Ένα πτώμα, μια ετερόκλητη ομάδα ανθρώπων γύρω από αυτό, ένας δαιμόνιος ντετέκτιβ με εκκεντρικές μεθόδους και μια φυσική ροπή προς την επίλυση πολύπλοκων υποθέσεων, όλοι μαζί τοποθετημένοι στους τέσσερεις τοίχους μιας παλιάς έπαυλης ή ενός δυσπρόσιτου κάστρου. Καλώς ήρθατε στο whodunit κινηματογραφικό είδος, το οποίο περνάει μια μίνι αναβίωση τις ημέρες μας λόγω των Knives Out του 2019 και Glass Onion: A Knives Out Mystery , που κυκλοφόρησε πρόσφατα στην τηλεοπτική πλατφόρμα του Netflix.
Το Whodunit κινηματογραφικό είδος έχει μια υπερβολικά μεγάλη -και παλιά- παράδοση στον χώρο, με την αρχή του να εντοπίζεται στην εποχή που οι ταινίες άρχιζαν να αποκτούν ήχο, να κορυφώνεται τη δεκαετία του ’70 και στη συνέχεια να χάνει σταδιακά την όποια πρωτοτυπία του, όχι όμως την εγγενή αγάπη των θεατών προς αυτό -αφού η σινεφιλική σπαζοκεφαλιά και το κυνήγι του δολοφόνου ήταν, είναι και θα είναι πάντα ένα αγαπημένο παιχνίδι για το κοινό, με τον ίδιο τρόπο που ένα καλό βιβλίο της Agatha Christie θα παραμείνει εσαεί η ιδανική συντροφιά των καλοκαιρινών μας διακοπών.
Ακολουθούν δέκα προτάσεις whodunit ταινιών, όχι ιδιαίτερα παλιές, κυρίως από την χρυσή δεκαετία του είδους -αυτή των 70s- και μετά, ιδανικές για όποιον έχει ανάγκη ένα καλό συμπλήρωμα στο πρόσφατο Glass Onion: A Knives Out Mystery.
Στα ίχνη του μυστηρίου (Clue) - 1985
Βασισμένη στο ομότιτλο επιτραπέζιο παιχνίδι, η μαύρη κωμωδία μυστηρίου του Jonathan Lynn -Yes Minister- έλαβε μέτριες κριτικές κατά την κυκλοφορία του στις κινηματογραφικές αίθουσες, όμως απέκτησε σταδιακά ένα cult status, το οποίο οδήγησε το πρωτότυπο σενάριο του Lynn να διασκευαστεί στο θεατρικό σανίδι πολλές φορές -ακόμα και από τον ίδιο τον σκηνοθέτη του. Σε μια απομονωμένη έπαυλη της Νέας Αγγλίας, οι έξι καλεσμένοι του εκκεντρικού Mr Boddy, αφού ενημερώνονται ότι τα σκοτεινά τους μυστικά θα αποκαλυφθούν σε 45 λεπτά στην αστυνομία, εξοπλίζονται με ένα «φονικό εργαλείο» (κηροπήγιο, πιστόλι, στιλέτο, σωλήνα, σκοινί και ένα γαλλικό κλειδί), ένα ψευδώνυμο ώστε κανένας τους να μην γνωρίζει την πραγματική ταυτότητα των υπολοίπων (Συνταγματάρχης Mustard, κα White, κα Peacock, κος Green, καθηγητής Plum και δις Scarlet) και καλούνται να παίξουν ένα πραγματικό Cluedo μόλις σβήσουν τα φώτα, επιλύοντας έναν φόνο που θα τους επιτρέψει να δραπετεύσουν αλώβητοι -και με τα μυστικά τους καλά προστατευμένα. Το highlight -ή και η απόλυτη gimmick φάρσα - της ταινίας, ήταν βέβαια η παρουσία τριών εναλλακτικών φινάλε, τα οποία προβαλλόντουσαν σε διαφορετικές ώρες προβολής το κάθε ένα -με τους θεατές να ενημερώνονται για ποιο φινάλε θα παρακολουθήσουν από τις εφημερίδες και τα προγράμματα του εκάστοτε κινηματογράφου. Tim Curry, Christopher Lloyd και Lesley Ann Warren μεταξύ άλλων, συμπληρώνουν ένα δυνατό cast και συντελούν δραστικά υπέρ του ημί-παρωδιακού ύφους της ταινίας, η οποία είναι γεμάτη από ευφάνταστες αναφορές στην Agatha Christie (και κυρίως στο And Then There Were None) και απίθανα κωμικά gags.
Στα Μαχαίρια (Knives Out) - 2019
H εγγενής αγάπη του Rian Johnson για το whodunit είδος ταινιών, καθώς και η πηγαία φύση του να αναποδογυρίζει τα ταμπλό και τις προσδοκίες των θεμάτων με τα οποία καταπιάνεται, οδήγησαν το 2019 στη δημιουργία του δικού του Hercule Poirot και whodunit σύμπαντος. To Knives Out σύστησε στο κοινό τον Benoit Blanc, έναν σαρδόνιο ντετέκτιβ με ρίζες σε μια ακαθόριστη Νότια πολιτεία των ΗΠΑ -και με μια εξίσου ακαθόριστη και σπαρταριστή προφορά- ο οποίος στην πρώτη του αυτή εξόρμηση στη μεγάλη οθόνη, αντιμετώπισε μια ιδιάζουσα υπόθεση δολοφονίας ενός γερασμένου συγγραφέα μυθιστορημάτων μυστηρίου. Βασικοί ύποπτοι για τον φόνο, σχεδόν ολόκληρος ο οικογενειακός του περίγυρος, καθώς και το προσωπικό της απομονωμένης κατοικίας του, όλοι πιθανοί δολοφόνοι για τους δικούς τους προσωπικούς λόγους. To πνεύμα της Agatha Christie διέπει την ταινία από την αρχή μέχρι το μεγαλειώδες φινάλε της, ο έξυπνα δοσμένος κοινωνικός σχολιασμός του Johnson αναμιγνύεται εξαιρετικά με τα λοιπά δρώμενα και οι απολαυστικές ερμηνείες από το σύνολο του υπέρ-λαμπρού cast -με αποκορύφωμα τον Daniel Craig στον ομότιτλο ρόλο- κάνουν εν τέλει την ταινία, ένα σύγχρονο instant whodunit classic.
Έγκλημα στο Νείλο (Death on the Nile) - 1978
Ένα από τα πιο γνωστά έργα της Agatha Christie θα είναι το βάπτισμα του πυρός για τον Peter Ustinov σε έναν από τους πιο χαρακτηριστικούς ρόλους της πελώριας καριέρας του, εκείνον δηλαδή του διάσημου ντετέκτιβ Hercule Poirot, ο οποίος καλείται να διαλευκάνει τον φόνο μιας πλούσιας κληρονόμου, κατά τη διάρκεια μιας κρουαζιέρας στα επικίνδυνα νερά του Νείλου. Συνεπιβάτες και πλήρωμα θα χαρακτηριστούν επί τόπου ως κύριοι ύποπτοι και ο μπαρουτοκαπνισμένος Poirot θα ξεκινήσει μια ενδελεχή έρευνα αναζήτησης της αλήθειας, κάτω από τις σκιές των πυραμίδων και εν μέσω πολλών πισώπλατων μαχαιρωμάτων και ψιθύρων. Η ταινία προσφέρει απλόχερη διασκέδαση, σπιρτόζικους διαλόγους και μια απολαυστική κλιμάκωση, καθώς ο Poirot παρατηρεί και ανακρίνει ένα φανταστικό ensemble cast, με μπροστάρηδες τους Bette Davis, Mia Farrow, Olivia Hussey, Angela Lansbury (σε μια ξεκαρδιστική κωμική ερμηνεία), Maggie Smith, Jack Warden και David Niven, με την αιθέρια μουσική του Nino Rota να ντύνει το ταξίδι του μικρού πλοίου προς την αποκάλυψη του δολοφόνου και των κινήτρων του.
Έγκλημα στο Γκόσφορντ Παρκ (Gosford Park) - 2001
To μέγαρο του Gosford Park στις αρχές του 1930, θα υποδεχτεί μια εκλεκτή παρέα προνομιούχων της εποχής, οι οποίοι καταφθάνουν με τους προσωπικούς τους υπηρέτες και καμαριέρες και με σκοπό να περάσουν όσο το δυνατόν καλύτερα, στο επικείμενο κυνηγετικό πάρτι του οικοδεσπότη τους, Sir William McCordle. Μια απροσδόκητη δολοφονία, όμως, θα αναστατώσει συθέμελα, τόσο τη σαστισμένη μπουρζουαζία, όσο και τα μέλη του προσωπικού, ενώ καταπιεσμένες αλήθειες και βαθιά κρατημένα μυστικά θα αρχίσουν σιγά σιγά να κάνουν την εμφάνισή τους στους παγωμένους διαδρόμους και πίσω από τις κλειστές πόρτες της πολυτελούς έπαυλης. Σε αυτό το βρετανικής ιδιοσυγκρασίας μωσαϊκό ανθρώπων από διαφορετικές τάξεις, που θυμίζει τις καλύτερες στιγμές του James Ivory, ο σπουδαίος ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής Robert Altman ξεσκεπάζει την κοινωνική υποκρισία και χειρουργεί με ακρίβεια χιλιοστού την ανθρώπινη κατάσταση που κρύβεται πίσω από τα ψεύτικα χαμόγελα, τα εντυπωσιακά κοσμήματα και τα πανάκριβα ρούχα. Σύμμαχός του σε αυτό, σε μια ala Agatha Christie προσχηματική αστυνομική πλοκή, ένα cast που δεν αφήνει ατάκα να πάει ανεκμετάλλευτη και ένα σαρδόνιο σενάριο, το οποίο χωράει μέσα του όλη την λεπτή ειρωνεία και καυστική σάτιρα που χαρακτήριζε πάντα τις καλύτερές του δουλειές, με το Gosford Park να αποτελεί σίγουρα μια από αυτές.
Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές (Murder on the Orient Express) - 1974
Ο μεγάλος Sidney Lumet αφήνει πίσω του το Serpico και πριν πιάσει το Dog Day Afternoon… χαλαρώνει διασκευάζοντας ένα από τα πιο iconic best sellers της Agatha Christie, το περίφημο Murder on the Orient Express. Η ψυχρή ατμόσφαιρα και η αυστηρή γεωμετρία των εσωτερικών χώρων, προσδίδουν μια κλειστοφοβική διάθεση που συνάδει εξαιρετικά με τον φόνο που λαμβάνει μέρος στο τρένο του Orient Express, καθώς αυτό κάνει τη διαδρομή Κωνσταντινούπολη – Καλέ το 1935, όμως είναι η παιχνιδιάρικη διάθεση και το χιούμορ των κεντρικών χαρακτήρων που κάνουν την ειδοποιό διαφορά και αναδεικνύουν πλήρως, τόσο τον τόνο της ταινίας, όσο και το ίδιο το μυστήριο. Ο Lumet «διαβάζει» υποδειγματικά το σφικτό σενάριο του Paul Dehn και με περίσσια μαεστρία και εμπειρία καθοδηγεί ένα ερμηνευτικό cast που όμοιό του λίγες φορές έχει δει η μεγάλη οθόνη: Lauren Bacall, Ingrid Bergman, Jacqueline Bisset, Sean Connery, Antony Perkins, Vanessa Redgrave, Michael York και Wendy Hiller είναι μερικά μόνο από τα τεράστια ονόματα που απαρτίζουν το κεντρικό cast της ταινίας. Τέλος, η συνδετική κόλλα που ενώνει όλα τα παραπάνω και καθιστά το Murder on the Orient Express μάλλον την καλύτερη ταινία, η οποία βασίστηκε σε βιβλίο της Agatha Christie, είναι ο Albert Finney ως Hercule Poirot, o οποίος σχεδόν εξαφανίζεται πίσω από το μπουκλωτό μουστάκι και τη μπριγιαντίνη του καλοχτενισμένου κεφαλιού του πιο διάσημου ντετέκτιβ του κόσμου και αποτελεί μάλλον την καλύτερη ενσάρκωση του χαρακτήρα μέχρι σήμερα στον κινηματογράφο.
Στον καθρέφτη είδα τον δολοφόνο (The Mirror Crack 'd) - 1980
Ο Guy Hamilton, σκηνοθέτης του Goldfinger και μερικών από των πιο κλασσικών Bond ταινιών της εποχής, ανατρέχει στις σελίδες του ομότιτλου βιβλίου της Agatha Christie και φέρνει στο προσκήνιο αυτή τη φορά την Miss Marple, η οποία καλείται να λύσει το μυστήριο μιας δολοφονίας που λαμβάνει χώρα σε ένα κινηματογραφικό σετ που έχει στηθεί στο μικρό της Αγγλικό χωριουδάκι, με φόντο την αντιπαλότητα των δύο μεγάλων πρωταγωνιστριών της ταινίας. Η Angela Lansbury, προτού ταυτιστεί με την φιγούρα της Jessica Fletcher, στο τηλεοπτικό Murder, She Wrote (ελληνιστί «Η Συγγραφέας Ντετέκτιβ») - ως ίσως η πιο αναγνωρίσιμη τηλεοπτική ντετέκτιβ στην ιστορία του μέσου- κερδίζει τα «γαλόνια» της υποδυόμενη μια από τις δύο πιο iconic δημιουργίες της Agatha Christie -μαζί με τον Hercule Poirot- σε αυτό το παραδοσιακό και διασκεδαστικό whodunit με έντονες σινεφίλ αναφορές, πλάι σε μεγάλους stars της εποχής όπως ο Rock Hudson, o Tony Curtis, η Kim Novak και η απολαυστικά αυτοσαρκαστική Elisabeth Taylor. Ίσως η ηλικία του σήμερα να προδίδεται εύκολα, όμως η συγκεκριμένη, γεμάτη φλεγματικό χιούμορ, εξόρμηση της Miss Marple στη μεγάλη οθόνη ήταν και το εισιτήριο της πρωταγωνίστριάς της για μια από τις πιο κλασσικές σειρές whodunit μυστηρίου όλων των εποχών.
Λαγωνικό 24 Καρατίων (A Shot in the Dark) - 1964
Αν κάτι μοιράζονται οι Poirot, Miss Marple και Benoit Blanc, είναι αρχικά η οξυμένη αντιληπτική ικανότητα κατά τη συλλογή πληροφοριών γύρω από το έγκλημα που προσπαθούν να επιλύσουν, στη συνέχεια η αυστηρή μέθοδος με την οποία τοποθετούν τα αδιάσειστα στοιχεία στη θέση τους και τέλος το ακλόνητο πόρισμα που δεν αφήνει περιθώρια λάθους ή εσφαλμένης ανάγνωσης της προηγηθείσας διαδικασίας έρευνας. Τίποτα δηλαδή κοινό με τον επιθεωρητή Jacques Clouseau της Γαλλικής Sûreté, ο οποίος με μια σπάνια σύμπραξη αγνής βλακείας και απύθμενης τύχης καταφέρνει να μετατρέψει στο απόλυτο χάος τις υποθέσεις που αναλαμβάνει, προτού τις επιλύσει προς έκπληξη όλων των εμπλεκόμενων -και κυρίως του αφεντικού του Charles Dreyfus, η σωματική αλλά και ψυχική υγεία του οποίου βρίσκεται συνεχώς σε κίνδυνο από τις γκάφες του υφισταμένου του. Η αθάνατη σειρά ταινιών του Ροζ Πάνθηρα από τον Blake Edwards, με τον μεγάλο Peter Sellers στον πρωταγωνιστικό ρόλο και το κλασσικό soundtrack του Henry Mancini, βρίσκει, σε αυτή τη δεύτερη εξόρμηση του Clouseau στη μεγάλη οθόνη, όλα εκείνα τα συστατικά που έκαναν τις περιπέτειές του διαχρονικές: απίθανα κωμικά gags και σπαρταριστά slapstick ιντερλούδια, αναμεμειγμένα με μια παραδοσιακή whodunit συνταγή που αναζητά λύση. Αν μη τι άλλο, οι Poirot, Miss Marple και εσχάτως Benoit Blanc, θα είναι υπερήφανοι για τον ατζαμή μακρινό τους συγγενή!
Πρόσκληση Σε Γεύμα Από Έναν Υποψήφιο Δολοφόνο (Murder by Death) - 1976
Από την χαρακτηριστική πένα του πολυβραβευμένου Neil Simon, έρχεται με φόρα ένα από τα σπουδαιότερα ensemble cast της εποχής (Peter Sellers, Maggie Smith, David Niven, Alec Guinness, Peter Falk, Eileen Brennan και Truman Capote σε μια σπάνια εμφάνιση στον κινηματογράφο) για να μπει μπροστά από τη κάμερα του σκηνοθέτη-ηθοποιού και θεατράνθρωπου Robert Moore, σε ένα κλασσικό whodunit των ‘70s γεμάτο μυστήριο και μια διάθεση αποδόμησης του είδους των ταινιών μυστηρίου. Πέντε από τους πιο διάσημους ντετέκτιβ στο κόσμο, στερεότυπα των ηρώων της Agatha Christie και του Arthur Conan Doyle, προσκαλούνται σε έναν πύργο ενός μυστηριώδους εκατομμυριούχου, με στόχο την διαλεύκανση ενός φόνου που θα συμβεί κατά τη διάρκεια ενός γεύματος, για ένα εκατομμύριο δολάρια. Οι ανατροπές δίνουν και παίρνουν, το βιτριολικό χιούμορ εντείνει τη μαύρη κωμωδία και την ανελέητη σάτιρα, ενώ ο Simon διασκεδάζει αφάνταστα ανατρέποντας διαρκώς τα στερεότυπα του είδους, καθώς όλοι οι ηθοποιοί δείχνουν πλήρως εναρμονισμένοι με το όραμά του για μια μεταμοντέρνα και απροκάλυπτα fun ανάγνωση των καλύτερων στιγμών του whodunit κινηματογραφικού είδους.
Το όνομα του ρόδου (The Name of the Rose) - 1986
Ο Jean-Jacques Annaud μεταφέρει το best seller του Umberto Eco στη μεγάλη οθόνη, στο οποίο ένας καλόγερος (Sean Connery) παρέα με τον νεαρό ακόλουθό του (Christian Slater) καταφθάνει σε ένα ιταλικό μοναστήρι Βενεδεκτίνων το 1327, ώστε να ερευνήσουν μια σειρά φόνων -και να έρθουν εν τέλει αντιμέτωποι με τον θρησκευτικό φανατισμό, τη δεισιδαιμονία και τους σκληρούς εκκλησιαστικούς νόμους, σε μια εποχή που η ίδια η λογική βρισκόταν υπό διωγμό. Συναρπαστικό θρίλερ μυστηρίου που φέρνει έναν αναχρονιστικό Sherlock Holmes με τον βοηθό του Dr. Watson στον Μεσαίωνα, καθώς το επίπεδο παραγωγής ξεπερνάει κάθε προσδοκία, με σκηνικά-κουστούμια-φωτισμό να αναδίδουν διαρκώς τον απόκοσμο σκοταδισμό της εποχής. Το cast δίνει τον καλύτερό του εαυτό, ενώ η σκηνοθεσία του Annaud είναι αρκούντως κλειστοφοβική και σκοτεινή -πλήρως εναρμονισμένη με την ζοφερή πραγματικότητα της περιόδου. Το Name of the Rose κατέκτησε το βραβείο César Καλύτερης Ξένης Ταινίας του 1986 και χωρίς να αποτελεί την κορυφαία στιγμή σκηνοθέτη (αυτή είναι μάλλον το The Bear του 1988), κέρδισε τη θέση του στις καρδιές των απανταχού φίλων των ταινιών μυστηρίου, με ένα τεράστιο cult status να το ακολουθεί μέχρι και σήμερα.
Επικίνδυνη πρόσκληση (The Last of Sheila) - 1973
Η απροσδόκητη σεναριακή σύμπραξη των Antony Perkins (στη μοναδική συγγραφική του δουλειά) και του θρυλικού Stephen Sondheim έδωσε το 1973 ένα whodunit που πατάει επάξια στα χνάρια της Agatha Christie, καθώς βάζει στο πολυτελές σκάφος ενός χήρου πολυεκατομμυριούχου μια παρέα ατόμων που θα «υποστούν» ένα παιχνίδι μυστηρίου -με απώτερο σκοπό την ανακάλυψη του δολοφόνου της γυναίκας του πρώτου. Διασκεδαστικότατο whodunit με καλοδουλεμένο σενάριο, πλήθος ανατροπών και επισταμένη προσοχή στη λεπτομέρεια, το οποίο διαθέτει ένα εξαιρετικό cast (James Mason, James Coburn, Ian McShane και Raquel Welsh μεταξύ άλλων) καθώς και μια εξαιρετική ροή που μετουσιώνεται όσο περνάει η ώρα σε μια καλοδεχούμενη κλιμακούμενη ένταση. Το γεγονός ότι δεν βασίζεται σε κάποιο πρωτότυπο υλικό, αλλά αποτελεί έμπνευση των δύο σεναριογράφων, δίνει στο The Last of Sheila έναν επιπλέον πόντο πρωτοτυπίας και το τελικό αποτέλεσμα κρίνεται άκρως πετυχημένο -και παλιομοδίτικα γοητευτικό.
