Η Σερενάτα Της Μοδιστρούλας
Παρότι είναι στη Γαλλία όπου τελειοποιήθηκε ο μοναδικός τρόπος του Κλέωνα Τριανταφύλλου να συνδυάζει μελωδία, στίχο και ερμηνεία, το ταλέντο προϋπήρχε. Και διαφαίνεται γλαφυρά σε αυτή την εφηβική ρομαντζάδα του 1901 (ναι, τόσο παλιά). Ήταν τότε μόλις 16 ετών, ένας όχι-και-τόσο-ανέμελος γόνος μιας πλούσιας, αστικής οικογένειας: είχε χάσει τον πατέρα του, η μικρότερη αδερφή του είχε χτυπηθεί από βαριά αρρώστια (θα την τυραννούσε σε όλη τη διάρκεια της σύντομης ζωής της) και τα ξένοιαστα παιδικά χρόνια στην Αίγυπτο είχαν δώσει τη θέση τους σε μια αθηναϊκή ζωή άνετη, μα όχι και πλήρως τακτοποιημένη (οι Τριανταφύλλου θα αποκτούσαν δικό τους σπίτι έναν χρόνο αργότερα). Το τραγούδι ηχογράφησε μοναδικά η Ρένα Βλαχοπούλου το 1955 σε ενορχήστρωση του Κώστα Γιαννίδη, δυστυχώς όμως δεν έχει μέχρι στιγμής εμφανιστεί στο YouTube.
Malgré Tout
Ένα ογκώδες τμήμα της δημιουργίας του, το οποίο είναι μάλιστα θεμελιώδους σημασίας για την έναρξη του είδους που ονομάσαμε «ελαφρό», παραμένει εντελώς ανεξερεύνητο, χαμένο –ίσως κυριολεκτικά– στο Παρίσι κάποιων άλλων zeros. Όπου, μεταξύ 1907/1913, ο σπάταλος, μποέμ και ερωτύλος Cléon Triandafyl (και λίγο μετά Attic) έγραψε γύρω στα 300 τραγούδια, συνεπαίρνοντας την κοσμική κοινωνία και τα ταμπαρέν της εποχής. Για να γίνει κατανοητό το μέγεθος, η ελληνική του παραγωγή αριθμεί 105 τραγούδια. Με γαλλικές αναλογίες, ήταν λοιπόν κάτι σαν Έλληνας Charles Trenet: ένας ολοκληρωμένος «chansonnier» (τραγουδοποιός). Και το "Malgré Tout" λέγεται πως ήταν το πλέον περίφημο κομμάτι του, γραμμένο για κάποια Ζανέτ. Γιατί για τον Αττίκ, η γυναίκα ήταν πάντα το ισχυρότερο δημιουργικό κίνητρο.
Είδα Μάτια
Ο τραγικός θάνατος της συζύγου του Marie-Hélène Ruf, αλλά και του νεογέννητου παιδιού τους (του μόνου που θα αποκτούσε), ξανασυνδέει τον Αττίκ με την Αθήνα και τον εμπλέκει με την Αθηναϊκή Επιθεώρηση. Το πλαίσιο αυτό φέρνει στη ζωή του έναν δεύτερο σφοδρό έρωτα, στο πρόσωπο της (ηθοποιού τότε, ποιήτριας αργότερα) Μαρίκας Φιλιππίδου, η οποία και γίνεται η δεύτερη σύζυγός του. Για χατήρι της γράφει μάλιστα και το "Είδα Μάτια", που σύντομα αναδεικνύεται σε περίφημο ερωτικό σουξέ. Δεν είχε όμως προλάβει να τον πολυχαρεί τον γάμο και σε ένα ταξίδι Παρίσι-Αθήνα με τρένο, η Μαρίκα γνωρίζει τον ίλαρχο του ιππικού Σταμάτη Μερκούρη (τον πατέρα της Μελίνας Μερκούρη) –και πέφτει ξερή. «Κλέων», του γράφει το 1914 σε ένα σημείωμα, «δεν είναι ζωή αυτή. Σε αφήνω για πάντα». Κρατήστε το περιστατικό, θα το χρειαστούμε και παρακάτω. Και ακούστε τον ίδιο τον Αττίκ να λέει το τραγούδι, με τον χαρακτηριστικά θεατρικό του τρόπο· σε μια σπάνια ηχογράφηση για την Polydor, πολλά χρόνια μετά, στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1920.
{youtube}j0NNBp8unjY{/youtube}
Τα Νιάτα
Νέος ήταν ο Αττίκ όταν έγραψε τα "Νιάτα", για τα δεδομένα όμως των καιρών του μάλλον θεωρούνταν πια «ώριμος». Είναι ένα δείγμα του πόσο συγκροτημένος μελωδός και στιχουργός ήταν ήδη τότε, ίσως όμως να μας δίνει και μια εικόνα των όσων θέλησε να μεταφέρει από το Παρίσι στην Αθηναϊκή Επιθεώρηση, προσκρούοντας στο ισχυρό καλλιτεχνικό κατεστημένο της εποχής, το οποίο θεωρούσε ως οδηγό για τα πάντα την ιταλική όπερα και τη γαλλική οπερέτα. Τα "Νιάτα", πάντως, αγαπήθηκαν και επέζησαν ενόσω ο δημιουργός τους εγκατέλειπε την ελληνική πρωτεύουσα (και το φάντασμα της Μαρίκας) για συνεχείς διεθνείς περιοδείες. Και εδώ μπορείτε να τα ακούσετε με τον Λουσιέν Μηλιάρη, ο οποίος ξεσήκωνε την αστική τάξη της Αθήνας των 1910s με το απαράμιλλο γαλλικό του αξάν.
{youtube}AoCTjTqaqpc{/youtube}
Η Μετανιωμένη
Ο Αττίκ, ως άνθρωπος ανήσυχος, δεν εμπνεόταν μόνο από τον έρωτα. Είχε κι εκείνος τις απόψεις του για τον κόσμο, παρακολουθούσε τα πολιτικά και ήταν με τον Ελευθέριο Βενιζέλο –Κεντρώο, θα τον λέγαμε σήμερα, αλλά ας μη βιαζόμαστε, καθώς τον διέκρινε οξεία κοινωνική συνείδηση, σε αντίθεση με τους κοινωνικά ανάλγητους Κεντρώους των δικών μας χρόνων. Όταν ο Βενιζέλος καταψηφίστηκε στις περίφημες εκλογές του Νοεμβρίου 1920 (και εγκατέλειψε περίλυπος τη χώρα), ο τραγουδοποιός βρισκόταν σε παγκόσμια περιοδεία, οπότε πρέπει να έμαθε τα νέα μακριά από την Αθήνα. Δεν δίστασε πάντως να γράψει ένα τραγούδι βαθιά πολιτικό, κάτω από το ερωτικό του περιτύλιγμα: η "Μετανιωμένη", δεν είναι άλλη από την Ελλάδα (των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών, τότε), που προεικάζεται πως θα αποζητήσει ξανά τον «τύραννό της», καθώς μαζί του «ζούσε αρχόντισσα και τώρα είναι ζητιάνα». Ο Βενιζέλος θα επανεκλεγόταν Πρωθυπουργός 8 χρόνια αργότερα, όταν πια ο Αττίκ θα ζούσε μόνιμα στην Αθήνα, παντρεμένος για τρίτη φορά με μια Ρωσίδα χορεύτρια (τη Σούρα), έχοντας πλέον το δικό του συγκρότημα: το Τρίο Τριανταφύλλου, μαζί με τα αδέρφια του Κίμωνα & Κορίννα.
Δεν Σου Πάει Το Πάχος Δημητράκη
13 Αυγούστου 1930, κάνει πρεμιέρα ένας από τους ιστορικότερους χώρους στην ελληνική συναυλιακή ιστορία: η περίφημη "Μάντρα" του Αττίκ, σε ένα υπαίθριο θεατράκι της οδού Μηθύμνης, στην πλατεία Αμερικής, τότε πλατεία Αγάμων (στο θέατρο Δελφοί της Αχαρνών θα μετακομίσει μετά, το 1935). Και ένα από τα στιγμιότυπα με τα οποία έκανε πάταγο εκεί –ο ίδιος το θεωρούσε ως τον «ύμνο» της Μάντρας– είναι κι αυτό το σπαρταριστό άσμα για τον Δημητράκη, που πάχυνε ο έρμος και τον έβαλε η σύζυγος να ξαναγίνει κομψός με το στανιό. Στη δισκογραφία το είπε πρώτος ο Κυριάκος Μαυρέας, τα τελευταία χρόνια άκουσα και την Ελεάννα Ζεγκίνογλου να το λέει ωραία, αλλά η πιο σπαρταριστή διασκευή είναι οπωσδήποτε εκείνη του Θέμη Ανδρέαδη, παρά τις κάποιες αντιρρήσεις που διατηρώ για την ενορχήστρωση του Δαυίδ Ναχμία. Πολύ μακριά από τη Μάντρα, εντωμεταξύ, στην Κέρκυρα, μια πιτσιρίκα ονόματι Ρένα Βλαχοπούλου θα δημιουργούσε σεισμό τραγουδώντας το ως «παιδί-θαύμα», σκαρφαλωμένη στο τραπέζι ενός ζαχαροπλαστείου.
{youtube}txuOJFp-d3s{/youtube}
Χωρισμός
Η Μάντρα ευτύχησε να γίνει φυτώριο για πολλά από τα μεγάλα ταλέντα του ελαφρού τραγουδιού, είχε δε και την τύχη να συμπέσει με την κατ' εξοχήν περίοδο δισκογραφικής ακμής του είδους, αλλά και με τη δημιουργική ωριμότητα του ίδιου του Αττίκ. Είναι κρίμα που ποτέ δεν συνεργάστηκε με τη Σοφία Βέμπο –η οποία επίσης επέβαλλε τότε την προσωπικότητα σε βάρος της μανιέρας– ανέδειξε όμως τη μοναδική τραγουδίστρια που κάπως μπόρεσε να σταθεί απέναντί στη σαρωτική της, γιγάντια φωνή, ως σεβαστό αντίπαλον δέος: τη Δανάη Στρατηγοπούλου. Μία από τις σπουδαιότερες ερμηνεύτριες αυτού του τόπου, που θα έμενε στην ιστορία ως «το Αηδόνι του Αττίκ».
{youtube}4wDhq1UEd0w{/youtube}
Ζητάτε Να Σας Πω
Και ήταν τόση η φήμη της Μάντρας, ώστε ένα βράδυ, μετά από τόοοσα χρόνια, ήρθε και η Μαρίκα εκεί. Η Μαρίκα η Φιλιππίδου ντε, η δεύτερη σύζυγος! Με τον τότε άντρα της, που φυσικά δεν ήταν ο Μερκούρης, αυτά τα κεραυνοβόλα βλέπετε, σπάνια έχουν διάρκεια. Ο θρύλος λέει πως το κοινό πείραξε πολύ τον εμφανώς συγκινημένο Αττίκ ζητώντας του –επίμονα– να πει το "Είδα Μάτια". Και ότι εκείνος αποσύρθηκε (5, 10 λεπτά;) και γύρισε στη σκηνή κεραυνοβολώντας τους με αυτή τη συγκλονιστική, de profundis κατάθεση μιας πληγωμένης καρδιάς. Είναι τόσο ωραία ιστορία, που ακόμα κι αν αμφιβάλλουμε για την αληθοφάνειά της (η Δανάη μια φορά, την αμφισβητούσε), εξακολουθούμε να τη διαδίδουμε. Ο πυρήνας, πάντως, δείχνει πραγματικός. Μάλλον κανείς δεν τραγούδησε στη δισκογραφία το "Ζητάτε Να Σας Πω" έτσι βροντερά όπως θα το έλεγε ο Αττίκ σε εκείνες τις ζωντανές εμφανίσεις στη Μάντρα, αλλά με τη Δανάη δεν βγαίνεις χαμένος. Έστω κι αν η προσέγγισή της κινείται σε διαφορετικούς τόνους.
{youtube}bU4aE7zZ_b4{/youtube}
Μαραμένα Τα Γιούλια Κι Οι Βιόλες
Στο δημιουργικό απόγειο του Αττίκ, ο ρομαντικός έρως αποτυπωνόταν συχνά ως ένα πικρό ιδανικό άνευ προοπτικής σαρκικής ολοκλήρωσης, που είχε αφήσει πίσω του συντρίμμια ψυχής, και πλέον λάμβανε κάπως ονειρικές προεκτάσεις, πυροδοτούμενες συνήθως από μικρά συμβάντα της καθημερινότητας. Την ίδια στιγμή, τα τραγούδια αυτά απαιτούσαν και πολυεπίπεδες, δυναμικές ερμηνείες που υπερέβαιναν εμφανώς τον συνήθη στόμφο και τις μελό μανιέρες της δεκαετίας του 1930. Χαρακτηριστικότατο δείγμα το παρόν, όπου η Κάκια Μένδρη –μια σπουδαία τραγουδίστρια του Μεσοπολέμου, η οποία έσβησε ξεχασμένη το 1994 στο Γηροκομείο Αθηνών– του χάρισε ό,τι ακριβώς του έπρεπε. Εξαιρετικά θα το έλεγε και αρκετά χρόνια αργότερα, με δική της προσέγγιση, μία από τις τελευταίες δόξες του ελαφρού τραγουδιού, η Ελίζα Μαρέλλι.
{youtube}XdYIr_7n35c{/youtube}
Χωρίς Εσένα Το Μυαλό Μου Αργεί
Η έκρηξη του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου και η γερμανική Κατοχή, σηματοδοτούν το τέλος της Μάντρας. Σε παράλληλη σεκάνς, πεθαίνει και η Εριθέλγη Τριανταφύλλου, η πολυαγαπημένη μητέρα του Αττίκ. Για χατίρι της γράφει αυτό το λυπημένο foxtrot –ίσως το τελευταίο του τραγούδι– και προσπαθεί κατόπιν να επιβιώσει στις δύσκολες μέρες που είχαν έρθει, είτε υποθηκεύοντας πολύτιμα αντικείμενα, είτε ως κονφερασιέ στα βαριετέ εκείνων των καιρών (π.χ. στα περίφημα "Πεύκα" του Ζαππείου). Στη δισκογραφία πέρασε με την εξαιρετική ερμηνεία της Καίτης Παρίτση, μα απαθανατίστηκε, ευτυχώς για μας τους νεότερους μαζί με τον Αττίκ, στην εμπνευσμένη από τη ζωή του ταινία του Γιώργου Τζαβέλλα Χειροκροτήματα (1944). Λίγο μετά, ο πρώτος και σημαντικότερος τραγουδοποιός της Ελλάδας πριν τον Σαββόπουλο (με τη Δυτική έννοια) πήρε υπερβολική δόση από το υπνωτικό που λάμβανε για να κοιμάται τα βράδια και δεν ξαναξύπνησε ποτέ.
{youtube}7gs9Kfq7aqo{/youtube}
