Αναπόφευκτα, σε ξαφνιάζει η συνειδητοποίηση ότι ανάμεσα στον Ιρλανδό και στην προηγούμενη συνεργασία τους, το Καζίνο, έχουν μεσολαβήσει 24 ολόκληρα χρόνια (με εξαίρεση τη μικρού μήκους ταινία του 2015 The Audition). Η αίσθηση ότι ο Μάρτι και ο Μπόμπι ήταν πλασμένοι από την αρχή να σμιλέψουν ο ένας το δημιουργικό προφίλ του άλλου είναι τόσο ισχυρή, ώστε αδυνατείς να πιστέψεις το ίδιο σου το ημερολόγιο. Είναι λογικό: οι περισσότερες από τις ταινίες που έχουν κάνει μαζί (Κακόφημοι Δρόμοι, Ταξιτζής, Οργισμένο Είδωλο, Ο Βασιλιάς της Κωμωδίας, Το Ακρωτήρι του Φόβου) έχουν αποκτήσει τέτοια μεγαλειώδη διάσταση στην Ιστορία του σινεμά που, παρ' όλο που για τον καθένα υπήρξε κινηματογραφική ζωή και χωρίς τον άλλον –και μάλιστα συναρπαστική– στο μυαλό μας, ειδικά των μεγαλύτερων, ήταν και θα παραμείνουν άρρηκτα δεμένοι.
Και τώρα, παρακολουθείς τον Ντε Νίρο να παίζει έναν ακόμα σκληροτράχηλο, δωρικό, απρόσιτο ήρωα στην τελευταία, επική κατάδυση του Σκορσέζε στον βυθό του οργανωμένου εγκλήματος. Και να πλαισιώνεται από δύο ακόμα ογκόλιθους, τον Αλ Πατσίνο και τον Τζο Πέσι (με έξτρα μπόνους ο Χάρβεϊ Καϊτέλ), συν περίπου 6.000 κομπάρσους. Και δεν πιστεύεις την κινηματογραφική σου τύχη. Επί 3,5 ώρες (που περνάνε σα νερό) δεν χορταίνεις το ρεσιτάλ σκηνοθεσίας και ερμηνειών, αλλά και τη συγκίνηση που γεννάει η επιστροφή σε ένα σινεμά το οποίο, χωρίς να χάνει την επαφή του με τη σύγχρονη τεχνολογία και πραγματικότητα, είναι πλημμυρισμένο μέχρι το τελευταίο του πλάνο από το πάθος και τη γνώση της γνήσιας, χωρίς περιττά φτιασίδια δημιουργίας.
Είναι το στόρι –σιγά μη δεν ήταν. Είναι η εμμονή στη λεπτομέρεια, είτε πρόκειται για μια εκρηκτική χορογραφία θανάτου, είτε για μια πολυπρόσωπη σκηνή γιορτής, είτε για ένα φαινομενικά ασήμαντο prop, το οποίο προορίζεται να περάσει απαρατήρητο. Είναι αυτές οι συγκεκριμένες, σκαμμένες, τόσο γνώριμες παλιόφατσες (που, με τα ξόρκια των υπολογιστών, μεταφέρονται όποτε απαιτείται σε πολύ νεότερες ηλικίες). Ο χειμαρρώδης Πατσίνο, ο δυσοίωνα μειλίχιος Πέσι. Είναι το βλέμμα και η στάση σώματος του πρωταγωνιστή, Φρανκ Σίραν (Ντε Νίρο), που μοιάζουν να μη λένε τίποτα, ενώ μαρτυρούν πολλά. Τα σιωπηλά ρυάκια, τα οποία κυλούν υπόγεια κάτω από κάθε σκηνή. Ο συνδυασμός του εικαστικά περίπλοκου με το συναισθηματικώς δωρικό. Είναι εκείνη η σκηνή του τηλεφωνήματος, που ραγίζει βράχους και σε στοιχειώνει, μέρες μετά, επιβεβαιώνοντας τη στόφα του αληθινά σπουδαίου ηθοποιού. Είναι η ανεξάντλητη μαγεία του Σκορσέζε: νομίζεις ότι θα σου αφηγηθεί ξανά την απολαυστική ιστορία μερικών φαντεζί, πολυεπίπεδων καθαρμάτων, μα σου μιλάει για κάτι άλλο· κάτι βαθύτερα επώδυνο και, τελικά, απολύτως προσωπικό. Είναι η σοφία του και η αρχοντιά του.
Ο Σκορσέζε αγαπάει τους σκοτεινούς ήρωες και κανείς δεν θα κατηγορήσει τον Ιρλανδό του για υπερβολική φωτεινότητα. Παρ' όλα αυτά, υπάρχουν αρκετές στιγμές –ειδικά στο πρώτο μισό της ταινίας– όπου το μαύρο χιούμορ νικάει τις θανατερές αποχρώσεις του αίματος. Μετά, οι ήρωες γέρνουν και ασπρίζουν (όσοι επιζήσουν δηλαδή) και τίποτα δεν είναι τόσο αστείο πια. Ούτε τόσο αβίαστο.
Τα πρώτα βήματα για την ταινία έγιναν χρόνια πριν, όταν ο Ντε Νίρο διάβασε το βιβλίο του Τσαρλς Μπραντ I Heard You Paint Houses: Frank "The Irishman" Sheeran and Closing the Case on Jimmy Hoffa (2004) και το έδωσε στον Σκορσέζε. Όπως και το βιβλίο, η ταινία καταγράφει με λεπτομέρεια την ανεξέλεγκτη διαφθορά που έπληξε τη μεταπολεμική Αμερική, όταν οι Νονοί της Μαφίας ανέλαβαν ρόλο στα συνδικάτα, στις επιχειρήσεις, ακόμα και στην κυβέρνηση. Ο κεντρικός χαρακτήρας, ο Φρανκ Σίραν, βετεράνος του πολέμου, είναι ένας φορτηγατζής, ο οποίος, με οδηγό τη στρατιωτική του πειθαρχία, εμπλέκεται με σχετική ευκολία με τα μεγαλύτερα ονόματα του υποκόσμου της εποχής.
Αποκτά λοιπόν μέντορα (Πέσι), μα και έναν κολλητό. Δεν είναι άλλος από τον θρυλικό, διαπλεκόμενο ηγέτη του εργατικού συνδικάτου Τζίμι Χόφα (Πατσίνο), που εξαφανίστηκε μυστηριωδώς το 1975. Γύρω από αυτό το μυστήριο, ο Σκορσέζε μας ταξιδεύει στην Πενσυλβάνια, στο Μίσιγκαν, στο Οχάιο, στο Μαϊάμι και στη Νέα Υόρκη, για να υφάνει τη δική του αριστουργηματική ιστορία. Η οποία, με φόντο τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της εποχής (δολοφονία Κένεντι, Κούβα κλπ.) δονείται από τη βία, την προδοσία, την απώλεια και τις θαμμένες τύψεις, για να καταλήξει στην τραγικότητα της αναπότρεπτης φθοράς, που θα φέρει τον Σίραν αντιμέτωπο με τον εαυτό του, τη διαδρομή του, τις επιλογές του και το αναπόφευκτο ερώτημα: άξιζαν στ’ αλήθεια όλα αυτά;
Φέτος είδαμε κι άλλους βετεράνους σκηνοθέτες να επιχειρούν να συνοψίσουν έμμεσα ή άμεσα μια διαδρομή, μέσα από τις ταινίες τους. Ο Κουέντιν Ταραντίνο συγκέντρωσε όλα όσα θεωρεί ότι τον καθόρισαν στο Once Upon a Time ...in Hollywood (δείτε εδώ). Ο Πέδρο Αλμοδόβαρ αναρωτήθηκε στο Πόνος και Δόξα πού οδηγείται ο δημιουργός ο οποίος φθίνει σωματικά και ψυχικά, και αν πράγματι η αγάπη έχει τη δύναμη να αλλάξει τον κόσμο (δείτε εδώ). Στο σύμπαν του Σκορσέζε, πάλι, η αγάπη είναι σχεδόν αόρατη και την ενοχή πρέπει να τη μαντέψεις. Οι χαρακτήρες του ζουν σε έναν παράλληλο κόσμο, όπου η κανονικότητα ορίζεται από τη σκληρή ηθική της εξουσίας και της επιβίωσης. Ο σκοπός αγιάζει πάντα τα μέσα και τα συναισθήματα είναι, κατά βάση, αδιαφανή.
Όμως ο χρόνος είναι αμείλικτος και, όπως λέει και κάποιο πρόσωπο της ταινίας, αντιλαμβάνεσαι πόσο γρήγορα τρέχει, μόνο όταν αρχίσεις να γερνάς. Τώρα, που το κορμί του έχει καταρρεύσει και όσοι έχτισαν την ταυτότητά του έχουν οριστικά χαθεί (μερικοί μάλιστα από το ίδιο του το χέρι), ο Φρανκ Σίραν θα ανασυνθέσει, ρεαλιστικά και χωρίς έπαρση, τον αιματοβαμμένο του βίο και τον ρόλο του στη σκοτεινή πλευρά της πρόσφατης ιστορίας της χώρας του.
Ακόμα και τώρα, παροπλισμένος και ακίνδυνος, ο Φρανκ –ένας άνθρωπος που δεν έμαθε να αγαπάει χωρίς όρους και έχασε οριστικά εκείνους που προσπάθησε, έστω κι έτσι, να αγαπήσει– θα παλέψει να παραμείνει αδιαπέραστος και να μην επιτρέψει σε κανέναν, ούτε στον θεό, ούτε καν στον ακροατή της διήγησής του, να ακούσει την ξεκάθαρη ομολογία του: ότι όλα, τελικά, είχαν κόστος.
Η.Π.Α. 2019
Σκηνοθεσία: Μάρτιν Σκορσέζε
Πρωταγωνιστούν: Ρόμπερτ Ντε Νίρο, Αλ Πατσίνο, Τζο Πέσι, Άννα Πάκουιν, Χάρβεϊ Καϊτέλ
Διανομή: Odeon
