Με μια ξεχωριστή, αν μη τι άλλο, συναυλία ξεκίνησε την Πέμπτη το φετινό Fasma Festival. Οι Phurpa από τη Μόσχα και οι Mohammad από την Αθήνα συνάντησαν το μαυροφορεμένο κοινό τους στην –κατάμεστη– αγγλικανική εκκλησία του Αγίου Παύλου, σε μια βραδιά στην οποία η λέξη «μυσταγωγία» δεν είχε μονάχα τη μεταφορική σημασία που συνήθως της αποδίδουμε, όταν θέλουμε να μιλήσουμε για μια υποβλητική εμπειρία.
Τα φώτα έσβησαν λίγο μετά τις 9 και στον άμβωνα εμφανίστηκαν οι Mohammad, ως ντούο πλέον –όπως δηλαδή λειτουργούν από το περασμένο καλοκαίρι, όταν και αποχώρησε ο Coti K. Γεγονός που νομίζω πως έχει μια επίπτωση στον ήχο τους, καθώς, χωρίς το κοντραμπάσο του, μένει ένα κάποιο κενό (συχνοτικό ή και άλλο) μεταξύ του ηλεκτρικού τσέλου του Νίκου Βελιώτη και του περίεργου αυτού οργάνου με το οποίο ο ILIOS μας πυροβολεί με χαμηλές (ενίοτε με πολύ χαμηλές) συχνότητες.
Επί της ουσίας, πάντως, η λογική των Mohammad δεν έχει αλλάξει. Εμμονικά μονολιθικοί στο μεγαλύτερο μέρος της σχεδόν ωριαίας εμφάνισής τους, με τις μεγάλες σε διάρκεια νότες του Βελιώτη να συντονίζονται κατά κανόνα εξαιρετικά με τις δονήσεις που παράγει ο ILIOS. Μια μουσική που όσο μπορεί να γίνει αντιληπτή με όρους ηχητικής, άλλο τόσο γίνεται και με όρους σωματικούς· και μάλιστα μ’ έναν πολύ απτό τρόπο, δονώντας στην κυριολεξία όλο σου το μέσα. Ή και το έξω, με χαρακτηριστικό τον ήχο των τριξιμάτων ή των λίγων σοβάδων της εκκλησίας που έπεσαν, όταν ο ILIOS δοκίμασε τις αντοχές αυτιών και υλικών.
Πλάι στην αμεσότητα των δονήσεων, ο ήχος του τσέλου διέθετε μια τραχύτητα που θαρρείς και έξυνε το μυαλό σου, ερχόμενος σε χτυπητή αντίθεση με τη μελωδικότητα που έχουμε μάθει να θεωρούμε σχεδόν συνυφασμένη με το όργανο. Σε συνδυασμό δε με την κίνηση της μουσικής, η οποία μάλλον προσέγγιζε τη στατικότητα, η γενική αισθητική των Mohammad έμοιαζε μ’ ένα ηχητικό αντίστοιχο των εικόνων του Béla Tarr: γυμνή από στολίδια, θεμελιώδης στους τρόπους επικοινωνίας της, σαν να ήθελε «να σε ξεβολέψει επαρκώς από το οικείο» (όπως παρατηρούσε για μια παλαιότερη εμφάνισή τους ο Χάρης Συμβουλίδης), να αποδομήσει τα νοήματα λέξεων και μελωδιών για να σε φέρει αντιμέτωπο με κάτι αρχέγονο, σαφώς μη εξημερωμένο.
Αν έχω μια ένσταση, αυτή εδράζεται στις λίγες στιγμές όπου αισθάνθηκα ότι ο ILIOS χρησιμοποιούσε το «όπλο» του ελαφρώς καταχρηστικά. Θα προτιμούσα δηλαδή μια ελαχίστως μεγαλύτερη σύνεση (στις λίγες εκείνες στιγμές), δεδομένου μάλιστα του ότι η ηχητική της εκκλησίας ενίσχυε την ένταση των χαμηλών του συχνοτήτων, κρύβοντας κάπως το τσέλο. Προσωπική βέβαια εκτίμηση η παραπάνω, που δεν αλλάζει σε τίποτα την αναμφισβήτητη δυναμική που είχε το σετ των Mohammad.
Μετά από ένα μικρό διάλειμμα, ξαναμπήκαμε στο εσωτερικό του ναού, όταν πλέον είχε στηθεί ο εξοπλισμός των Phurpa. Από τα ηχεία ακουγόταν μια σταθερή προηχογραφημένη ατμόσφαιρα, τα φώτα έσβησαν ξανά, πολλοί πίστεψαν ότι η συναυλία των Ρώσων είχε ξεκινήσει –οπότε και βάλθηκαν κάποιοι να τραβούνε βίντεο, μη και χάσουν και δεν απαθανατίσουν το συμβάν... Τελικά ήταν μόνο το soundcheck, με έναν βοηθό του σχήματος του Alexey Tegin να δοκιμάζει διαδοχικά την ηχητική όλων των περίεργων οργάνων που ήταν απλωμένα τριγύρω του και έναν άλλον να πηγαινοέρχεται μεταξύ του άμβωνα και των πρώτων θέσεων του ακροατηρίου, ακούγοντας και δίνοντας τις ανάλογες υποδείξεις στον πρώτο. Ήταν ομολογουμένως μια ενδιαφέρουσα χορογραφία, έτσι όπως συνδύαζε και το παράδοξο μιας συναυλίας που όλο έμοιαζε έτοιμη να ξεκινήσει, αλλά δεν ξεκινούσε ποτέ…
Λίγη ώρα αργότερα, το τρίο των Phurpa εμφανίστηκε μετά πάσης επισημότητας και η συναυλία ξεκίνησε στ’ αλήθεια. Ή καλύτερα η τελετουργία, γιατί αυτό που ακούσαμε είχε περισσότερο τα χαρακτηριστικά μιας τέτοιας, παρά μιας συναυλίας όπως την εννοούμε συνήθως.
Οι Ρώσοι στηρίζονται σε μια μακραίωνη θρησκευτική παράδοση του Θιβέτ, η οποία ονομάζεται Bon και –καθώς διαβάζω– προϋπάρχει του Βουδισμού. Βασικό τους «εργαλείο» είναι τα λαρύγγια τους, αφού τραγουδούν ύμνους με την τεχνική throat singing, με τις ανακυκλούμενες ανάσες και τη σχεδόν μεταλλική (και αρκετά μπάσα) ηχητική υφή. Χρησιμοποιούν, επίσης, διάφορα όργανα της συγκεκριμένης παράδοσης, όπως πνευστά (ένα με λεπτό σωλήνα τριών μέτρων ή ένα άλλο πιο «compact», κάτι μεταξύ σε τρομπέτα και κλαρίνο, αν θέλουμε να το φέρουμε σε περισσότερο οικεία πλαίσια), κρουστά, δοχεία από πορσελάνη και διάφορα άλλα.
Ο Tegin δεν είχε μόνο τον ρόλο του leader του σχήματος. Ήταν και κάτι σαν σαμάνος, αναλαμβάνοντας, εκτός από τον ηγετικό ρόλο στις επιτελέσεις, και αυτόν του μεσολαβητή μεταξύ της κοσμικής, φυσικής μας παρουσίας στην Αγγλικανική Εκκλησία και του υψηλού αντικειμένου των δεήσεων. Οι καπνοί από το λιβάνι που έκαψε 2-3 φορές, όπως και το μυστηριώδες αφέψημα το οποίο έπινε με μικρές γουλιές (μονάχα εκείνος, όχι οι δύο συνοδοιπόροι) είχαν, φαντάζομαι, κι αυτά τη σημασία τους.
Νομίζω επομένως ότι οι όροι που χρησιμοποιούμε συνήθως στη μουσικοκριτική δεν μπορούν να μας βοηθήσουν ιδιαιτέρως εδώ. Ήταν μια τελετουργία 2,5 ωρών, μακροσκελής, μονότονη και επαναληπτική· η οποία ζητούσε την απόλυτη προσήλωσή μας, αν ήταν να επιτύχει κατ’ ελάχιστον τις υπερβατικές της προσδοκίες. Κι αν έμπαινε κανείς μέσα στα mantra που έψελναν οι τρεις Phurpa, αν ανέπνεε με τις ανάσες τους, νομίζω ότι η εμπειρία ήταν αρκετά δυνατή ή/και εξαγνιστική.
Επικεντρωνόσουν, φερ’ ειπείν, στα ισοκρατήματα των τριών και τρανταζόσουν από τη στιγμιαία απομάκρυνση του Tegin από το επίκεντρο της πολυφωνίας, μόνο και μόνο για να ξαναμπείς στον ίδιο κύκλο, να βιώσεις το ίδιο τράνταγμα ξανά και ξανά… Άλλες φορές χανόσουνα στις κρατημένες νότες των πνευστών, άλλες το παραπάνω τράνταγμα στις πολυφωνίες προερχόταν από ένα δοχείο το οποίο ο Tegin ανοιγόκλεινε ρυθμικά. Η υπέροχη ηχητική της εκκλησίας, όπως και η ίδια η υπόστασή της, εννοείται πως επέτεινε το όλο κλίμα. Ας σημειωθεί, τέλος, πως ο Tegin είχε μια κονσόλα στα δεξιά του, ελέγχοντας την ένταση και την υφή των παραγόμενων ήχων.
Ήταν γύρω στις 1 όταν οι Phurpa αποχώρησαν εν μέσω θερμών χειροκροτημάτων όσων είχαμε απομείνει στο ακροατήριο. Βγήκα στην οδό Φιλελλήνων, ομολογώ με μία ανακούφιση. Κάποιες ώρες αργότερα, μετά και από μερικές αναπάντεχες νυχτερινές συναντήσεις, σκεφτόμουν πως και ο πραγματικός κόσμος μπορεί υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις να γίνει το ίδιο μυστηριακός (ή/και εξαγνιστικός) με τον τελετουργικό. Είναι μάλλον ζήτημα προοπτικής…
{youtube}VK5uG2fN6HE{/youtube}
