Δεν ξέρω αν κανονίστηκε επί τούτου ή αν ήταν από τις συμπτώσεις που επιβεβαιώνουν ότι το σύμπαν δεν έχει χάσει ακόμα το χιούμορ του. Πάντως η εμφάνιση των Laibach ανήμερα της εθνικής επετείου είχε κάτι το εγγενώς προκλητικό, κάποιες διαστάσεις του οποίου αποτύπωσε θαυμάσια ο εικαστικός Χάρης Χάραρης στην ημιεπίσημη αφίσα της συναυλίας.
Οι ίδιοι οι Laibach φρόντισαν φυσικά να προσθέσουν κάποιες ακόμα, αποχαιρετώντας μας με δύο μηνύματα στη γιγαντοοθόνη γραμμένα στα ελληνικά: «Ζήτω η Ελλάδα» και «Ζήτω η Μακεδονία». «Ποια Μακεδονία απ’ όλες», ίσως αναρωτηθήκαν κάποιοι εκ των παρευρισκομένων και εικάζω πως ο καθένας έδωσε την απάντηση που επιθυμούσε. Άλλωστε σχεδόν τα πάντα που σχετίζονται με τους Laibach προσφέρονται για πολλές και αντικρουόμενες ερμηνείες.
Θα ήθελα πάντως από τη μεριά μου να σημειώσω τη λεπτή τέχνη της ειρωνείας και του προβοκαρίσματος, η οποία ήταν εξαρχής η ειδικότητά τους και παραμένει ακμαία και σήμερα, 38 χρόνια από τότε που σχηματίστηκαν σε μια μικρή βιομηχανική πόλη της τότε Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Σλοβενίας. Κατά καιρούς οι Laibach έχουν ιδιοποιηθεί σύμβολα ολοκληρωτικών καθεστώτων, εθνικούς ύμνους κρατών ή και κομμάτια της ποπ κουλτούρας για να ασκήσουν κριτική στις αλλοτριωτικές ιδεολογίες στις οποίες αυτά παραπέμπουν, ενώ έχουν ιδρύσει και το δικό τους κράτος, το NSK, το πρώτο κράτος χωρίς εδάφη. (1) Το να εγείρουν λοιπόν οι επί δεκαετίες κήρυκες της «μεταεδαφικότητας» ένα ζήτημα το οποίο μεταξύ άλλων είναι και εδαφικό, ενέχει μια ειρωνεία για την οποία ομολογώ ότι τους λάτρεψα.
Τους είχα ήδη λατρέψει βέβαια και στα 100 λεπτά στα οποία διήρκησε η επιβλητική τους παρουσίαση. Η οποία επεκτάθηκε αρχικά στο πρόσφατο έργο τους Also Sprach Zarathustra (2017), εμπνευσμένο προφανώς από το ομότιτλο βιβλίο του Φρίντριχ Νίτσε, προτού μας ξεναγήσει σε ορισμένες στιγμές της μακράς και πολύ πλούσιας καλλιτεχνικής διαδρομής των Laibach. Ένα οπτικοακουστικό σόου με εξαιρετικό ήχο, απολύτως συγχρονισμένο φωτισμό και εκπληκτικά visuals, το οποίο έστησε μια πραγματικά μοναδική ατμόσφαιρα.
Οι Σλοβένοι κατάφεραν να αποδώσουν θαυμάσια την αύρα των ιδεών του Νίτσε, μετερχόμενοι θέματα που τους είναι έτσι κι αλλιώς οικεία, όπως για παράδειγμα οι μεταφορές του ηλιοβασιλέματος (Sonnen-Untergang) για την αλλοτρίωση και της χαραυγής (Sonnen-Aufgang) για την υπέρβαση της αλλοτρίωσης (και την έλευση, κατά τον Νίτσε, του υπερανθρώπου). Κατά κανόνα, σε αυτό το μέρος της συναυλίας, η μουσική των Laibach ήταν ερμητική, αν και συχνά άφηνε αρκετούς χώρους μεταξύ των ηχητικών όγκων που χρησιμοποιούσε, μόνο και μόνο για να εστιάσει στο κενό που έχασκε από κάτω· οι διαφυγές, όπως καταλαβαίνετε, ήταν ελάχιστες. Οι λίγες που υπήρχαν χρωματίστηκαν με κάποιες ελευθεριακές εξάρσεις των πλήκτρων, όμως σύντομα οι κιθαριστικοί θόρυβοι τις κατέπνιγαν, επιστρέφοντας τη μουσική εκεί απ’ όπου είχε –προσωρινώς– διαφύγει: στους μονολιθικούς ρυθμούς των ντραμς και στην αιωνίως αποστασιοποιημένη φωνή του Milan Fras.
Τα δύο, αν δεν απατώμαι, μέρη του “Das Nachtlied” ήταν κατά τη γνώμη μου οι καλύτερες κορυφώσεις. Όμως εξαιρετικό ήταν και το τελείωμα αυτής της φάσης της συναυλίας, με τη μουσική ξαφνικά να ημερεύει και την αγριοφωνάρα του Fras να δίνει τη θέση της στην αγγελική φωνή της Mina Špiler, η οποία έκανε την πρώτη της εμφάνιση επί σκηνής. Το “Von Sonnen-Aufgang” ακούστηκε σαν μια έξοδος στη λυτρωτική ανοιχτότητα έπειτα από μια αγωνιώδη περιπλάνηση σε στενούς και σκοτεινούς διαδρόμους. Και συνολικά, η παρουσίαση του Also Sprach Zarathustra των Laibach απέδειξε ότι οι Σλοβένοι δεν έχουν χάσει ούτε στο ελάχιστο την ικανότητα να φέρουν σε πέρας απαιτητικά πρότζεκτ, όντας ακόμη μάστορες στους συμβολισμούς και τις αμφισημίες τους.
Κι ύστερα, μας βούτηξαν κατευθείαν στο παρελθόν, ανασύροντας το industrial “Brat Moj” από το μακρινό 1985 (και ερμηνεύοντάς το με την κατάλληλη οξύτητα). Για το υπόλοιπο της βραδιάς θα μας πήγαιναν μπρος-πίσω στον χρόνο, μεταβάλλοντας αναλόγως και τις διαθέσεις της μουσικής. Τα “Wirtschaft Ist Tot” και “Ti, Ki Izzivaš” ήταν χαρακτηριστικές στροφές, όπως επίσης και το “Tanz Μit Laibach” με το μιλιταριστικό του βιντεοκλίπ να προβάλλεται στη ράχη της σκηνής, το “The Whistleblowers” με την κάπως παιδική του αφέλεια και το επίκαιρο “Eurovision” με στίχους όπως «In absence of God, we all pray to the police» ή το –πανηγυρικό– ρεφραίν «Europe is falling apart».
Όλα αυτά, εννοείται, χωρίς οι Laibach να χάνουν επαφή με την τέχνη στην οποία διαπρέπουν. Έτσι, αμέσως μετά την πιο γλυκιά ίσως στιγμή της συναυλίας (είχε και μια-δυο τέτοιες) έσκασε στο video-wall η Guernica του Πικάσο (ο υπέρτατος συμβολισμός των φασιστικών φρικαλεοτήτων), ενώ όταν ο Fras έπιασε να τραγουδάει τις λέξεις «live is life» στη διασκευή του ομώνυμου κομματιού των Opus, εκείνες αποκτούσαν ένα νόημα παρόμοιο με αυτό που ίσως θα έδινε ο Σίσυφος του ομώνυμου μύθου…
Γενικώς, νομίζω πως όλοι εμείς του ακροατηρίου (καμιά 500αριά μας υπολογίζω) βρήκαμε λόγους για να απολαύσαμε την εμφάνιση των Laibach· ίσως ο σημαντικότερος εξ αυτών είχε να κάνει με το γεγονός ότι παρακολουθήσαμε μια συναυλία από αυτές που σχεδιάζονται –και μάλλον καταφέρνουν– να σου επιβληθούν καθολικώς, να σε βάλουν με το στανιό στη δική τους λογική. Ήταν όμως και μια άρτια συναυλία σε κάθε της έκφανση. Ήταν επίσης και μια συναυλία από εκείνες που απασχολούν και αργότερα το μυαλό σου, καθώς σε πυροβολούν με πολύ περισσότερα ερεθίσματα απ’ όσα μπορείς να επεξεργαστείς στο επιτόπιο: όχι μόνο με ακουστικά ή οπτικά ερεθίσματα, αλλά και με όλη αυτήν την πολυεπίπεδη και πολλές φορές αντιφατική συνάρθρωση νοημάτων, νύξεων, ταυτίσεων, αποταυτίσεων, υπερταυτίσεων και λοιπών τινών. Οι Laibach είναι όντως «one of a kind», από τις ευφυέστερες μουσικές προβοκάτσιες των τελευταίων δεκαετιών.
Υποσημείωση
(1) Για την ακρίβεια, το NSK (Neue Slowenische Kunst - Νέα Σλοβενική Τέχνη) ιδρύθηκε το 1991 από την ομώνυμη καλλιτεχνική-πολιτική συλλογικότητα NSK (αποτελούμενη από τους Laibach και ομάδες εικαστικών, θεωρητικών κ.ά.). Αν και το ίδιο υποστήριζε ότι εκτείνεται στον χρόνο όχι στον χώρο (όπως τα συνηθισμένα κράτη), απέκτησε πρεσβείες σε διάφορες πόλεις της Ευρώπης, εξέδιδε μάλιστα και διαβατήρια, με τα οποία λέγεται ότι κάποιοι, μέσα στον γενικό χαμό, κατάφεραν να διαφύγουν από το πολιορκημένο Σεράγεβο σε μία από τις πολλές πολεμικές κρίσεις της περιοχής στη δεκαετία του 1990. Για περισσότερα, παραπέμπω στο Alexei Monroe, «NSK: Τέχνη του κράτους», στο Γιάννης Σταυρακάκης, Κωστής Σταφυλάκης (επιμ.), Το Πολιτικό στη Σύγχρονη Τέχνη (Αθήνα: Εκκρεμές, 2008).
{youtube}PY9MLO2I5wI{/youtube}
