Ευτυχώς για όλους μας, η ιστορία της Ανθρωπότητας απέδειξε τον αριθμό 10 ως πολύ μικρό για να χωρέσει όσους δημιουργούς κοίταξαν έξω από τους «κανόνες» κάθε εποχής, φτιάχνοντας σπουδαία πράγματα, τα οποία έκαναν τους ορίζοντές μας ακόμα πιο ευρείς. Μπορούμε ωστόσο σίγουρα να σταθούμε στους παρακάτω, ακόμα και ενδεικτικά...
Frank Sinatra
Μπορεί να μην ήταν δημιουργός με τη στενή σημασία του όρου, αλλά χωρίς τον Frank Sinatra δεν θα υπήρχε καν ο τίτλος αυτού του άρθρου, αφού η φράση «I did it my way» πέρασε στην αγγλική καθομιλουμένη λόγω της κατακλυσμιαίας επιτυχίας του "My Way" (1969). Ο Sinatra ξεκίνησε από το swing και έφτασε σε εκείνο το ελαφρό στυλ που θεωρούταν ποπ πριν την έλευση του rock 'n' roll, βάζοντας σε κάθε περίπτωση το ειδικό βάρος μιας απαράμιλλα προσωπικής ερμηνείας, που για πολλούς τον έκανε την καλύτερη ανδρική φωνή του 20ού αιώνα (The Voice). Πράγματι, ακόμα και όταν τραγουδάει ένα χριστουγεννιάτικο στάνταρ σαν το "Santa Claus Is Comin' To Town" (1968), ο Sinatra σε κάνει να πιστέψεις ότι ναι, έρχεται πράγματι ο Άγιος Βασίλης φορτωμένος δώρα.
Απόλαυσε έτσι μια τεράστια καριέρα, η οποία μεταφράστηκε σε παγκόσμιες πωλήσεις της τάξης των 150.000.000 αντιτύπων και σε μια απήχηση που ισοφαρίστηκε στην ιστορία μόνο από τον Elvis Presley, τους Beatles και τον Michael Jackson. Παράλληλα μάλιστα με τα μουσικά διακρίθηκε και ως ηθοποιός, κερδίζοντας ένα Όσκαρ Β΄ Ανδρικού ρόλου για το πορτραίτο του Angelo Maggio στην ταινία του Fred Zinnemann From Here To Eternity (1953), ενώ οι σχέσεις του με τη Μαφία –για τις οποίες το FBI τον παρακολουθούσε επί 50 χρόνια– έγιναν κι αυτές, εν καιρώ, τμήμα του όλου μύθου γύρω από το όνομά του.
Σοφοκλής
Οι τραγωδίες του έγιναν ορόσημο για την καλλιτεχνική δημιουργικότητα που συνδυάστηκε με την αρχαία Ελλάδα, ενώ κατέστησαν τον Οιδίποδα και την Αντιγόνη διαχρονικές φιγούρες, οι οποίες εξακολουθούν να θαυμάζονται σε διεθνές επίπεδο ακόμα και στις μέρες μας.
Στα χρόνια του, ωστόσο, ο Σοφοκλής –ένας Αθηναίος καταγόμενος από μια εύπορη οικογένεια των αγροτικών προαστίων– πήρε αρκετές γενναίες και αντισυμβατικές αποφάσεις προκειμένου να σμιλεύσει τα θεατρικά του έργα, μειώνοντας π.χ. τον ρόλο του χορού, επενδύοντας στην ανάπτυξη των χαρακτήρων και εστιάζοντας στη σύγκρουση προσωπικοτήτων. Ακόμα λοιπόν κι αν δεχτούμε ότι το σύγχρονο θέατρο έχει βασικά ρωμαϊκές καταβολές, το αποτύπωμά του παραμένει όχι μόνο ανεξίτηλο, μα και με μια επίδραση πολύ γενικότερη, η οποία φτάνει ακόμα και στο μοντέρνο σασπένς, όπως αποδεικνύει το κινηματογραφικό έπος του Πολέμου των Άστρων.
Leonardo Da Vinci
Ο πατέρας του οτιδήποτε «My Way», αλλά και ο άνθρωπος που έχουμε σήμερα στο μυαλό μας ως συνώνυμο της Αναγέννησης. Φλωρεντίνος στην καταγωγή (δεν υπήρχε Ιταλία τότε), πρόλαβε στα 67 χρόνια στα οποία έζησε να ασχοληθεί με ό,τι μπορεί να βάλει ο νους, κρατώντας μια δική του ματιά σε όλα. Η θρυλική Mona Lisa (ή La Gioconda) παραμένει ακόμα και σήμερα το παγκόσμιο καλλιτεχνικό αριστούργημα με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα, με την υψηλή της αισθητική να ασκεί επίδραση ακόμα και στην εγχώρια ...σοκολατοποιία, για όσους θυμούνται τα περίφημα σοκολατάκια Τζοκόντα.
Η Mona Lisa, βέβαια, δεν είναι παρά η κορυφή στο «παγόβουνο» μιας λαμπρής καριέρας στη ζωγραφική, που περιλαμβάνει κι άλλους σπουδαίους πίνακες, π.χ. την Παναγία των Βράχων ή τον Μυστικό Δείπνο. Το μυαλό επίσης του Da Vinci έφυγε πολύ πιο πέρα από τα τεχνολογικά όρια της εποχής του, με αποτέλεσμα σήμερα να τον αναγνωρίζουμε ως τον πρώτο που σκέφτηκε το ελικόπτερο, το αλεξίπτωτο και το τανκ, ακόμα και αν στους καιρούς του δεν υπήρχε περιθώριο να υλοποιήσει επιτυχώς τέτοιες ιδέες. Πέντε σχεδόν αιώνες μετά τον θάνατό του, ακόμα λέμε το όνομά του με δέος.
Igor Stravinsky
Πολύ λίγοι στον κόσμο της μουσικής είχαν τον δικό του τρόπο να κινούνται έξω από τα όρια διατηρώντας συνάμα μια διακριτή και πολύ προσωπική «υπογραφή». Ο Stravinsky ανέπτυξε ένα κυλιόμενο μουσικό μοτίβο, ικανό να επαναλαμβάνεται σε μια σύνθεση, κάθε όμως φορά με ένα διαφοροποιημένο πρόσωπο, αδιαφορώντας για το μέτρο ή και πιέζοντας τους ρυθμούς στα όριά τους.
Οι αντιδράσεις του κοινού όταν πρωτακούστηκε η μουσική που έφτιαξε για τα μπαλέτα The Firebird (2010), Petrushka (1911) και The Rite Of Spring (1913) έμειναν μνημειώδεις στην ιστορία, προκαλώντας πύρινους δημόσιους διαξιφισμούς για το τι μπορεί να είναι ωραίο και συνάμα «καινούριο». Ειδικά στην περίπτωση του The Rite Of Spring, μάλιστα, έπεσε ξύλο ανάμεσα σε όσους παρακολούθησαν την παράσταση στο Παρίσι της εποχής, με αποτέλεσμα να χρειαστεί να έρθουν αστυνομικές δυνάμεις στην αίθουσα ώστε να παιχτεί κανονικά η 2η πράξη. Γρήγορα, ωστόσο, και τα 3 έργα αναγνωρίστηκαν ως αξεπέραστα ορόσημα μιας νέας μουσικής εποχής.
Pablo Picasso
Ίσως ο πρώτος που έρχεται κατά νου σε όποια συζήτηση γίνεται για τη μοντέρνα τέχνη, και μάλλον ο μόνος καλλιτέχνης μετά τον Michelangelo που ευτύχησε να γνωρίσει τόσο μεγάλη φήμη και αναγνωρισιμότητα ενόσω ακόμα ζούσε. Η περίφημη Γκουέρνικα (1937), μια συγκλονιστική κραυγή σε ελαιογραφία για τον εμφύλιο σπαραγμό της πατρίδας του Ισπανίας, συνεχίζει να στοιχειώνει τα αντιπολεμικά ρεπορτάζ κάθε που ξεσπά κάποια νέα αιματηρή σύρραξη στον πλανήτη μας, ενώ οι Κυρίες της Αβινιόν (1907) φιγουράρουν πλέον σε κάθε εισαγωγή στο «μοντέρνο».
Δημιουργώντας έξω από τους κανόνες που είχε θεσπίσει η εποχή του για το τι μπορούσε να είναι ωραίο, ο Picasso μάς αποκάλυψε έναν ολόκληρο καινούριο κόσμο και έπεισε τον 20ό αιώνα ότι η ζωγραφική και η γλυπτική μπορούσαν ακόμα να έχουν ζωντανή και πανανθρώπινη αξία.
Kraftwerk
Φεύγοντας από την πειραματική πλευρά των krautrock αναζητήσεων στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1970, οι Kraftwerk ανάγκασαν τους ειδήμονες να επινοήσουν νέους όρους για να περιγράψουν τη μουσική που έφτιαχναν, κομίζοντας παράλληλα ένα ολικό αισθητικό όραμα απαρτιζόμενο από ήχους, εικόνες και έναν ρομποτικό τρόπο εκφοράς των αγγλικών λέξεων, στον οποίον διατηρήθηκε μια βαριά γερμανική προφορά ως στοιχείο ταυτότητας και καταγωγής.
Την ίδια στιγμή, οι μελωδίες τους και η αμεσότητα των όσων κατέθεσαν σε δίσκους σαν το Autobahn (1974), το Trans-Europe Express (1977) και το The Man-Machine (1978), βοήθησαν τα μαζικά ακροατήρια να αγαπήσουν τα «ηλεκτρονικά», ολοκληρώνοντας έτσι την καινοτομία με μια σπάνια στην ιστορία αποδοχή από κοινό και κριτικούς. Όσο και να ξενίζει ίσως κάποιους, ήταν η πιο σημαντική μπάντα μετά τους Beatles, με την επιρροή τους να γίνεται εμφανής στα νεοκυματικά 1980s (Depeche Mode, Visage, New Order), να περνάει ύστερα στη Björk και στον Aphex Twin κατά τα 1990s και να φτάνει ως τις μέρες μας, σε περιπτώσεις σαν τους LCD Soundsystem.
Bob Dylan
Ο Bob Dylan και αν το έκανε με τον δικό του τρόπο, επιδεικνύοντας μάλιστα μια φοβερή αδιαφορία για τις όσες διαμαρτυρίες προκαλούσαν οι καινοτομίες του. Είτε τραγουδώντας με μια φωνή που εμφανώς λοξοδρομεί από ό,τι θεωρούσε «ωραίο» η δεκαετία του 1960, είτε βάζοντας την ηλεκτρική κιθάρα στον κόσμο της folk δημιουργίας –ενώνοντας έτσι τη λαϊκή ποιητικότητα με τον ανατέλλοντα κόσμο του rock 'n' roll– ο Dylan έχτισε ένα ολόκληρο δικό του σύμπαν με τις μελωδίες, τους στίχους και τις ερμηνείες του, το οποίο επιμένει να εξερευνά και στα 77 του χρόνια, αποτολμώντας διασκευές στον αγαπημένο του Frank Sinatra, που στέκει βέβαια τραγουδιστικά ακριβώς στον αντίποδα των δικών του φωνητικών δυνατοτήτων.
Η λέξη «τραγουδοποιός» μπήκε στη ζωή μας εξαιτίας του, το κύμα των σύγχρονων τροβαδούρων που παίρνουν μια κιθάρα και τα λένε χρωστά τα πάντα στη δική του δράση και παρουσία, ενώ η πρόσφατη απόφαση της Σουηδικής Ακαδημίας να του απονείμει Νόμπελ Λογοτεχνίας για το στιχουργικό του έργο (2016) δείχνει την έκταση στην οποία έγινε αισθητή η ντυλανική πρωτοπορία.
Andy Warhol
Μπορεί να μπήκαμε πια για τα καλά στον 21ο αιώνα, όμως οι κοινωνίες μας συνεχίζουν να κινούνται με βάση την pop culture που άνθισε σε Αμερική και Βρετανία κατά τη δεκαετία του 1960. Έτσι, ο Andy Warhol και τα έργα του παραμένουν άμεσα αναγνωρίσιμα σχεδόν 30 χρόνια πια μετά τον θάνατό του, καθώς συνεχίζουμε να θαυμάζουμε το πώς κατάφερε να νοηματοδοτήσει εκ νέου το τετριμμένο (τη μπανάνα π.χ. στο θρυλικό πια εξώφυλλο του πρώτου δίσκου των Velvet Underground), προσφέροντας ιδέες που άλλαξαν τον τρόπο σκέψης μας όχι μόνο σε καλλιτεχνικό επίπεδο, αλλά και στο φιλοσοφικό επίπεδο με το οποίο λειτουργεί η σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία.
Η ρήση του ειδικά για τα «15 λεπτά διασημότητας» εξακολουθεί να ορίζει το τηλεοπτικό σκηνικό και βρίσκεται πίσω από κάθε talent show που κάνει νούμερα στις μετρήσεις θέασης. Πρωτοστάτησε επίσης στην ορατότητα της gay σεξουαλικότητας, αφού προέβαλλε ανοιχτά τις προτιμήσεις του, σε χρόνια που δεν είχε καν ξεκινήσει η οργανωμένη πάλη για τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων, αμφισεξουαλικών και trans ατόμων. Τέλος, μεγάλη ήταν και η προσφορά του στους άστεγους, καθώς δούλευε συχνά εθελοντής σε καταφύγια στη Νέα Υόρκη, πράξη την οποία απέδιδε στην έντονη θρησκευτική του πίστη (ακολουθούσε έναν ελληνόρυθμο Καθολικισμό).
Jane Austen
Έζησε μόλις 41 χρόνια και άφησε πίσω της μόνο 6 μυθιστορήματα, τα οποία σχολίαζαν βασικά τον κόσμο των Βρετανών γαιοκτημόνων (μεγάλων και μικρών) στα τέλη του 18ου αιώνα. Ενώ όμως η θεματική μοιάζει περιορισμένη, η γραφή της ανέδειξε τον τρόπο με τον οποίον έβλεπαν τον κόσμο οι γυναίκες, ενώ παράλληλα κάλεσε και για συμπάθεια προς χαρακτήρες που πάλευαν να ζήσουν έξω από τα «κουτάκια» της εποχής, αναζητώντας τη δική τους διαδρομή προς τον έρωτα και την ευτυχία –σπάζοντας τα ρομαντικά και βικτωριανά στερεότυπα με τα οποία κινούταν ολόκληρη η κοινωνία των καιρών της.
Βιβλία σαν το Λογική και Ευαισθησία (1811) ή το Περηφάνεια και Προκατάληψη (1813) συνεχίζουν να εκδίδονται σε όλη την υφήλιο, ενώ τραβούν σταθερά μεγάλο διεθνές ενδιαφέρον όταν γίνονται ταινίες ή/και τηλεοπτικές σειρές. Στα δικά της ωστόσο χρόνια, η Austen χρειάστηκε να δημοσιεύει ανώνυμα, με αποτέλεσμα να είναι παντελώς άγνωστη όταν πέθανε. Η φήμη της θα μεγάλωνε αργότερα, πρώτα ανάμεσα στις λογοτεχνικές ελίτ του 19ου αιώνα και ύστερα στον 20ό αιώνα, όταν πέρασε στα πανεπιστήμια και αγκαλιάστηκε από το φεμινιστικό κίνημα.
Μολονότι είναι τεράστια η σχετική λίστα με τους δημιουργούς που κοίταξαν έξω από τους «κανόνες» κάθε εποχής, σπουδαία πράγματα δημιούργησαν και άνθρωποι που δεν ήταν καλλιτέχνες. Και αυτούς τους ανθρώπους αξίζει να ξεχωρίζουμε, από όποιον χώρο και αν προέρχονται. Δημιουργός μπορεί να είναι ο καθένας μας, στον τομέα του, ακόμα και επαγγελματικό. Όχι μόνο στο παρελθόν, ακόμα και σήμερα, γύρω μας, έχουμε πολλούς τέτοιους, κι ας μην έχουν το ταλέντο των προαναφερθέντων. Ένας τέτοιος ήταν, πριν πολλά πολλά χρόνια... ο...
Jack Daniel
Ίσως να έχεις ακούσει την ιστορία του, αυτό που δεν ξέρεις ίσως ήταν ότι τίποτα δεν του δόθηκε έτοιμο. Ως έφηβος "μαθητής" στην παρασκευή ουίσκι, κατάφερε να ξεπεράσει τον δάσκαλό του και να παρασκευάσει ουίσκι με τον δικό του, μοναδικό τρόπο. Έφηβος ακόμα, έφτιαξε το πρώτο καταγεγραμμένο αποστακτήριο στην Αμερική («Jack Daniel Distillery»), ενώ από το 19ο αιώνα είχε αντιληφθεί πόσο σημαντικό είναι να είσαι διαφορετικός. Χρησιμοποίησε τετράγωνα μπουκάλια όταν όλοι χρησιμοποιούσαν στρογγυλά και τύπωνε πάνω τους το όνομα του. Δημιούργησε ακόμα και τη δική του μπάντα, την «Jack Daniel’s Silver Cornet Band», γιατί γνώριζε ότι για ένα εξαιρετικό βράδυ χρειάζονται ένα καλό ουίσκι και καλή μουσική.
Αλλά το σημαντικότερο ήταν ότι διάλεξε να παράξει ουίσκι με τον δικό του τρόπο, γιατί ήξερε ότι έτσι θα μπορούσε να ξεχωρίσει. Χρησιμοποίησε νερό καθαρό από σίδηρο και επέβαλλε το χρονοβόρο φιλτράρισμα του ουίσκι σε ξυλοκάρβουνο σφενδάμου (charcoal mellowing), δίνοντάς του έτσι την χαρακτηριστική, απαλή του γεύση. Κι έτσι, έμεινε στην ιστορία ως δημιουργός του Jack Daniel's που απολαμβάνουν εκατομμύρια άνθρωποι ανά τον κόσμο, ακόμα και 152 χρόνια μετά, με τον ίδιο τρόπο παρασκευής και με βάση το motto: “Every day we make it, we’ll make it the best we can”. Κι αυτό το motto θα μπορούσε να είναι οδηγός σε οτιδήποτε κάνουμε όλοι μας, ως μικρότεροι ή μεγαλύτεροι "δημιουργοί", ανεξάρτητα από τα έμφυτα ταλέντα και τις δυσκολίες που έχουμε να αντιμετωπίσουμε.
