Τα ξεχασμένα «προεόρτια»: 21 Απριλίου 1967, στα Γιάννενα
Έχει πλέον ξεχαστεί, αλλά η πρώτη οργανωμένη αντίδραση ενάντια στη Χούντα χρεώνεται στους φοιτητές. Και εκδηλώθηκε μάλιστα στις 21 Απριλίου του 1967, αμέσως μόλις έφτασαν στα Γιάννενα τα νέα για το πραξικόπημα που είχαν επιτυχώς ολοκληρώσει ο συνταγματάρχης Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο ταξίαρχος Στυλιανός Παττακός και ο συνταγματάρχης Νικόλαος Μακαρέζος.
Ώρα 11 το πρωί, λοιπόν, τα Γιάννενα βίωσαν μια αυθόρμητη αντιχουντική διαδήλωση, την οποία συντόνισαν ο Γιώργος Μάκης και ο Λαοκράτης Βάσσης. Έγινε πορεία από το κτίριο του παλιού (πλέον) πανεπιστημίου ως την κεντρική πλατεία της πόλης· και, παρότι δεν υπάρχει κανένα ηχητικό δείγμα, ξέρουμε σήμερα ότι οι φοιτητές τραγούδησαν τον εθνικό ύμνο και το "Πότε Θα Κάνει Ξαστεριά", ένα ριζίτικο άσμα με καταβολές στην περίοδο της Βενετικής κυριαρχίας στην Κρήτη, που είχε γίνει πανελλήνιο σουξέ χάρη στην εκτέλεση του Νίκου Ξυλούρη σε ανασύνθεση Γιάννη Μαρκόπουλου (1971). Η διαδήλωση διαλύθηκε ήσυχα, αλλά λίγο μετά η αστυνομία συνέλαβε τον Μάκη, τον Βάσση και τον δήμαρχο Ιωαννίνων Αλέκο Σόφη.
{youtube}nzSjGLAVQpY{/youtube}
Δεν ήταν μεμονωμένο περιστατικό: αργότερα κι άλλοι φοιτητές του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων θα ανέπτυσσαν θαρραλέα αντιδικτατορική δράση, όπως για παράδειγμα η Πόπη Βουτσινά, ο Νίκος Ράπτης και ο Σταύρος Κουρεμένος.
Mια νόμιμη αίτηση (1972)
21 Μαρτίου 1972, με τη Χούντα να βρίσκεται στο απόγειο της ισχύος της –έχοντας πλέον σχεδόν 5 χρόνια την εξουσία– 42 φοιτητές της Νομικής υποβάλουν αίτηση στο Πρωτοδικείο Αθηνών. Με αυτήν, επικαλούνται ισχύουσες διατάξεις του Αστικού Κώδικα και ζητούν άμεση διενέργεια εκλογών για την ανάδειξη Συμβουλίου στον Σύλλογο Φοιτητών Νομικής, προς αντικατάσταση της διορισμένης από τη Χούντα διοίκησης. Η αίτηση, μαζί με τα ονόματα των 42, δημοσιεύτηκε και στην εφημερίδα Τα Νέα.
Ήταν μια πράξη που δημιούργησε σύγχυση και αμηχανία στη δικτατορία και στους μηχανισμούς της Ασφάλειας οι οποίοι ήταν επιφορτισμένοι με τη φανερή και μυστική παρακολούθηση της φοιτητικής δράσης (το διαβόητο Σπουδαστικό): δεν υπήρχαν επαναστατικά αιτήματα, αντιδικτατορικά συνθήματα, αριστερά κηρύγματα· μόνο ένα αίτημα τήρησης της νομιμότητας. Λίγες ημέρες μετά, οι υπογραφές είχαν ξεπεράσει τις χίλιες, με συμμετοχή φοιτητών και από άλλες σχολές. Το Πρωτοδικείο, επίσης, απεφάνθη υπέρ του αιτήματος, ενώ στις 15 Μαΐου το βράδυ σημειώνεται μεγάλη διαδήλωση μετά τη συναυλία του Γιάννη Μαρκόπουλου στο γήπεδο του Σπόρτινγκ, την οποία είχε διοργανώσει ο Σύλλογος Κρητών Φοιτητών.
Η Χούντα τα έβαλε κάτω και αποφάσισε να τηρήσει τύποις τα νόμιμα, προκηρύσσοντας φοιτητικές εκλογές για τις 20 Νοεμβρίου 1972. Στην πράξη, ωστόσο, επρόκειτο για ψευδοεκλογές: τις διεξήγαγαν άνθρωποι της δικτατορίας, οι οποίοι και τις νόθευσαν κατά το δοκούν –μόνο σε μία σχολή δεν τα κατάφεραν, στους Τοπογράφους Μηχανικούς του Πολυτεχνείου. Έτσι, τους νέους «εκπρόσωπους» ουδείς αναγνώρισε, ενώ στη Νομική και στο Πολυτεχνείο χρειάστηκε επέμβαση της αστυνομίας για να αντιμετωπιστούν οι διαμαρτυρίες. Ως αποτέλεσμα, εκλέχθηκαν «μη νόμιμες» μικρές επιτροπές ανά έτος και ανά σχολή τόσο στην Αθήνα, όσο και στη Θεσσαλονίκη και στα Γιάννενα. Τα νέα επίσημα όργανα χαρακτήριζαν τους φοιτητές αυτούς «εξτρεμιστές» και «λιβινγκρουμιστές». Στον παρακάτω σύνδεσμο υπάρχει οπτικό και ηχητικό υλικό αρχείου από τις αντιδράσεις των φοιτητών, προερχόμενο από το ντοκιμαντέρ του Θεοδόση Θεοδοσόπουλου Η Ανατομία μιας Δικτατορίας 1967-1974.
{youtube}8ZHZN6iYKiw{/youtube}
Η Κατάληψη της Νομικής (Φεβρουάριος 1973)
Το 1973 ήταν χρονιά «μαλάξεων» εκ μέρους της Χούντας (τέλος του στρατιωτικού νόμου στην επαρχία, αποφυλακίσεις, περιορισμός της λογοκρισίας κτλ.), καθώς είχαν προκηρυχθεί εκλογές για τον Φεβρουάριο του 1974, τις οποίες ο Γεώργιος Παπαδόπουλος φιλοδοξούσε να κερδίσει. Ωστόσο η δράση των φοιτητών αποτελούσε διαρκή πονοκέφαλο, αφού γενικεύονταν οι αποχές σε Πολυτεχνείο, Πάντειο και Γεωλογικό. Τον Φεβρουάριο, λοιπόν, εμφανίζεται νέος νόμος, ο 1347, με τον οποίον ο υπουργός Άμυνας είχε στο εξής το δικαίωμα να ανακαλεί τις αναβολές όσων φοιτητών συμμετείχαν σε αποχές, στέλνοντάς τους για άμεση, βίαιη στράτευση. Στο Πολυτεχνείο γίνεται μαζική συγκέντρωση διαμαρτυρίας, την οποία η αστυνομία αντιμετωπίζει με ξυλοδαρμούς και συλλήψεις. Σε άμεση εφαρμογή του νέου νόμου, 88 φοιτητές στέλνονται δια της βίας στον στρατό.
Ως απάντηση σε όλα αυτά, περίπου 4.000 φοιτητές κατέλαβαν στις 21 Φεβρουαρίου το κτίριο της Νομικής στη Σόλωνος, ζητώντας την κατάργηση του 1347. Στο συντονιστικό όργανο βρίσκονταν γνώριμες σήμερα μορφές, όπως λ.χ. η δημοσιογράφος και παρουσιάστρια ειδήσεων Όλγα Τρέμη και ο μετέπειτα υπουργός του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Στέφανος Τζουμάκας. Χιλιάδες απλού κόσμου βρέθηκαν έξω από το κτίριο σε ένδειξη συμπαράστασης, ενώ η αστυνομία έμεινε παρατηρητής, επενέβη όμως κατά τη διάρκεια της αποχώρησης των φοιτητών την επόμενη ημέρα. Στον παρακάτω σύνδεσμο μπορείτε να δείτε οπτικό υλικό από τα γεγονότα, αλλά και να ακούσετε τους καταληψίες της Νομικής να τραγουδούν το "Πότε Θα Κάνει Ξαστεριά".
{youtube}5wSXLY--jK8{/youtube}
Παρά τον τερματισμό της αποχής στις 27 Μαρτίου, οι φοιτητές σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Πάτρα πρωταγωνιστούν σε διαρκείς διαδηλώσεις καθ' όλη τη διάρκεια της άνοιξης, στην οποία θα σημειωθεί και το γενναίο, μα αποτυχημένο Κίνημα του Ναυτικού ενάντια στη Χούντα (Μάιος 1973).
Εδώ Πολυτεχνείο (Νοέμβριος 1973)
Το νέο ακαδημαϊκό έτος βρίσκει τη Χούντα να έχει ορκίσει πολιτική κυβέρνηση υπό τον Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη, ο οποίος και δέχεται να σταματήσει η βίαιη στράτευση των φοιτητών και να αποκτήσουν εκ νέου τις σπουδαστικές τους αναβολές. Προκηρύσσει επίσης φοιτητικές εκλογές για το 1974. Στις 4 Νοεμβρίου, ωστόσο, το μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου μετατρέπει την Αθήνα σε πεδίο μάχης πολιτών και αστυνομίας, ενώ οι φοιτητές απαιτούν οι δικές τους εκλογές να γίνουν εντός του 1973.
14 Νοεμβρίου 1973, μια συγκέντρωση στη Νομική οδηγεί σε πορεία προς το Πολυτεχνείο, ύστερα από λάθος πληροφόρηση ότι επίκειται χτύπημα της αστυνομίας εναντίον των εκεί φοιτητών, λόγω της κήρυξης αποχής. Εν τέλει, αποφασίζεται από τους χιλιάδες συγκεντρωμένους το κλείσιμο της πύλης του ιδρύματος και η κατάληψη του κτιρίου.
Την επόμενη ημέρα, το Πολυτεχνείο ήταν πια πόλος έλξης για όλους τους Αθηναίους που ένιωθαν ενάντια στη Δικτατορία, με πολλούς να συγκεντρώνονται στους γύρω δρόμους σε ένδειξη συμπαράστασης. Στα εργαστήρια της σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών ο Γιώργος Κυρλάκης ανταποκρίνεται στο αίτημα της άμεσης επικοινωνίας και της ενημέρωσης και φτιάχνει πομπό, ο οποίος και επιτρέπει στους φοιτητές να ξεκινήσουν ραδιοφωνικές μεταδόσεις, με εκφωνητές τη Μαρία Δαμανάκη, τον Δημήτρη Παπαχρήστο και τον Μίλτο Χαραλαμπίδη. Στην Αθήνα αντηχεί το θρυλικό πια μήνυμα «Εδώ Πολυτεχνείο! Εδώ Πολυτεχνείο!».
{youtube}hSyIiy9iRlU{/youtube}
Ο Νίκος Ξυλούρης ήταν ανάμεσα σε όσους έδωσαν τότε το παρών και –σε ένα ιστορικό στιγμιότυπο– τραγούδησε το "Πότε Θα Κάνει Ξαστεριά" στα σκαλιά του Πολυτεχνείου. Δεν ήταν ο μόνος, παρών λ.χ. ήταν και ο Γιάννης Μαρκόπουλος, αυτός με το αντιπολεμικό "Παπαντόπ Ντοπ Ντοπ". Στη Μεταπολίτευση, ωστόσο, ο Ξυλούρης προτίμησε να μη μιλήσει για αυτά τα στιγμιότυπα. «Δεν ήθελε να λέει γι' αυτά», θυμάται η σύζυγός του Ουρανία «γιατί στο Πολυτεχνείο σκοτώθηκαν άνθρωποι κι εκείνος δεν σκοτώθηκε».
Παρασκευή 16 Νοεμβρίου, απόγευμα, γενικεύονται οι συγκρούσεις της αστυνομίας με όσους διαδήλωναν έξω από το κτίριο του Πολυτεχνείου. Στη Σόλωνος, στην Κάνιγγος, στη Βάθη, στην Αλεξάνδρας, στην πλατεία Αμερικής, τα περιστατικά καταγράφονται έντονα –ο 17χρονος Διομήδης Κομνηνός πέφτει νεκρός από σφαίρα στην καρδιά, γενόμενος το πρώτο θύμα των γεγονότων. Στις 21.30 επιβάλλεται απαγόρευση της κυκλοφορίας στο κέντρο της πρωτεύουσας. Μέσα στο κτίριο του Πολυτεχνείου οργανώνεται πρόχειρο νοσοκομείο για τους τραυματίες και μεταδίδεται ραδιοφωνικό μήνυμα για φάρμακα, αλλά και έκκληση προς τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό να στείλει ασθενοφόρα.
{youtube}hwfzvYH7JPw{/youtube}
Γύρω στη 1 μετά τα μεσάνυχτα της 17ης Νοέμβρη, έχουν πλέον εμφανιστεί τανκς. «Αδέρφια μας στρατιώτες», μεταδίδει το ραδιόφωνο του Πολυτεχνείου, σε μια έκκληση κατά της διαφαινόμενης αιματοχυσίας.
{youtube}Jj63We4qZzk{/youtube}
Στις 01.30, μια Μερσεντές τοποθετείται πίσω από την κεντρική πύλη, για να εμποδίσει την είσοδο των τανκς στο Πολυτεχνείο. Φοιτητές ανεβασμένοι στα κάγκελα τραγουδούν τον εθνικό ύμνο. Οι αρχές δίνουν διορία 20 λεπτών για την έξοδο όσων έχουν κλειστεί στο ίδρυμα, με τη Συντονιστική Επιτροπή της κατάληψης να διαπραγματεύεται την ασφαλή τους έξοδο.
Ώρα 02.50, ένα άρμα μάχης ρίχνει την πύλη, στραπατσάρει τη Μερσεντές και φτάνει ως τις σκάλες του κτιρίου Αβέρωφ, έχοντας στο μεταξύ παρασύρει και τραυματίσει σοβαρά τη φοιτήτρια του Χημικού Πέπη Ρηγοπούλου, σήμερα καθηγήτρια πανεπιστημίου. «Ήθελα να τους φάω, τους έβλεπα σαν μαμούνια», θα έλεγε χρόνια αργότερα σε συνέντευξή του στο Βήμα ο (μετανοημένος) οδηγός του μοιραίου τανκ Α. Σκευοφύλαξ, «"Οι κομμουνιστές καίνε την Αθήνα" μας έλεγαν και εμείς τους πιστεύαμε». Άνδρες των ειδικών δυνάμεων μπαίνουν στον χώρο. Οι στρατιώτες οδηγούν τους φοιτητές έξω από το Πολυτεχνείο, μέσω της πύλης της οδού Στουρνάρη, εκεί όμως τους επιτέθηκαν αστυνομικές δυνάμεις, αλλά και ελεύθεροι σκοπευτές από τα γύρω κτίρια. Ο πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας Κώστας Βοσταντζόγλου έγραψε χρόνια αργότερα στη σελίδα του στο Facebook πως η μόνη που τους άνοιξε την πόρτα να κρυφτούν ήταν η περίφημη τραγουδίστρια Σοφία Βέμπο (εκ πεποιθήσεως Δεξιά ιδεολογικώς), η οποία ζούσε στη γωνία Στουρνάρη και Πατησίων και συνολικά έκρυψε στο διαμέρισμά της 17 άτομα. Οι εκφωνητές του σταθμού του Πολυτεχνείου έμειναν στις θέσεις τους και κατάφεραν να εκπέμψουν για 40 τελευταία λεπτά, πριν συλληφθούν. Ώρα 03.20, το Πολυτεχνείο είναι πλέον έρημο.
{youtube}Rk2T6uNC8QA{/youtube}
Στις μεγάλες διαδηλώσεις αυτών των 3 ημερών βρέθηκε και ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος, ο οποίος χρειάστηκε μάλιστα να βρει καταφύγιο στις εκδόσεις Κέδρος για να γλιτώσει από την αστυνομική βία. Έμεινε ανελλιπώς συντονισμένος στον σταθμό του Πολυτεχνείου και έγραψε το Ημερολόγιο μιας Εβδομάδας. Το παρακάτω ηχητικό δεν εκδόθηκε ποτέ επισήμως, αλλά χάρη στο YouTube έχουμε σήμερα τη δυνατότητα να ακούσουμε την ημερολογιακή «καταχώρηση» για τη 16η εκείνου του Νοέμβρη.
{youtube}yrO3uCT4gIk{/youtube}
