Ο Αμερικανός συνθέτης Alvin Lucier ήταν γνωστός για τα πειραματικά έργα του που εξερευνούσαν τις φυσικές ιδιότητες του ήχου. Στο Music for Solo Performer του 1965, έδεσε αισθητήρες στο μέτωπό του για να μετατρέψει τα δικά του εγκεφαλικά κύματα σε ένα κομμάτι για κρουστά όργανα. Το έργο του Opera with Objects του 1997 ερεύνησε με έναν μοναδικό και πρωτοποριακό τρόπο την αντήχηση καθημερινών αντικειμένων όπως τα μολύβια.
Ο Lucier πέθανε το 2021 σε ηλικία 90 ετών. Αλλά ο συνθέτης - ή μάλλον, ένα υποκατάστατο που δημιουργήθηκε από βιολογική ύλη η οποία λήφθηκε από το σώμα του (με την άδειά του πριν πεθάνει) - παράγει σήμερα νέα μουσική.
Σε μια εποχή που η παράταση της παραγωγής ενός νεκρού μουσικού -ή τουλάχιστον η προσπάθειά της- μπορεί να είναι τόσο εύκολη όσο η πληκτρολόγηση προτροπών σε ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης, μια ομάδα καλλιτεχνών και επιστημόνων στην Αυστραλία φέρνουν τον αποθανόντα συνθέτη «πίσω στη ζωή» με διαφορετικό τρόπο: ανακατασκευάζοντας μέρος του εγκεφάλου του.
Μια ομάδα καλλιτεχνών και επιστημόνων συνεργάστηκαν για να δημιουργήσουν έναν εργαστηριακά καλλιεργημένο «μίνι-εγκέφαλο» από κύτταρα αίματος του Αμερικανού πειραματικού συνθέτη. Kαι αυτός ο μίνι-εγκέφαλος μπορεί, όντως, να παράγει μουσική.
Το έργο ονομάζεται Revivification και φιλοξενείται στην Πινακοθήκη Τέχνης της Δυτικής Αυστραλίας στο Περθ, όπου η έκθεση διαρκεί μέχρι τις 3 Αυγούστου. Ο Lucier υπήρξε πρωτοπόρος στον τομέα της νευρολογικής παραγωγής ήχου. Το Music for Solo Performer τον έκανε τον πρώτο συνθέτη που χρησιμοποίησε εγκεφαλικά κύματα για τη δημιουργία μουσικής.
Η ομάδα του Revivification ξεκίνησε να επικοινωνεί με τον Lucier το 2018. Τελικά, το 2020, σε ηλικία 89 ετών και πάσχοντας από τη νόσο του Πάρκινσον, ο Lucier συμφώνησε να δωρίσει το αίμα του για το έργο. Συνεργάστηκε με την ομάδα – που περιλάμβανε τους καλλιτέχνες Guy Ben-Ary, Matt Gingold, Nathan Thompson και τον νευροεπιστήμονα Stuart Hodgetts – μέσω Zoom κάθε δεκαπέντε μέρες, μέχρι τον θάνατό του σε ηλικία 90 ετών το επόμενο έτος (λόγω επιπλοκών μετά από πτώση). Πλέον, το έργο έχει ολοκληρωθεί και εκτίθεται στο κοινό.
Η διαδικασία βασίστηκε σε προηγμένη νευροεπιστήμη: επαναπρογραμματίστηκαν τα λευκά αιμοσφαίρια του Lucier σε βλαστοκύτταρα, τα οποία στη συνέχεια μετατράπηκαν σε τρισδιάστατες κυτταρικές δομές που μιμούνται τη δραστηριότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου (ονομάζονται εγκεφαλικά οργανοειδή).
Αυτά τα οργανοειδή τοποθετήθηκαν μέσα σε ένα γλυπτό που περιλαμβάνει 20 ορειχάλκινες πλάκες, οι οποίες συνδέονται με δύο «εικονικούς εγκεφάλους» – λευκά blobs που παράγουν σήματα ήχου μέσω ειδικών αισθητήρων και μηχανισμών. Τα σήματα αυτά προκαλούν σύνθετες, βιωματικές αντηχήσεις που γεμίζουν τον χώρο με ήχο, σύμφωνα με την AGWA.
Σημαντικό είναι ότι τα οργανοειδή του Lucier δεν παράγουν μόνο ήχο, αλλά και λαμβάνουν ήχο. Μικρόφωνα στον εκθεσιακό χώρο καταγράφουν τους ήχους που δημιουργούνται από τις πλάκες και το γλυπτό, μετατρέποντάς τους σε σήματα που επιστρέφουν πίσω στα οργανοειδή, δημιουργώντας έναν συνεχή διάλογο μεταξύ της τέχνης, της επιστήμης και της μνήμης του συνθέτη.
Ορισμένοι ειδικοί, ωστόσο, είναι επιφυλακτικοί και αμφισβητούν τη φύση της ανθρώπινης δρατηριότητας.
«Η δημιουργικότητα έχει δύο συνιστώσες», δήλωσε ο Indre Viskontas, γνωστικός νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο που μελετά τη δημιουργικότητα. «Το ένα είναι η πρωτοτυπία ή η καινοτομία ή η μοναδικότητα του έργου. Και εδώ, φυσικά, αυτό συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό».
Ωστόσο, ο Viskontas δήλωσε ότι οι σταγόνες στερούνται το άλλο συστατικό που θα τις καθιστούσε ικανές για τη δημιουργικότητα που απαιτείται για να δημιουργήσουν πραγματικά νέα τέχνη: την πρόθεση. «Η δημιουργικότητα πρέπει πραγματικά να έχει ένα συνειδητό στοιχείο. Και δεν νομίζω ότι αυτό το συγκεκριμένο έργο τέχνης είναι συνειδητό», είπε. «Αυτά τα κύτταρα δεν έχουν καμία πρόθεση».
Ο Karim Jerbi, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ που ερευνά τη διασταύρωση της νευροεπιστήμης και της τεχνητής νοημοσύνης, συμφώνησε με τον Viskontas. «Εννοιολογικά είναι ζωντανό. Αλλά δεν θα μετατραπεί σε έναν ολοκληρωμένο εγκέφαλο», είπε.
Ο Jerbi πρόσθεσε ότι η διαδικασία παραγωγής ήχου από «οργανοειδή» βιολογικά υλικά (όπως τα "blobs" που εκτίθενται στην γκαλερί) δεν είναι καινούργια. Επισήμανε το άλμπουμ Creation Myth των Hot Sugar, το οποίο, όπως είπε, περιλαμβάνει «ήχους βασισμένους σε μικροτονικά αρχεία midi» που ένας από τους πρώην διδακτορικούς φοιτητές του «παρήγαγε από οργανοειδή δεδομένα». Αλλά ο Jerbi πρόσθεσε επίσης ότι το Revivification είναι πραγματικά δημιουργικό και καινοτόμο με έναν διαφορετικό τρόπο.
«Η δημιουργικότητα που βλέπω σε αυτό το έργο προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο με τον οποίο συγκροτήθηκε από τους καλλιτέχνες και τους επιστήμονες που συνεργάστηκαν για να δημιουργήσουν αυτή την εγκατάσταση», είπε. «Και πιθανότατα, δεδομένης της πειραματικής φύσης των συνθέσεων του Lucier, ο ίδιος θα εκτιμούσε πραγματικά αυτή τη διαδικασία», είπε.
