«Αν εσύ μπορείς να το περιγράψεις, εγώ μπορώ να το κινηματογραφήσω», είπε ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ στον Άρθουρ Κλαρκ. Κάπως έτσι, με τον Όμηρο και τον Φρίντριχ Νίτσε στο βάθος του μυαλού τους, ξεκίνησε το κινηματογραφικό ταξίδι ενός διάσημου συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας κι ενός σπουδαίου σκηνοθέτη στο διάστημα.
Ο Κιούμπρικ επιστράτευσε διάφορους ειδικούς –από επιστήμονες της NASA μέχρι τον Καρλ Σαγκάν– για να περιγράψει με όση ακρίβεια γινόταν μια αποστολή στη Σελήνη, με στόχο τη λύση ενός μυστηρίου. Τα γυρίσματα άρχισαν στα τέλη του 1965 και η ταινία 2001: Η Οδύσσεια Του Διαστήματος άρχισε, επιτέλους, να προβάλλεται στις αίθουσες τον Απρίλιο του 1968. Οι κριτικοί διχάστηκαν, οι θεατές αρχικά μπερδεύτηκαν, αλλά ο John Lennon καθηλώθηκε και, για ένα διάστημα, έβλεπε το φιλμ κάθε εβδομάδα, ξανά και ξανά. Δεν ήταν ο μόνος. Σταδιακά, ολοένα και περισσότεροι (ιδίως οι νεότεροι) αφέθηκαν να βυθιστούν σε μια πρωτόγνωρη κινηματογραφική εμπειρία, αξεπέραστη μέχρι σήμερα.
Τώρα, προβάλλεται μια νέα, καλογυαλισμένη κόπια της ταινίας, υπό την επίβλεψη του Κρίστοφερ Νόλαν. Πρόκειται για φωτοχημική αναδημιουργία χωρίς όμως πειραγμένα ειδικά εφέ ή επεμβάσεις στο μοντάζ. Ο θεατής του 2018 αιωρείται στον χώρο και στον χρόνο με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως και ο θεατής του 1968· και νιώθει το ίδιο ακριβώς δέος (ή την ίδια αμηχανία) μπροστά στη μοναξιά του απείρου. Μισό αιώνα μετά την πρώτη προβολή, έχουμε εγκαταλείψει τη Σελήνη στη λευκή ερημιά της, έχουμε βρει νερό στον Άρη, έχουμε προσπεράσει τον Δία και διαβεί τα όρια του πλανητικού μας συστήματος, όμως εξακολουθούμε να θεωρούμε την Οδύσσεια μία από τις σημαντικότερες ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου. Και θα συνεχίσουμε να τη θεωρούμε, ακόμα κι αν ανιχνεύσουμε τις αποδείξεις εξωγήινης νοημοσύνης που τόσο επίμονα αναζητάμε.
Γιατί το μεγαλείο αυτής της αστρικής χορογραφίας δεν συμπυκνώνεται μόνο στην καινοτόμα τεχνολογία, την οποία χρησιμοποίησε ο Κιούμπρικ για να εκτοξεύσει τους σινεφίλ των 1960s στο μέλλον (τα ειδικά εφέ του χάρισαν μάλιστα το μοναδικό του Όσκαρ). Ή στην απόκοσμη γεωμετρία των πλάνων, στην επιβλητική μουσική των Ρίχαρντ Στράους, Γιόχαν Στράους και Αράμ Χατσατουριάν που αντικατέστησε τον λόγο, στη σιωπή που υπογράμμισε το κενό. Δεν ήταν μόνο το φιλμ, το οποίο αναβάθμισε μια για πάντα το sci-fi στην εκτίμηση των σινεφίλ. Δεν ήταν απλώς μια ταινία που «κούμπωσε» ιδανικά στην ψυχεδέλεια της εποχής της, στην ακόρεστη περιέργεια για το τι υπάρχει «εκεί έξω» ή στον φόβο του ανθρώπου απέναντι στη μηχανή, στην οποία ο ίδιος έδωσε δύναμη.
Πέρα από κινηματογραφικό αριστούργημα, το 2001: Η Οδύσσεια Του Διαστήματος είναι ένα φιλοσοφικό πόνημα και ένα έργο τέχνης χωρίς ηλικία. Είναι το ερώτημα που δεν έχει ακόμα απαντηθεί. Είναι η αντανάκλαση του ανθρώπου που αντικρίζει τον εαυτό του, την ώρα που νομίζει ότι αναζητά τον ξένο. Έναν εαυτό ο οποίος δεν έχει εξελιχθεί όσο πιστεύει. Που εξακολουθεί να αιωρείται ανάμεσα στην ψυχρή λογική και στο συναίσθημα, σε εκείνο που θεωρεί οικείο και στο άγνωστο. Έναν εαυτό που μπορεί να αναγεννηθεί, αν αφεθεί σε μια νέα μορφή συνειδητότητας. Ίσως.
Το φινάλε μιας ιστορίας που τα έχει πει όλα, παραμένει ανοιχτό.
Ηνωμένο Βασίλειο/Η.Π.Α.
Σκηνοθεσία: Στάνλεϊ Κιούμπρικ
Πρωταγωνιστούν: Κιρ Ντουλέι, Γκάρι Λόκγουντ, Γουίλιαμ Σιλβέστερ
