Είναι γεγονός ότι προς το τέλος των 00s, το τοπίο του τηλεοπτικού μέσου εξελίχθηκε καθοριστικά, χάρη σε σειρές, οι οποίες δεν ξεκίνησαν τόσο από την πηγή της εμπορικής τηλεόρασης και ευρύτερα της ποπ κουλτούρας, δηλαδή τις ΗΠΑ, αλλά από την Ευρώπη. Πιο συγκεκριμένα, πριν 10-15 χρόνια, οι σκανδιναβικές χώρες εξαπέλυσαν μία τηλεοπτική εισβολή στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο, με ναυαρχίδα αστυνομικές σειρές που συνδύαζαν τα επιτυχημένα χαρακτηριστικά του αστυνομικού είδους και ειδικότερα του νουάρ και του θρίλερ, δηλαδή τη σκοτεινή ατμόσφαιρα, το μυστήριο, την τελετουργική βία και την προσωπική εμπλοκή των λύτη του εγκλήματος στην υπόθεση που ερευνά, με στοιχεία ευρωπαϊκά και σκανδιναβικά ακόμα: το βραδύκαυστο ξετύλιγμα της πλοκής, οι προσεκτικές ψυχογραφίες, οι οποίες πραγματοποιούνται με “μπεργκμανικά” γκρο πλαν στα πρόσωπα των ηρώων, σε αντιδιαστολή με τις πανοραμικές λήψεις των χειμερινών νορδικών τοπίων. Κάπως έτσι διαμορφώθηκε η κατεύθυνση του Nordic noir, με θρυλικές σειρές, όπως το Killing (2007-2012) και το Bron/ Broen (2011-2018). Βέβαια, το Nordic noir δεν αφορά μόνο την τηλεόραση, αλλά το σινεμά και τη λογοτεχνία, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα μυθιστορήματα του Jo Nesbø, με τον ντετέκτιβ Harry Hole.
Μαζί με τις παραπάνω τηλεοπτικές σειρές, συχνά μνημονεύεται και η δανέζικη σειρά Borgen (2010-2022), η οποία φέτος, μετά από 9 χρόνια, επέστρεψε με τον 4ο της κύκλο, υπό τον τίτλο “Power and Glory”. Βέβαια, το Borgen δεν είναι αστυνομική σειρά, αλλά ξεκάθαρα πολιτική, καθώς παρουσιάζει τη ζωή της κεντρώας πολιτικού Birgitte Nyborg Christensen, η οποία κατορθώνει (στον 1ο κύκλο) να γίνει η πρώτη γυναίκα πρωθυπουργός της Δανίας. Ωστόσο το Borgen δανείζεται κάποια θεμελιώδη στοιχεία του Νordic noir: όχι μόνο το βάρος που δίνεται στην απεικόνιση του χώρου, κυρίως του αστικού ιστού της Κοπεγχάγης, αλλά και στο ότι η πρωταγωνίστρια είναι μια δυναμική γυναίκα, η οποία σε αντιστοιχία με τις αστυνομικίνες των προαναφερθείσων σειρών, μάχεται να ξεχωρίσει και να χαράξει τη δική της πορεία σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο, αυτόν της πολιτικής. Επίσης, από το nordic noir, το Borgen δανείζεται μία ουσιαστική κοινωνικοπολιτική κριτική που πηγάζει από μια φιλελεύθερη και ανοιχτόμυαλη διάσταση της Αριστεράς, με έμφαση τόσο στον άνθρωπο όσο και στη φύση. Τι πιο ευρωπαϊκό από αυτό;
Ο δημιουργός της σειράς Adam Price αποφάσισε να παρουσιάσει έναν νέο κύκλο του Borgen μετά από 9 χρόνια, επειδή -όπως δήλωσε σε συνέντευξη του- θεώρησε πως είχε κάτι να πει για τo παρόν ταραγμένο πολιτικό τοπίο. Στην αρχή της 4ης σεζόν, η Birgitte Nyborg Christensen, που ενσαρκώνεται εξαιρετικά από την Sidse Babett Knudsen, συμμετέχει σε μία κυβέρνηση συνασπισμού, ως υπουργός εξωτερικών. Παράλληλα, είναι επικεφαλής του κόμματος Νέοι Δημοκρατικοί, το οποίο βέβαια ευθυγραμμίζεται με την κεντρώα - σοσιαλδημοκρατική της ιδεολογία. Το σκηνικό αυτό γρήγορα διαταράσσεται, καθώς στην Γροιλανδία ανακαλύπτεται ένα τεράστιο κοίτασμα πετρελαίου, αξίας εκατομμυρίων δολαρίων. Βέβαια, επειδή η Γροιλανδία βρίσκεται σε ένα καθεστώς πολιτικής και οικονομικής ημιεξάρτησης από τη Δανία, οι κυβερνήσεις των δύο χωρών παλεύουν για την εκμετάλλευση του κοιτάσματος, η Δανία για καθαρά οικονομικούς λόγους, αλλά οι αρχές της Γροιλανδίας θεωρούν ότι χάρη στα κέρδος που θα φέρει το πετρέλαιο, η χώρα θα καταφέρει να ανεξαρτητοποιηθεί πλήρως. Ωστόσο, η Birgitte, ως μία πολιτικός με ισχυρή οικολογική συνείδηση, παλεύει από τη θέση της ως υπουργός εξωτερικών -ακόμα και εναντίον της γραμμής που ακολουθεί η πρωθυπουργός της χώρας- ώστε το πετρέλαιο να μείνει αναξιοποίητο, για να μην διαταραχθεί το ευαίσθητο και ήδη επιβαρυμένο από την ανθρώπινη παρέμβαση αρκτικό οικοσύστημα της Γροιλανδίας. Εδώ, στο παιχνίδι μπαίνει ο νέος πρέσβης της Δανίας στην Αρκτική, Asger Holm Kirkegaard (στον ρόλο ο συμπαθέστατος Mikkel Boe Følsgaar, γνωστός από την επίσης δανέζικη Nordic noir σειρά The Chestnut Man), ο οποίος προωθεί τις βλέψεις της Birgitte, αλλά τελικά της επηρεάζει καθοριστικά... Βέβαια, η ανακάλυψη μιας τόσο κερδοφόρας πετρελαϊκής πηγής στη Γροιλανδία δεν αργεί να τραβήξει το οικονομικό και γεωστρατηγικό ενδιαφέρον των μεγάλων παγκόσμιων παικτών, δηλαδή της Ρωσίας, της Κίνας και των ΗΠΑ. Μάλιστα, η σειρά είναι τόσο updated που θίγεται και η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η αντίδραση της ΕΕ και των ΗΠΑ, καθώς και η εμπλοκή της ρωσικής επιχειρηματικής ολιγαρχίας. Άλλωστε, όπως δήλωσε ο Adam Price, το σενάριο γραφόταν κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων.
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι στο Borgen η κλιματική κρίση και ευρύτερα το οικολογικό πρόβλημα παρουσιάζονται αλληλένδετα με πολιτικά, οικονομικά και γεωστρατηγικά συμφέροντα, δηλαδή με ένα ολόκληρο σύστημα που υπερκεράζει τον άνθρωπο και τη φύση, για χάρη της οικονομικής και υλικής ανάπτυξης, στην ουσία του κέρδους. Εδώ θεωρώ πως ταιριάζουν τα λόγια του Κορνήλιου Καστοριάδη σε ένα κατά βάση φοιτητικό κοινό ακτιβιστών οικολόγων στο Βέλγιο του 1980: “η ενεργειακή κρίση είναι, κατά κάποιαν έννοια, κρίση αυτής της κοινωνίας (...) Στο κέντρο της προσοχής του οικολογικού κινήματος είναι ολόκληρη η τοποθέτηση των σχέσεων ανάμεσα στην ανθρωπότητα και τον περιβάλλοντα κόσμο και τελικά το θεμελιακό και αιώνιο ερώτημα: τι είναι ανθρώπινη ζωή; Ζούμε για ποιον λόγο;”. Και ο Καστοριάδης συνεχίζει:
Η ωραιότερη και πιο λακωνική διατύπωση του πνεύματος του καπιταλισμού που γνωρίζω είναι η γνωστή προγραμματική ρήση του Καρτέσιου: να φτάσουμε στην αλήθεια για “να γίνουμε αφέντες και κτήτορες της φύσης”. Σε αυτή την απόφαση του μεγάλου ορθολογιστή φιλοσόφου βλέπουμε με τον εναργέστερο τρόπο την αυταπάτη, την τρέλα , τον παραλογισμό του καπιταλισμού (...). Τι σημαίνει να γίνουμε αφέντες και κτήτορες της φύσης; (από το βιβλίο Από την οικολογία στην αυτονομία, εκδόσεις Κέδρος 1981, σελ. 28-31)
Έτσι, στο Borgen το οικοσύστημα της Γροιλανδίας γίνεται εκμεταλλεύσιμο για να αποκομιστεί κέρδος, να αναπτυχθούν ζώνες επιρροής των υπερδυνάμεων και να ικανοποιηθούν εθνικές διεκδικήσεις. Αυτή η κριτική γίνεται διακριτή και στο επίπεδο της ανθρωπογεωγραφίας, καθώς στις απέραντες σιωπηλές εκτάσεις του φυσικού κάλλους της Γροιλανδίας αντιτίθενται τα κλειστά μισοφωτισμένα πολιτικά γραφεία της Κοπεγχάγης, όπου εξυφαίνονται δολοπλοκίες ύποπτης ηθικής. Όπως γράφουν οι ακαδημαϊκοί αναλυτές της nordic noir τηλεόρασης, Kim Toft Hansen και Anne Marit Waade, στη μελέτη τους Locating Nordic Noir (Palgrave Macmillan, 2017) “οι τοποθεσίες αντιπροσωπεύουν τις αξίες των παραγωγών, αξίες αισθητικές αξίες, οικονομικές και πολιτικές” (σελ. 27).
Σε παραλληλία με την πλοκή της αξιοποίησης του πετρελαϊκού κοιτάσματος, παρακολουθούμε μία δευτερεύουσα ιστορία, με πρωταγωνίστρια τη δημοσιογράφο Katrine Fønsmark (Birgitte Hjort Sørensen), η οποία από σύμβουλος επικοινωνίας της Birgitte έχει προσληφθεί ως διευθύντρια ειδήσεων του μεγάλου καναλιού της χώρας TV1. Προσπαθώντας να παρουσιάσει ένα πολιτικό πρόγραμμα σοβαρό, κριτικό και ανταγωνιστικό, απολύει την παρουσιάστρια Narciza Aydin (Özlem Saglanmak), λόγω ενός κακού χειρισμού σε μία ζωντανή εκπομπή. H Narciza, επίσης social media influencer, εξαπολύει έναν μιντιακό πόλεμο εναντίον της Katrine. Οι οικονομικοί διευθυντές του καναλιού πιέζουν την Katrine, όχι μόνο να ξαναπροσλάβει την Narciza, η οποία παρεμπιπτόντως είναι τουρκικής καταγωγής και ομοφυλόφιλη, αλλά και γενικότερα να πάψει να ασκεί σκληρή κριτική στην κυβέρνηση, επειδή το κανάλι κινδυνεύει από περικοπή της κρατικής χρηματοδότησης. Έτσι, στο Borgen γίνεται αναφορά και στη νέα παγκόσμια και πολύ επικίνδυνη τάση της λογοκρισίας των ΜΜΕ (που έχει επηρεάσει καθοριστικά και τη χώρα μας). Αυτή η λογοκρισία εμφορείται μία συντηρητική ως και αντιδραστική πολιτική και οικονομική ελίτ, στο όνομα συχνά μιας επιφανειακής πολιτικής ορθότητας.
“Borgen” σημαίνει “φρούριο” στα δανέζικα. Αυτή είναι η ανεπίσημη ονομασία του Christiansborg Palace, του κτιρίου όπου στην ουσία στεγάζεται το πολιτικό δυναμικό της χώρας. Στη σειρά Borgen, ειδικά στον 4ο της κύκλο, μέσα από την πορεία δύο δυναμικών ηρωίδων σε αυτό το φρούριο, δύο γυναικών με άποψη, καλλιέργεια και πλούσιο ψυχικό απόθεμα, της πολιτικού Birgitte Nyborg Christensen και της δημοσιογράφου Katrine Fønsmark, προβληματιζόμαστε για την ταυτότητα της γυναίκας σήμερα. Πώς αυτές οι ηρωίδες ισορροπούν καριέρα, δυναμική πολιτικοκοινωνική παρουσία και προσωπική ζωή; Στη σειρά διερευνάται, αλλά και εξαίρεται ο αγώνας της γυναίκας σε έναν κόσμο, στον οποίο ο σεξισμός επιβιώνει, έστω υπόγεια. Αλλά, αυτός ο προβληματισμός απλώνεται και σε εθνοτικές και φυλετικές μειονότητες, όπως η οι ιθαγενείς Ινουίτ που κυριαρχούν πληθυσμιακά και πολιτισμικά στην Γροιλανδία, κοινότητες που ζητάνε μία αυτόνομη πορεία. Κατά πόσο αυτή η πορεία είναι δυνατόν να χαραχθεί; Last but not least, αυτή η πολυδιάστατη κριτική συνυφαίνεται με τον διαχρονικό προβληματισμό της, διαβρωτικής για την ηθική, επιρροή της εξουσίας στο άτομο. Στο προτελευταίο επεισόδιο, προτάσσονται τα λόγια του Immanuel Kant: “Είναι στη φύση της εξουσίας να οδηγήσει πιθανώς σε κατάχρηση”.
Βέβαια, μετά από ένα τέτοιο άρθρο, κάποιοι από τους αναγνώστες είναι λογικό να αναρωτηθούν: “και που είναι η διασκέδαση στην παρακολούθηση μια τέτοιας σειράς;. Θέλω να απολαύσω ένα σήριαλ στον καναπέ μου, όχι να μελετήσω ένα πολιτικό δοκίμιο”. Εκεί ακριβώς έγκειται η μοναδικότητα του Borgen. Όλοι αυτοί προβληματισμοί παντρεύονται με συναρπαστικές ψυχογραφήσεις, με δολοπλοκίες, με προσωπικές ιστορίες, με το αλατοπίπερο του μυστηρίου και του δράματος να κυριαρχεί, χωρίς όμως να ξεπέφτει στο εύκολο σασπένς και στο μελό. Όπως διαβάσαμε σε review για το "Power and Glory", η σειρά “δεν θα γίνει viral στο Tik Tok, αλλά μάλλον αυτό ακριβώς είναι το θέμα. Ήρθε καιρός κάτι πια να μην γίνει”.
