Εσχατικές τοποθετήσεις στην ποπ κουλτούρα και περιπτώσεις μουσικών και καλλιτεχνών στις οποίες η τοποθέτηση της μάσκας ως φραγμός της αναγνώρισης των προσώπων χρωμάτισε την κοινωνία και την ιστορία του ροκ εν ρολ παραδείσου. Ο ερχομός των Ghost στην Ελλάδα (αυτή τη Δευτέρα, στο φετινό HeavyByTheSea) μας δίνει την αφορμή να αρχειοθετήσουμε μερικές τρανταχτές περιπτώσεις, που κινήθηκαν από επικάλυψη τύπου Θεάτρου Νο μέχρι reboot του Robocop...
Η μάσκα, ως στοιχείο το οποίο παρείσφρησε στο ροκ εν ρολ, έχει ενδιαφέρον ακόμα και για τον αδαή –και σαφώς μια τελετουργική διάσταση για τον ανιχνευτή συνδεσμολογιών. Είτε αποτελείται από υλικό κατασκευασμένο για να φιτάρει στο πρόσωπο του εκτελεστή/performer, είτε πρόκειται για βαθύ στρώμα μακιγιάζ, σκοπό της έχει τη δημιουργία μιας απόστασης από το κοινό. Η απόσταση αυτή παίρνει ορισμένες καθαρόαιμα θεσπικές (εκ του Θέσπη) διάστασεις ή συνειδητά μεγαλώνει την κλασική διάκριση σκηνής/πλατείας για να παρουσιάσει ό,τι ονομάζουμε «σόου» σε μια πλατφόρμα που απομακρύνεται από τα όρια του ροκ εν ρολ καθαρτηρίου και εισέρχεται στον χώρο μιας θεατράλε τοποθέτησης.
Το δίδυμο σκηνή/πλατεία δεν αναφέρεται τυχαία. Γιατί, ενώ μια μεταμφίεση ή μακιγιάζ για τις ανάγκες της κυκλοφορίας κάποιου δίσκου τίθεται συνεχώς ως ζήτημα –και απαντάται απόλυτα φυσιολογικά σε όλα τα μήκη και φασματοηχητικά πλάτη του ροκ– είναι πάνω στη σκηνή όπου δίνεται μια διαφορετική διάσταση· ειδικότερα αν μιλάμε για μια μόνιμη παρουσίαση του καλλιτέχνη/συγκροτήματος έμπροσθεν του κοινού. Διότι κάτι τέτοιο δεν σημαίνει μόνο την επιλογή μιας ανελαστικής περσόνας εκ μέρους του καλλιτέχνη (ουσιαστικά μικραίνει τα όρια επεξήγησης της τέχνης του, οδηγώντας σε στο μανιχαϊστικό «take it or leave it»), αλλά κι έναν τελετουργικό θόλο μυσταγωγίας στην κάθε ζωντανή εμφάνιση. Η μυσταγωγία τώρα, ως εννοιολογικό απότοκο της τελετουργίας και της μυστικότητας που ακολουθεί κάθε ανάλογη πατερναλιστική χοροθεσία-κινησιολογία-λογοθεσία, έχει το εξής αποτέλεσμα: δημιουργεί άρρηκτους δεσμούς με τους οπαδούς. Η εξήγηση είναι απλή. Πέρα από την όποια τοποθέτηση του καθενός μας απέναντι σε μεταφυσικά/ιδεολογικά και εννοιολογικά ζητήματα στη ζωή και στην Τέχνη, πάντα ο οπαδός θέλει να αισθάνεται μέλος μιας κρυφής κομμούνας, η οποία τελετουργεί γύρω από τη μπάντα. Αυτή λοιπόν η Φιλική Ροκ Εν Ρολ Εταιρεία τη διασφαλίζει, προσφέροντας επιπλέον και μια εγγύτητα, δεσμευτικότητα και (θα τολμούσα να πω) ζεστασιά.
Ανήκω στη γενιά που είδε ξαφνικά διαφήμιση στο Ποπ + Ροκ με τα πρόσωπα των Kiss φόρα παρτίδα· και, παρ' όλο που δεν ήμουν ποτέ φανατικός τους, ξίνισα όταν είδα το εξώφυλλο του LickitUp· ακριβώς γιατί ο μύθος που έσυραν μαζί τους –και όχι μόνο σε επίπεδο μυστικότητας– ήταν ανεπανάληπτος. Οι αναφορές πάντως στα κόμιξ και στην επιστημονική φαντασία δεν είχαν πέσει από τον ουρανό στο κεφάλι των Simmons & Stanley. Το περιπετειώδες της sci-fi κουλτούρας (και όχι το εγκεφαλικό του Philip K. Dick ή του Stanislaw Lem) υπήρξε παρόν σε πάρα πολλά εξώφυλλα του πρώτου μισού της δεκαετίας του 1970, είτε μιλάμε για art rock (Yes), είτε για hard blues (Budgie,Nazareth), είτε για σπέρματα του A.O.R. (Styx, Journey). Με μοναδική εξαίρεση τους Yes, σε όλες τις άλλες περιπτώσεις το στοιχείο αυτό ζωγράφισε το κοινωνικό προφίλ των μουσικών: παιδιά της μικροαστικής Αμερικής, τα οποία μεγάλωσαν με b-movies των 1950s. Εκεί πάτησαν και οι Kiss, προσθέτοντας μια ελαφρώς πιο σατανική διάσταση και δίνοντας τον ορισμό του πανηδονισμού. Γι' αυτό εξάλλου κυνηγήθηκαν από συντηρητικές φατρίες της αμερικάνικης κοινωνίας, για τον ίδιο όμως λόγο τους άκουγαν τότε και όλοι οι teenagers: διότι το σατανικό –horror, κατ' ουσίαν– ίματζ συνδυαζόταν με μια παρέλαση σεξουαλικών αναφορών και με μια αψεντική παραίνεση για έκκριση σωματικών υγρών, μαζί με ένα αδιαπραγμάτευτο κήρυγμα υπέρ της συνεχούς γλεντοποίησης της καθημερινότητας. Μια υλιστική δηλαδή μεταλαμπάδευση της 60s ελευθεριότητας.
Οι Residents, από την άλλη, ίσως δεν ταυτίζονται με το ροκ εν ρολ στο μυαλό ορισμένων, μα περισσότερο με την avant-garde. Οι ίδιοι πάντως έχουν διαψεύσει τέτοιους σεχταρισμούς σε όλη τους την πορεία, αφού το ροκ ρολ παραμένει η εμμονική ταμπέλα κάτω από την οποία δραστηριοποιούνται, ακόμα κι όταν το παραχαράσσουν στα όρια της παρωδίας (είτε ηχητικά, είτε λεκτικά/στιχουργικά). Βρίσκουν έτσι κι εκείνοι τον δρόμο τους στο παρόν άρθρο, μιας και τα περίφημα Μάτια τους, αλλά και οι κουκούλες και τα διαστημικά κασκέτα μερικών πρώιμων εμφανίσεών τους (χώρια το σαλεμένο αγιοβασιλιάτικο προσωπείο που είδαμε στην τελευταία τους συναυλία, πέρυσι τον Μάιο –βλέπε εδώ), δεν έχουν μόνο δημιουργήσει τον μύθο τους, μα τον έχουν κιόλας κρατήσει. Άσχετα αν κάποιοι, ακόμα και στην Ελλάδα, έχουν δει τα πραγματικά τους πρόσωπα: ρωτήστε τον κύριο Αργύρη Ζήλο σχετικά. Επιλέγοντας τα κατά καιρούς προσωπεία τους, οι Αμερικανοί είχαν κατά νου μια σαφώς καλλιτεχνική κατάθεση· δεν εξυπηρετούσαν μόνο τα κατά καιρούς διαφορετικά σε σχεδιασμό και ραχοκοκαλιά projects τους, αλλά επιπλέον πρόσθεταν κι ένα ακόμα πετραδάκι στον σαρκαστικό πύργο εναντίον της μόνιμα κυοφορούμενης στα πλαίσια της ποπ προσωπολατρείας.
Ανιψάκια των Residents θα πρέπει λοιπόν να θεωρούνται και οι MoogCookbook, αν κι αυτοί ξέραμε εξ αρχής ποιοι είναι. Όμως το πλήρες καλλιτεχνικό προφίλ της μπάντας σε εξώφυλλα, βιντεοκλίπ και promo shootings ήταν εκείνο των σχεδόν naïve αστροναυτών (άμεση αναφορά στα σοβιετικά b-movies της δεκαετίας του 1950), οι οποίοι έδεναν αρμονικά με το μελλοντολογικό στοιχείο που διέθετε η χρήση αλλά και η από τοίχο σε τοίχο μοκετοποίηση –εκ της μοκέτας, ουχί της μόκας– του moog στη μουσική πραγματικότητα. Το αστείο έπιασε ακριβώς επειδή έδενε άψογα με τις εμπνευσμένες, ενίοτε, διασκευές γνωστών επιτυχιών (αποκλειστικά με διάφορες κλίμακες κατασκευής του moog), προερχομένων σημειωτέον από το ροκ ρεπερτόριο. Οι ισάριθμοι DaftPunk, από εκεί και ύστερα, έθεσαν με τις μάσκες τους ένα ακόμα σημειολογικό Point Charlie: «Δεν μπορείς να εισέλθεις στον φουτουριστικό ποπ κόσμο μας χωρίς να δεχθείς το σύνολο της παρουσίας μας –και όχι μόνο τα κράνη– αλλά μπορείς να χορέψεις και να λικνιστείς και εν τέλει να γουστάρεις τη μπάντα χωρίς να χρειάζεται να αποκωδικοποιήσεις κάτι που αφορά μια ομάδα ή ελίτ». Ο μέσος αναγνώστης/τηλεθεατής το αντιλήφθηκε χωρίς να ζητήσει περαιτέρω εξηγήσεις, διότι η επικάλυψη εμπεριείχε αναγνωρίσιμα στοιχεία (ρούχα, η ίδια η μουσική) για τον οιονδήποτε κάτω των 50 διατελούσε επί χρόνια εν αστικό πεδίο.
Να μην ξεχαστεί παρακαλώ και ο αθεράπευτα κρυψίνους Bob Log ΙΙΙ (που μάλλον δεν θα παραδεχθεί ποτέ ότι είναι ο Jon Spencer), ο οποίος τη δεκαετία του 1990 μας έτρεχε στα Παρίσια για να τον δούμε και να αγοράσουμε το merchandise του (γυναικεία εσώρουχα με το logo του) και που με το αεροπορικό κράνος του ελλόχευε όχι μόνο των μπλουζ, αλλά και των τουρνέ των Sonic Youth. Μιλώντας για τις αναμνήσεις του από το Βιετνάμ, μα και για κάθε γυναίκα που είχε περάσει από το κρεβάτι, την καρέκλα, την πόρτα και τον νεροχύτη του…
Οι μάσκες των Slipknot (με τις όποιες αλλαγές έχουν υποστεί μέσα στην πολυετή πορεία τους) έρχονταν από ένα τελείως διαφορετικό τοπίο. Η τυφλή αστική βία, η λατρεία των σπλάτερ ταινιών, η αποδοχή –μέσω της έκρηξης πρώτα του DVD και μετέπειτα του ίντερνετ– της σαδομαζοχιστικής λογικής στο σεξ, ο αναγκαστικός απομονωτισμός της αμερικανικής επαρχίας που ενίοτε έχει παράγει δολοφόνους όπως ο (πραγματικός) πρωταγωνιστής του TexasChainsawMassacre, όλα είχαν ως αποτέλεσμα τη γλυπτική 7 σιλουετών με ενίοτε κτηνώδεις μάσκες. Οι αφοσιωμένοι μάλιστα fans ακόμα λένε ότι οι πρώτες εκδοχές των προσωπείων ήταν πιο ορίτζιναλ –κι έχουν δίκιο, άμα δείτε τα σχετικά βίντεο. Εκφράζοντας ένα στιλιστικό μανιφέστο επιθετικότητας, ανασφάλειας και σταρχιδισμού, οι Slipknot έδεσαν άρρηκτα τις μάσκες τους με το μουσικό σκάψιμο στις μεσαίες συχνότητες, όπως αυτό αποτυπώθηκε σε ιστορικούς πια δίσκους σαν το Iowa. Όμως το μηχανιστικό τσίρκο μοχλών και πλατφόρμων που η μπάντα εφάρμοσε τα τελευταία χρόνια επί σκηνής έκοψε από το μήνυμα της μάσκας, καθώς την έβγαλε από το επίκεντρο, τοποθετώντας τη στο συμπληρωματικό του όλου θεάματος.
Οι Σουηδοί Ghost, τώρα, έχoυν καταφέρει κάτι το μοναδικό: αποτίνουν φόρο τιμής, ενώ ταυτόχρονα προτείνουν και κάτι καινούργιο στον χώρο του θεάματος. Ο ρέκτης εικονικού πόνου Alice Cooper, ο παραμυθάς του βαλπούργιου κινδύνου King Diamond και οι μηδενισμοί των Gorgoroth και των Mayhem (για να φέρουμε στην κουβέντα μερικούς άξιους εκπροσώπους του corpse paint) υπήρξαν σαφώς οι ρότορες της πρώτης σύλληψης, η οποία πήρε όμως στην περίπτωση των Ghost μια απρόσμενη ποπ διάσταση. Σε διαφοροποίηση δηλαδή με τους άνωθεν, ο σεξουαλισμός που προτείνουν οι Σουηδοί, η απόλαυση της συνειδητοποίησης του ότι είσαι ταγμένος στον Σκοτεινό Άρχοντα (αντί να καταφεύγεις σε αυτόν ως αντίδραση στον Πάνλευκο Φωτοδότη), η εγκόλληση της Καθολικής Εκκλησίας σε ένα παιχνίδι κρυφτού και ευφορικής δαιμονοληψίας, μαζί με την 1970s ακορντομανία και την 1980s συνθεσαϊζοποίηση στη μίξη, πρόσφεραν ένα ακαταμάχητο πακέτο. Ακόμα και η –υποτιθέμενη, για πολλούς– αντικατάσταση του Papa Emeritus I me ton II (υπήρξε μάλιστα και τελετή παράδοσης του θώκου) μαζί με τις βενετσιάνικες μάσκες τρόμου των υπολοίπων, τα στο τσακ ρουνικά και στο φουλ ψευδοκελτικά/γοτθικά σύμβολα, έδωσαν μια ντεΣαντική απόλαυση σε χείλια ή ίσως ακόμα και σε σώματα οπαδών ανά την υφήλιο.
Οι Ghost διαμηνύουν έτσι ότι είναι ωραίο να βρίσκεσαι στην άλλη πλευρά, διότι περνάς πιο καλά με τη δύναμη του Κακού, παρά με τα βαρετά έργα της καθημερινότητας και της καθηκοντολογίας. Καθαρόαιμο ροκ εν ρολ μανιφέστο δηλαδή… Περιμένουμε λοιπόν με αγωνία να τραγουδήσουμε περί του Αιώνιου Ερπετού με τη διχαλωτή γλώσσα, που οδήγησε –στη μη λογοκριμένη βιντεοέκδοση του "Year Zero"– τις κυρίες (πέρα από ηλικίες) να δείξουν τα στήθη τους, βάζοντας τα μιαρά ράσα των συνοδοιπόρων του Papa Eurnymous. Μάλιστα, δεν είναι άωρο αλλά αντιθέτως καθ’ όλα σοφό που στο τέλος του βιντεοκλίπ το πέος υπάρχει με μεγαλύτερη σαφήνεια και από την εμβόλιμη αμόρσα του FightClub. Ο πανηδονισμός βρίσκεται επομένως στο Σκότος και μόνο; Αυτή η απορία μπορεί να συσκοτίσει πολλές συνειδήσεις. Και είναι εδώ ακριβώς που βγάζεις το καπέλο, το καλιμαύκι, το εσώρουχο και παραδίδεσαι στους Ghost και στο πλέον καλοστημένο σχέδιο των τελευταίων χρόνων στη μουσική πλατεία.
Σύνδεσμοι
*Residents
{youtube}NRweyGHJ3bc{/youtube}
*Moog Cookbook
{youtube}UQYNcZmbOEc{/youtube}
*Bob Log III
{youtube}dxVGbwClvQY{/youtube}
*Slipknot
{youtube}Wws7mnMewPw{/youtube}
*Ghost
{youtube}Dxr5sKyK8ys{/youtube}
