοίγουμε τον φάκελο της δολοφονίας, ως φόρο τιμής στη μνήμη του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.
Παθητική αντίσταση και πολιτική ανυπακοή
Στις 3 Απριλίου του 1968 ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζ. έφτασε στο Μέμφις για να δηλώσει στη συμπαράστασή του στους Αφροαμερικανούς οδοκαθαριστές της πόλης, οι οποίοι απεργούσαν διεκδικώντας ίσους μισθούς και ανάλογες συνθήκες εργασίας με τους λευκούς συναδέλφους τους. Ο μαύρος ηγέτης επρόκειτο να τεθεί επικεφαλής στην μεγάλη πορεία που είχαν προγραμματίσει οι απεργοί, την οποία οι τοπικές αρχές και άλλοι παράγοντες προσπαθούσαν ήδη να σαμποτάρουν.
Ο Κινγκ, όπως δήλωσαν αργότερα στενοί συνεργάτες του, είχε προηγουμένως λάβει ανώνυμα απειλητικά τηλεφωνήματα, που τον προειδοποιούσαν να μην τολμήσει να μετέβη στο Τενεσί και να παραστεί στην πορεία, ειδάλλως κινδυνεύει. Ο Κινγκ είχε γίνει πλέον επικίνδυνος για το λευκό αμερικανικό κατεστημένο. Δεν ήταν πλέον ο άκακος αιδεσιμότατος της ειρήνης, που εμπνεόταν από την παθητική αντίσταση του Μαχάτμα Γκάντι. Στα χρόνια που ακολούθησαν την μεγαλειώδη πορεία της Ουάσινγκτον και το «Έχω ένα Όνειρο» (Μάρτιος 1963), καθώς και τη βράβευσή του με το Νόμπελ Ειρήνης (1964), ο Κινγκ είχε στραφεί κι αυτός σε πιο δυναμικές μορφές πάλης. Υποστήριζε περισσότερο μια μορφή πολιτικής ανυπακοής, όπως την όρισε ο Ντέιβιντ Θορό, χωρίς ωστόσο να ασπάζεται το δόγμα «βία στη βία», όπως οι Πάνθηρες οι ή Μαύροι Μουσουλμάνοι ή ο Μάλκομ Χ. Ο Κινγκ είχε ευρύτερα «πολιτικοποιήσει» τον λόγο του και τα κηρύγματα του έβρισκαν απήχηση όχι μόνο στους Αφροαμερικανούς, αλλά και στους πιο προοδευτικούς λευκούς και στους κύκλους της αμερικανικής αριστεράς. Το σημαντικότερο επίτευγμά του ήταν ότι κατάφερε να βγάλει τον αγώνα κατά των φυλετικών διακρίσεων από τα στενά όρια του Νότου και των γκέτο των μεγαλουπόλεων του Βορρά. Ότι κατάφερε να συνδέσει τις πολιτικές διεκδικήσεις των Αφροαμερικανών με τις διεκδικήσεις των λιγότερο προνομιούχων λευκών, που βίωναν επίσης τον κοινωνικό αποκλεισμό, καθώς επίσης και με το αντιπολεμικό κίνημα…
Ο Μάλκολμ Χ και ο Κινγκ έφτασαν σε κάποια μορφή συννενόησης γύρω στο 1964, με τον πρώτο να κατανοεί το αδύνατο του σεπαρατισμού και τον δεύτερο να συνανεί στη ριζοσπαστικοποίηση (χωρίς ένοπλη βία) των κιηντοποιήσεων. Τον Φεβρουάριο του 1965, ο πρώτος δολοφονήθηκε στο Χάρλεμ, μαζί με την προοπτική της ενότητας του αφροαμερικανικού κινήματος.
Τον Απρίλιο του 1967, ο Κινγκ εκφώνησε έναν από τους πιο μαχητικούς του λόγους σε μια συγκέντρωση στη Νέα Υόρκη, μπροστά σε ένα πολυπληθές κοινό αποτελούμενο από λευκούς και μαύρους. Ο Κινγκ κατηγόρησε ανοιχτά την κυβέρνηση του Λίντον Τζόνσον ότι βρισκόταν στο Βιετνάμ «για να το καταστήσει αμερικανική αποικία» και κατηγόρησε τους καπιταλιστές ότι αδιαφορούν για τη φτώχεια, την περίθαλψη και την κοινωνική ασφάλιση στην ίδια τους την πατρίδα και ότι «επενδύουν τεράστια ποσά στην Ασία, στην Αφρική και στη Νότια Αμερική, μόνο για το κέρδος και χωρίς να ενδιαφέρονται για την κοινωνική βελτίωση αυτών των χωρών».
Μετακινούμενος προς τα Αριστερά και απευθυνόμενος σε ένα ευρύτερο και «μεικτό» ακροατήριο, ο Κινγκ είχε αρχίσει να γίνεται επικίνδυνος για το «βαθύ κράτος» των ΗΠΑ. Δεν ήταν πια ο άκακος επαρχιώτης μαύρος ιερέας από την Ατλάντα, αλλά ένας πολιτικός ηγέτης με παναμερικανική απήχηση. Ένας δυνάμει επικίνδυνος πολιτικός αντίπαλος, που ίσως θα ήταν καλύτερα να φύγει από τη μέση...
Μέμφις, ώρα μηδέν
Φτάνοντας στο Μέμφις στις 3 Απριλίου του 1968, ο Κινγκ και η συνοδοί του κατέλυσαν στο δωμάτιο Νο 306 του ξενοδοχείου Lorraine, ιδιοκτησίας κάποιου Γουόλτερ Μπέιλι. Για την ιστορία, στο ίδιο ξενοδοχείο έμεναν σταθερά αρκετοί από τους καλλιτέχνες της τοπικής εταιρείας Stax. Σύμφωνα μάλιστα με τον θρύλο, σε ένα από τα δωμάτιά του ο Άιζακ Χέις συνέθεσε το περίφημο “Soul Man” για το ντουέτο των Σαμ & Ντέιβ…
Όπως ήταν προγραμματισμένο, την ίδια ημέρα ο Κινγκ εκφώνησε έναν λόγο, που έμεινε στην ιστορία ως "I've been to the Mountaintop", σε μια ανοιχτή συγκέντρωση σε μια εκκλησία Βαπτιστών. Στον λόγο του αυτό αναφέρθηκε εκτενώς στις απειλές που δεχόταν κατά της ζωής του, καταλήγοντας στο ότι «δεν φοβάται κανέναν άνθρωπο» και πως «ό,τι γίνει θα είναι το θέλημα του θεού». Μια ημέρα μόλις πριν, ο Κινγκ είχε λάβει ένα ανώνυμο τηλεφώνημα που τον προειδοποιούσε ότι το αεροπλάνο που θα τον μετέφερε στο Μέμφις ήταν παγιδευμένο με βόμβα –κάτι που αποδείχθηκε φάρσα…
Το απόγευμα της 4 Απριλίου του 1968, τοπική ώρα 6 και 1 λεπτό, ο Κινγκ στεκόταν ακριβώς έξω από την είσοδο του δωματίου 306, στον δεύτερο όροφο του ξενοδοχείου Lorraine. Μαζί του ήταν ακόμη, μεταξύ άλλων, οι αιδεσιμότατοι Τζέσε Τζάκσον και Ραλφ Αμπερνάθι καθώς και ένας Αφροαμερικανός μουσικός ονόματι Μπεν Μπραντς. Άξαφνα, ένας πυροβολισμός ακούστηκε. Ο Κινγκ έπεσε αιμόφυρτος, χτυπημένος στο δεξί μάγουλο. Η σφαίρα συνέτριψε το σαγόνι του, προχώρησε προκαλώντας κι άλλα εσωτερικά τραύματα και τελικά καρφώθηκε στον ώμο του. Τα τελευταία του λόγια, σύμφωνα με τον Μπεν Μπραντς, ήταν τα εξής: «Μπεν, σιγούρεψε ότι θα παίξεις το “Take My Hand, Precious Lord” στην αποψινή συγκέντρωση. Παίξε το όσο πιο όμορφα μπορείς». Σχεδόν μία ώρα μετά, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ εξέπνευσε στο νοσοκομείο St. Joseph του Μέμφις, στις 7:05 μ.μ. Ήταν 39 ετών, αν κι έδειχνε γηραιότερος, ίσως επειδή εργαζόταν με εξοντωτικούς ρυθμούς. Σύμφωνα μάλιστα με την ιατροδικαστική έκθεση, είχε καρδιά 60άρη…
Όταν έγινε γνωστή η δολοφονία του Κινγκ, σε περισσότερες από 100 πόλεις των ΗΠΑ ξέσπασαν σοβαρά επεισόδια ανάμεσα στους Αφροαμερικανούς και την αστυνομία. Τα γκέτο κάηκαν επί μέρες ολόκληρες και χύθηκε πολύ αίμα. Στις 9 Απριλίου ο πρόεδρος Τζόνσον κήρυξε εθνικό πένθος και την ίδια ημέρα πάνω από 300.000 άνθρωποι παρευρέθηκαν στην κηδεία του μαύρου ηγέτη.
Ο «βολικός» ύποπτος
Η σφαίρα που δολοφόνησε τον Κινγκ ρίχτηκε, σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή, από το παράθυρο της τουαλέτας ενός νοικιασμένου σπιτιού, που βρισκόταν ακριβώς απέναντι από το δωμάτιο 306 του ξενοδοχείου Lorraine, στο Νο 422 της οδού South Main. Πρόκειται για το σπίτι προς το οποίο δείχνουν πιθανότατα οι σύντροφοι του Κινγκ για να υποδείξουν τη θέση απ’ όπου ακούστηκε ο πυροβολισμός, στην κλασική πια φωτογραφία που απαθανάτισε τη σκηνή της δολοφονίας. Το σπίτι αυτό ήταν νοικιασμένο από κάποιον Τζέιμς Ερλ Ρέι, έναν λευκό κατάδικο που είχε αποδράσει από τη φυλακή. Δύο μήνες μετά, ο Ρέι συνελήφθη στο αεροδρόμιο Heathrow του Λονδίνου, προσπαθώντας να διαφύγει στην Αγγλία με πλαστό καναδικό διαβατήριο. Ο Ρέι οδηγήθηκε στο Μέμφις όπου του αποδόθηκαν κατηγορίες για τη δολοφονία του Κινγκ. Ύστερα από συμβουλή του δικηγόρου του, στις 10 Μαρτίου ομολόγησε την ενοχή του, για να αποφύγει τη θανατική ποινή. Ωστόσο, μόλις τρεις μέρες μετά απέλυσε τον δικηγόρο του και ανακάλεσε την αρχική ομολογία του. Στη νέα του κατάθεση ο Ρέι υποστήριξε, ότι αν και εμπλεκόταν έμμεσα στη συνωμοσία για τη δολοφονία του Κινγκ, δεν ήταν αυτός που πάτησε τη σκανδάλη. Μολονότι δεν κατονόμασε τον πραγματικό δολοφόνο, άφησε να εννοηθεί ότι ο πιθανότερος ύποπτος ήταν ένας μυστηριώδης τύπος ονόματι «Ραούλ», τον οποίο ο Ρέι συνάντησε στον Καναδά, όπου είχε διαφύγει μετά την απόδρασή του. Διόλου τυχαία, το δικαστήριο έμεινε στην πρώτη ομολογία του Ρέι και τελικά τον καταδίκασε σε κάθειρξη 99 ετών, με την κατηγορία της δολοφονίας από πρόθεση. Το δικαστήριο έκρινε επίσης ότι έδρασε μόνος του. Το κίνητρο για την πράξη του αποδόθηκε γενικώς και αορίστως στον ρατσισμό του Ρέι προς τους μαύρους…
Ο Ρέι παρέμεινε στη φυλακή έως τον θάνατό του, στις 23 Απριλίου του 1998. Όσο ήταν έγκλειστος, δεν έπαψε ούτε στιγμή να υποστηρίζει την αθωότητά του, ωστόσο όλες οι προσπάθειές του για έφεση και επανεξέταση της υπόθεσης προσέκρουσαν σε τοίχο. Ήταν εξάλλου ο «ιδεατός» δολοφόνος, ένα «λευκό σκουπίδι» (white trash, που λένε κι οι Αμερικανοί), για την τύχη του οποίου δεν θα έδινε δεκάρα κανείς. Η θεωρία του ενός δολοφόνου, που έδρασε μόνος του, ήταν επίσης πολύ «βολική», κατά το γράμμα της υπόθεσης Λι Χάρβεϊ Όσβαλντ…
Επανεξέταση
Υπήρχαν όμως πολλοί που δεν πείστηκαν με αυτή τη βολική εκδοχή. Πρώτα απ’ όλα το κίνητρο για την δολοφονία ήταν πολύ ασαφές. Επιπλέον, ο Ρέι μπορεί να ήταν ένας πρώην διαρρήκτης, ωστόσο δεν είχε αναμειχθεί (ούτε συλληφθεί) ποτέ για βίαια εγκλήματα, που προϋποθέτουν τη χρήση όπλου. Οι βαλλιστικές εξετάσεις κλόνισαν ακόμη περισσότερο την πιθανότητα της βέβαιης και αποκλειστικής ενοχής του Ρέι. Σύμφωνα με τα αποτελέσματά τους, τα δαχτυλικά αποτυπώματα του Ρέι δεν βρέθηκαν πάνω στο τουφέκι Remington Gamemaster, που εικάζεται ότι χρησιμοποίησε. Επιπρόσθετα, δεν ταυτίστηκε με σιγουριά ότι αυτό ήταν το όπλο που έριξε τη μοιραία σφαίρα. Ακόμη και το σημείο από όπου πυροβόλησε ο δράστης αμφισβητήθηκε έντονα. Μάλιστα ένας από τους συντρόφους του Κινγκ, που υπήρξε αυτόπτης μάρτυς της δολοφονίας, υποστήριξε ότι ο πυροβολισμός ακούστηκε από «κάπου από πίσω μας» και όχι από το απέναντι σπίτι, που είχε νοικιάσει ο Ρέι. Το 1977-78, διεξήχθη μια νέα ομοσπονδιακή ανάκριση από την Ειδική Επιτροπή Δολοφονιών. Το πόρισμά της κατέληγε στο ότι «υπάρχει η πιθανότητα» να μην έδρασε μόνος ο Ρέι στην οργάνωση της δολοφονίας, ήταν όμως αυτός που πάτησε τη σκανδάλη. Ένα από τα ονόματα που ακούστηκαν τότε ότι μπορεί να ενέχονταν στη δολοφονία (χωρίς όμως να αποδειχθεί κάτι τέτοιο) ήταν και αυτό του Λόιντ Τζόουερς, ιδιοκτήτη ενός μπαρ στο Μέμφις…
Η οικογένεια του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ουδέποτε συμβιβάστηκε με την επίσημη εκδοχή που ήθελε τον Ρέι ως τον ένα και μοναδικό δολοφόνο. Το 1997 ο γιος του δολοφονημένου ηγέτη, Ντέξτερ Κινγκ, επισκέφτηκε τον Ρέι στη φυλακή και υποστήριξε ανοιχτά το αίτημά του για επανάληψη της δίκης. Λίγο αργότερα, οι συγγενείς του Κινγκ κατάφεραν να ανοίξει ξανά ο φάκελος της δολοφονίας. To 1999, μετά δηλαδή τον θάνατο του Ρέι, η υπόθεση πήρε μια νέα τροπή. Αστικό δικαστήριο του Μέμφις, αποτελούμενο από 6 λευκούς και ισάριθμους μαύρους ενόρκους, δικαίωσε την χήρα του θύματος, Κορέτα Σκοτ Κινγκ, και έκρινε ένοχο πρωτοδίκως τον Λόιντ Τζόουερς με την κατηγορία ότι έλαβε 100.000 δολάρια για να οργανώσει τη δολοφονία μαζί με «άλλους άγνωστους συνεργούς». Παρ’ όλα αυτά, τον επόμενο χρόνο το αμερικανικό Υπουργείο Δικαιοσύνης απεφάνθη ότι ολοκλήρωσε την έρευνά του σχετικά με την ενοχή ή όχι του Τζόουερς, χωρίς να προκύπτουν στοιχεία που να υποστηρίζουν την εκδοχή της συνομωσίας. Επίσης, ανακοίνωσε ότι η υπόθεση έκλεινε, έως ότου προέκυπταν νέα αξιόπιστα στοιχεία…
Θεωρίες συνομωσίας
Οι εικασίες γύρω από τη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ προσομοιάζουν με τις αντίστοιχες θεωρίες συνομωσίας γύρω από τη δολοφονία του Τζον Κένεντι. Σύμφωνα με αυτές, θα μπορούσε να ευθύνονται: η κυβέρνηση, γενικώς και αορίστως· το FBI μεμονωμένα, καθώς ο Έντγκαρ Χούβερ μισούσε ανοιχτά τον Κινγκ· η αστυνομία του Μέμφις, που αποτελείτο κατά κόρον από σκληροπυρηνικούς ρατσιστές· η Κου Κλουξ Κλαν, με προφανή κίνητρα· η CIA ή τα Πράσινα Μπερέ, εξαιτίας της κριτικής του Κινγκ απέναντι στον πόλεμο του Βιετνάμ· η Μαφία, εκτελώντας κάποιο συμβόλαιο· ένας οποιασδήποτε συνδυασμός στον οποίο εμπλέκονται κάποιοι εξ’ αυτών –εκδοχή που έχει αναπτύξει με σατανικό τρόπο στο μυθιστόρημά του “The Six Cold Thousand” ο Τζέιμς Ελρόι.
Άλλοι επιμένουν ότι βασικός ύποπτος παραμένει ο Τζόουερς, “The Memphis Bar Man” όπως είναι πιο γνωστός στη σχετική βιβλιογραφία. Άλλοι κοιτάζουν προς την κατεύθυνση του μυστηριώδους «Ραούλ», που ανέφερε στη δεύτερη κατάθεσή του ο Ρέι. Υπάρχει και μια λίγο πιο τραβηγμένη εκδοχή που αναφέρει ότι τον Κινγκ δολοφόνησε κάποιος Χένρι Κλέι Γουίλσον, ο οποίος τον μισούσε, όχι επειδή ήταν μαύρος, αλλά επειδή ήταν «κομουνιστής». Και, βεβαίως, υπάρχουν πάντα αυτοί που πιστεύουν ότι ναι μεν μπορεί να ήταν ο Ρέι αυτός που πάτησε τη σκανδάλη, αλλά δεν έδρασε μόνος του και δεν κατέστρωσε αυτός το χτύπημα. Ένας απ’ αυτούς που τείνουν προς το τελευταίο συμπέρασμα είναι ο λαοπρόβλητος αιδεσιμότατος και πολιτικός Τζέσε Τζάκσον, στενός συνεργάτης του Δρ. Κινγκ, που ήταν παρόν τη στιγμή της δολοφονίας.
«Είναι γεγονός ότι υπήρχαν άνθρωποι που εργάζονταν για να σαμποτάρουν την πορεία μας. Επίσης, στις τάξεις της οργάνωσής μας υπήρχε τουλάχιστον ένας άνθρωπος-κλειδί που πληρωνόταν από την κυβέρνηση, όπως ανακαλύψαμε αργότερα. Έτσι λοιπόν είχαν διεισδύσει στην οργάνωσή μας, μας έκαναν σαμποτάζ απ’ έξω και συγχρόνως ο Τύπος έβαλε εναντίον μας. …Ποτέ δεν πρόκειται να πιστέψω ότι ο Τζέιμς Ερλ Ρέι είχε το κίνητρο, τα χρήματα και τη δυνατότητα να το κάνει μόνος του. Η κυβέρνησή μας είχε σίγουρα ανάμειξη, προετοιμάζοντας το έδαφος για τον Τζέιμς Ερλ Ρέι...».
