Μπορεί πριν περίπου 10 χρόνια να δήλωσε την απόσυρσή του από την ενεργό δράση, όμως ο Hayao Miyazaki βρήκε τον λόγο να επιστρέψει στα κινηματογραφικά δρώμενα -με μια από τις πιο σύνθετες και πιο συναρπαστικές ταινίες, ολόκληρης της καριέρας του. Με αφορμή λοιπόν το The Boy and the Heron και την τελευταία (?) πράξη του σπουδαιότερου εν ζωή δημιουργού κινουμένων σχεδίων, κάνουμε μια μικρή αναδρομή στο σύνολο της φιλμογραφίας του και την κατατάσσουμε σε σειρά προτίμησης:
12. The Wind Rises (2013)
H ταινία που ήταν προορισμένη αρχικά να αποτελέσει το κινηματογραφικό ρέκβιεμ του Hayao Miyazaki, υπήρξε η «πειραγμένη» βιογραφία του Jiro Horikoshi, του νεαρού που σχεδίασε τα πολεμικά αεροσκάφη Mitsubishi A5M και Mitsubishi A6M Zero -τα οποία και χρησιμοποιήθηκαν από την Ιαπωνία κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Με περίσσιο λυρισμό στις εικόνες, αλλά και ένα αρκετά αφαιρετικό σενάριο -εμφανώς προβληματικό απέναντι στην ηθική της δημιουργίας του Horikoshi- το The WInd Rises ενσωματώνει αρκετά αυτό-αναφορικά στοιχεία από τη ζωή του ίδιου του Miyazaki, συνολικά όμως δεν συναρπάζει το ίδιο με τις προηγούμενες δουλειές του.
11. Howl's Moving Castle (2004)
Ένας ελαφρώς υπερφορτωμένος και παράλληλα αρκετά ασαφής σεναριακός λαβύρινθος περικλείει το, κατά τα άλλα, αθεράπευτης ομορφιάς Κινούμενο Κάστρο του Hayao Miyazaki, την ταινία δηλαδή που έμελλε να ακολουθήσει το υπέρ-επιτυχημένο Spirited Away -ελαφρώς βασισμένη στο ομότιτλο μυθιστόρημα της Βρετανίδας Diana Wynne Jones. Το αντί-πολεμικό έπος που σκαρφίστηκε αυτή τη φορά η καλπάζουσα φαντασία του Ιάπωνα σκηνοθέτη αγαπήθηκε από το ευρύ κοινό όσο λίγες του δημιουργίες, δεν παύει όμως να είναι μια ταινία κάπως άνιση, η οποία προσπαθεί υπερβολικά να επαναλάβει τη μαγεία του Spirited Away -χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι δεν τα καταφέρνει σε ένα βαθμό.
10. Ponyo (2008)
Η κατά Miyazaki εκδοχή της Μικρής Γοργόνας είναι ένα πολύ-σύνθετο οπτικό ντελίριο παστέλ χρωμάτων και νερομπογιών, μια ταινία που καταφέρνει να καλύψει άκοπα και αβίαστα την απόσταση που χωρίζει το παιδικό από το ενήλικο (υπέρ)θέαμα. Μια αέναη γραμμή ενώνει θεματικά τις περιπέτειες του 5χρονου Sōsuke και της Ponyo με εκείνες των λιλιπούτειων ηρώων του Totoro και η ευκολία με την οποία εισχωρεί στην παιδική ψυχοσύνθεση ο, 67χρονος τότε, Hayao Miyazaki παραμένει μέχρι και σήμερα άξια θαυμασμού.
9. The Boy and the Heron (2023)
Tο The Boy and the Heron (βασισμένο εν μέρει στο μυθιστόρημα του Genzaburo Yoshino, How Do You Live?) η τελευταία (?) ταινία του Hayao Miyazaki, είναι αναμφισβήτητα μια πολύ βαθιά προσωπική και αυτό-αναφορική ταινία, ένα πανέμορφο, γαρ αναπάντεχα σκοτεινό ταξίδι ενηλικίωσης, το οποίο συν τοις άλλοις κρύβει καλά μέσα του έναν αρκετά σύνθετο ψυχαναλυτικό χαρακτήρα. Ο νεαρός Mahito, στην προσπάθειά του να βρει τη χαμένη νεκρή μητέρα του περιπλανιέται σε ένα κόσμο πέρα από κάθε φαντασία, ενώ αναζητά απαντήσεις απέναντι σε ερωτήματα που ταλανίζουν το μυαλό όλων όσων έχουν αποδεχτεί τη ματαιότητα της ύπαρξής τους -αλλά έχουν επίσης αποδεχτεί και τη σημασία της ζωής, στην οποία οφείλουν να δοθούν ολοκληρωτικά για τον όποιο χρόνο τους έχει απομείνει.
8. The Castle of Cagliostro (1979)
Η πρώτη μεγάλου μήκους δημιουργία του Hayao Miyazaki υπήρξε η κινηματογραφική μεταφορά των περιπετειών του Lupin III -ήρωα του δημοφιλέστατου ομότιτλου manga από τον Monkey Punch. Ο Miyazaki δεν ήταν άγνωστος με τον συγκεκριμένο χαρακτήρα, καθώς είχε συμμετάσχει δημιουργικά -μαζί με τον μετέπειτα έτερο σκηνοθέτη του Studio Ghibli και επιστήθιο φίλο του Isao Takahata- σε αρκετά επεισόδια της anime σειράς, στις αρχές των 70s. O gentleman, γκαφατζής και γυναικάς Lupin III, εγγονός του θρυλικού Arsene Lupin, επιχειρεί μια κομπίνα στο μικρό ευρωπαϊκό φανταστικό κρατίδιο του Cagliostro. Εκεί θα βρεθεί μπλεγμένος σε μια πλεκτάνη εκατομμυρίων, θα έρθει αντιμέτωπος με έναν αδίστακτο Δούκα και θα ερωτευτεί την πριγκίπισσα-κληρονόμο της χώρας! Φόρος τιμής στο σινεμά του Hitchcock, του Chaplin, του Keaton αλλά και των ευρωπαϊκών ταινιών περιπέτειας των 70s, η ταινία βρίθει από slapstick χιούμορ, πολλαπλά gangs εξωφρενικών σκηνών δράσης, καθώς και μια διάχυτη υπόγεια μελαγχολία – χαρακτηριστικό υφολογικό γνώρισμα των μετέπειτα δουλειών του σκηνοθέτη! Λέγεται πως ο ίδιος ο Spielberg είχε αναφερθεί στην εναρκτήρια σκηνή αυτοκίνητο-καταδίωξης ως μια από τις καλύτερες σκηνές δράσης που είχε δει ποτέ στη ζωή του, ενώ ο John Lasseter της Pixar κατατάσσει την ταινία σε μια εκ των μεγαλύτερων επιρροών του!
https://www.youtube.com/watch?v=wJudurbkv1E
7. Kiki's Delivery Service (1989)
Βασισμένο στο μυθιστόρημα του Eiko Kadono του 1985, οι περιπέτειες της μικρής μαγισσούλας Kiki -η οποία προσπαθεί να επιβιώσει σε μια μεγαλούπολη με μόνο εφόδιο ένα μαγικό σκουπόξυλό και μια μεγάλη καρδιά- είναι ένα μικρό, αθόρυβο, μα γεμάτο συναισθήματα ταξίδι ενηλικίωσης και γυναικείας χειραφέτησης. Μια από τις λιγότερο γνωστές ταινίες του Studio Ghibli και του ιδίου του Miyazaki, έφτασε να αποσπάσει εγκωμιαστικά σχόλια από τον ίδιο τον Akira Kurosawa -διόλου παράξενο, καθώς μέσα στην πανέμορφη απλότητά του, δεν χρειάζεται παρά ελάχιστες αφορμές για να λάμψει.
6. Laputa: Castle in the Sky (1986)
Με το ένα πόδι στις ιστορίες του Ιουλίου Βερν και το άλλο κολλημένο στο γκάζι μιας ξέφρενης φαντασίας, ο Hayao Miyazaki, στην πρώτη επίσημη ταινία του Studio Ghibli, δημιουργεί ένα μαγευτικό steampunk παραμύθι ενηλικίωσης, στο οποίο πρωταγωνιστούν γκαφατζήδες αεροπειρατές με χρυσές καρδιές, διεφθαρμένοι πολιτικοί, ένα χαμένο ουράνιο νησί, ένα πολύτιμο πετράδι, μια μικρή κωμόπολη ανθρακωρύχων και δύο πιτσιρίκια που αρχίζουν να νιώθουν τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα. Μια γλυκιά μελαγχολία καλύπτει με το πέπλο της την περιπέτεια των νεαρών πρωταγωνιστών, ενώ αγαπημένα μοτίβα του σκηνοθέτη όπως η υπέρμετρη τεχνολογική πρόοδος ή η οικολογική ανησυχία κάνουν αισθητή την παρουσία τους στον κεντρικό σεναριακό ιστό.
5. My Neighbor Totoro (1988)
Το παιδικό τραύμα και η αποδοχή του από τους ανήλικους πρωταγωνιστές των ιστοριών του ήταν ένας από τους βασικούς θεματικούς καμβάδες, τον οποίο διαρκώς ο Miyazaki γέμιζε με τις πολύχρωμες εικόνες και τα ευφάνταστα σύμπαντα που σκαρφιζόταν για κάθε του νέα ταινία. Στην ταινία που έδωσε και στο Studio Ghibli το περίφημο έμβλημά του, δύο νεαρά κορίτσια της μεταπολεμικής Ιαπωνίας μετακομίζουν μαζί με τον πατέρα τους στην εξοχή, ώστε να βρίσκονται πιο κοντά στο νοσοκομείο όπου νοσηλεύεται η μητέρα τους. Γρήγορα όμως θα παρασυρθούν σε έναν μυστικό κόσμο μέσα στο δάσος, τον οποίον οι ενήλικοι αδυνατούν να δουν, με οδηγό ένα τεράστιο τριχωτό πλάσμα με το όνομα Totoro! H παιδοψυχολογία ενσωματώνεται άρτια σε ένα εξαιρετικά καλογραμμένο σενάριο και η απλότητα της συναισθηματικής κατάνυξης των ηρώων της ταινίας έρχεται να επιβεβαιώσει για πρώτη φορά τόσο εμφατικά, ότι ο Miyazaki είναι πλέον από τους βασικούς καταλύτες των τάσεων της παγκόσμιας σκηνής animation.
4. Porco Rosso (1992)
O Marco Rousolini είναι ένας πρώην πιλότος της ιταλικής πολεμικής αεροπορίας σε μια εναλλακτική Ιταλία του 1930. Συνταξιοδοτημένος μετά την φρίκη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, ζει απομονωμένος σε ένα νησάκι της Αδριατικής, βγάζοντας τα προς το ζην ως κυνηγός επικηρυγμένων! Όμως ο Marco για κάποιο άγνωστο λόγο έχει μεταμορφωθεί σε ένα ανθρωπόμορφο γουρούνι και πλέον είναι γνωστός με το παρατσούκλι Porco Rosso! «Καλύτερα γουρούνι παρά φασίστας» θα απαντήσει κάποια στιγμή της ταινίας, σε έναν παλιό του φίλο που θα τον προσκαλέσει ξανά στην πολεμική αεροπορία και ο Miyazaki ολοκληρώνει ένα έργο με βαθιά πολιτικό χαρακτήρα, αποτίνοντας τον δικό του φόρο τιμής στο παλιό Hollywood με μια πληθώρα αναφορών σε ταινίες της εποχής -αλλά και ένα ύφος που παντρεύει την νοσταλγική μελαγχολία των bygone ετών με τις βασικές αρχές του, ήδη παγιωμένου εκείνη την εποχή, Studio Ghibli.
3. Nausicaä of the Valley of the Wind (1984)
Η ταινία που «γέννησε» το Studio Ghibli είναι ένα μετά-αποκαλυπτικό παραμύθι, κατά το οποίο η Γη έχει πλέον χάσει τη φυσική της κληρονομιά και η ανθρωπότητα παλεύει με νύχια και με δόντια να γλιτώσει τον αφανισμό από την τοξική θάλασσα που καταβροχθίζει ότι την πλησιάσει. Η Πριγκίπισσα Nausicaä, στην προσπάθεια να σώσει τον λαό της, θα έρθει αντιμέτωπη με μια πρωτόγνωρη δύναμη -αλλά και 2 βασίλεια έτοιμα για πόλεμο. Το σημείο – μηδέν για το χαρακτηριστικό ύφος του Miyazaki -τόσο στο εικαστικό όσο και στο αφηγηματικό σκέλος- μπορεί κάλλιστα να ανιχνευθεί στο εν λόγω έργο, το οποίο μαζί με το Akira του Katsuhiro Otomo «άνοιξαν» την πόρτα της Δύσης για τα anime. Ο Miyazaki επιδεικνύει την ευκολία με την οποία μπορεί να δομήσει ολόκληρους κόσμους με βαθιά μυθολογία πίσω τους, αλλά και να τους γεμίζει με πολύχρωμους, ενδιαφέροντες χαρακτήρες, χωρίς ποτέ να χάνετε ο ίδιος μέσα στα δημιουργήματά του. Θεματικά δε, η ταινία συμπυκνώνει μέσα της ολόκληρη την κοσμοθεωρία και φιλοσοφία του δημιουργού της και δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστεί κανείς, ότι το Nausicaä of the Valley of the Wind υπήρξε η πνευματική «μητέρα» του magnus opus του σκηνοθέτη – του περίφημου Princess Mononoke του 1997.
2. Spirited Away (2001)
Η νεαρή Chihiro προσπαθεί να σώσει τους γονείς της σε ένα κόσμο πέρα από τις δυνάμεις της, σαν μια άλλη Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων -μόνο που στη δική της περίπτωση, αυτή η Χώρα ισοδυναμεί με μια απόκοσμη πόλη-φάντασμα. Oscar Καλύτερης Ταινίας Κινουμένων Σχεδίων 2002 και Χρυσή Άρκτος στο Φεστιβάλ Βερολίνου, στο έργο που έκανε μέχρι και τον τελευταίο Δυτικό θεατή να μάθει το όνομα του Ιάπωνα σκηνοθέτη. Το Spirited Away τρύπωσε με περίσσια ευκολία στις καρδιές μικρών και μεγάλων, καθώς η αγωνιώδης πορεία της 10χρονης Chihiro προς την αυτοπραγμάτωση δεν ακολούθησε το χειραγωγούμενο δυτικό μοτίβο των θεσμοθετημένων αξιών, αλλά μια εντελώς αντί-συμβατική «μάχη» ανταπόκρισης στις δυσκολίες μιας νέας, για εκείνην, πραγματικότητας: ένα αέναο λουτρό για Θεούς και πνεύματα της Ιαπωνικής παράδοσης, στο οποίο έρχεται σε επαφή με τους πιο μύχιους φόβους της, μόνο και μόνο για να μάθει να τους αποδεχτεί και να τους κάνει κτήμα της-ακόμα και να τους αγαπήσει.
1. Princess Mononoke (1997)
Τον 14ο αιώνα στην επαρχιακή Ιαπωνία, ο νεαρός πρίγκηπας Ashitaka αναζητά το αντίδοτο για το δηλητηριασμένο τραύμα που του προκάλεσε ένας δαιμονισμένος αγριόχοιρος και μοιραία καταλήγει στο επίκεντρο μιας βίαιης και σαρωτικής διαμάχης: Η Eboshi, αρχηγός μιας βιομηχανικής πόλης της Δύσης, σχεδιάζει να καταστρέψει το δάσος για να επεκτείνει προς τα εκεί τα ορυχεία σιδήρου της. Μια ομάδα samurai βολιδοσκοπεί την κατάσταση και περιμένει την κατάλληλη στιγμή, ώστε να χτυπήσει και να διεκδικήσει τον σίδηρο του εδάφους για λογαριασμό της. Τέλος, οι μυστηριώδης αρχαίες θεότητες που προστατεύουν το δάσος και τα πνεύματα που κατοικούν σε αυτό, δίνουν με τη σειρά τους τον ύστατο αγώνα για να προστατεύσουν το σπίτι τους. Με το μέρος των τελευταίων είναι και μια μυστηριώδης κοπέλα που κατοικεί στα δάση, μεγαλωμένη από λύκους και αναθρεμμένη με ένα άσβεστο μίσος για την ανθρώπινη φυλή. To εμβληματικό Princess Mononoke του 1997 συνοψίζει στον απόλυτο βαθμό το σινεμά του Hayao Miyazaki, τόσο ως προς τον αισθητικό περφεξιονισμό των εικόνων του, όσο και ως προς τους βασικούς θεματικούς πυλώνες της πλειοψηφίας των έργων του. Οι οικολογικές ανησυχίες που πρώτο-σύστησε με την Nausicaä.. το 1984, εδώ κορυφώνονται σε ένα επικό θέαμα με έντονες αντί-ιμπεριαλιστικές νότες, ακολουθώντας μια ιστορία για τη σταδιακή πορεία προς στον ξεπεσμό της ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας και την απώλεια της αθωότητας -χωρίς όμως ποτέ να χάνει τον ρομαντισμό και τη βαθιά του πίστη στο καλό που δύναται να ανθήσει μέσα σε όλα τα πλάσματα του κόσμου. Ένα από τα απόλυτα landmarks στο χώρο του animation των ‘90s και η μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία όλων των εποχών στην Ιαπωνία -για να ξεπεραστεί στη συνέχεια από τον Τιτανικό και αργότερα από το Spirited Away του ιδίου.
