To άλμπουμ The Triad (2016), αποτελεί και την πιο συνεργατική σου προσπάθεια μέχρι τώρα. Τι σε οδήγησε σε αυτό το ομαδικό πνεύμα;
Με ενδιαφέρει πάρα πολύ να αλληλεπιδρώ με άλλα ανθρώπινα όντα. Ήθελα να δουλέψω με πολλά άτομα τα οποία εκτιμώ γι' αυτόν τον δίσκο, αλλά, στο τέλος, κατέληξα πάλι να περνώ πολύ χρόνο μόνος, δουλεύοντας τις λεπτομέρειες του υλικού που είχα προετοιμάσει. Οπότε, εν τέλει, δεν ήταν και τόσο συνεργατική η προσπάθεια, όσο μοιάζει. Προσκάλεσα βέβαια κόσμο για να συμμετέχει σε συγκεκριμένα τραγούδια, όμως, ακόμη και έτσι, πέρασα πολύ μοναχικό χρόνο.
Ήταν πάντως μία καλή ευκαιρία να περάσω περισσότερο χρόνο με τον Scott Mou, για παράδειγμα, με τον οποίον βγαίνουμε και περνάμε καλά μαζί έξω, αλλά δεν είχα γνωρίσει σε βάθος μέχρι σήμερα. Οπότε του ζήτησα να τζαμάρουμε μαζί στο άλμπουμ και, μετά, συνειδητοποίησα πως προσεγγίζουμε τη μουσική με παρόμοιο τρόπο –με βασικό δηλαδή γνώμονα το ένστικτό μας. Επίσης με βοήθησαν οι μόνιμοι συνεργάτες μου Joachim Schultz και Kassian Von Troyer, στους οποίους χρωστάω πολλά και ήθελα τους δώσω περισσότερο χρόνο συμμετοχής. Πάντα λοιπόν μου υπενθυμίζω πόσο σημαντικό είναι να υποστηρίζεις και να βασίζεσαι στις κοινότητες των ανθρώπων που σε περιβάλλουν.
Το άλμπουμ βασίζεται κυρίως σε αναλογικό εξοπλισμό, σε αντίθεση με την ψηφιακή φύση παλαιότερων δίσκων σου. Γιατί άλλαξες τον τρόπο με τον οποίον δουλεύεις;
Η μεθοδολογία στους προηγουμένους δίσκους βασιζόταν κυρίως στους υπολογιστές, ενώ αυτή τη φορά προετοίμασα κάποια MIDI αρχεία στο κομπιούτερ και μετά τζαμάραμε με αναλογικό εξοπλισμό. Ήθελα να δημιουργήσω κάτι πιο ζεστό, να συλλάβω τη φυσική αίσθηση του αναλογικού ήχου. Ίσως και να προσθέσω κάποιου είδους βάθος που έλειπε από τη μουσική μου. Εκείνο που συνειδητοποίησα είναι ότι, όσο πιο κοντά έφτανα στον ήχο που θεωρούσα ιδανικό (και κατ’ επέκταση στο ιδανικό συναίσθημα από αυτόν τον ήχο), τόσο μεγαλύτερη σημασία είχε η μουσική, παρά ο εξοπλισμός. Αυτό είναι το συμπέρασμά μου, τουλάχιστον για την ώρα.
Πιστεύεις ότι η μουσική σήμερα βασίζεται περισσότερο στην ποιότητα του εξοπλισμού, παρά στον ανθρώπινο παράγοντα;
Ναι, πιθανώς. Έχει να κάνει κυρίως με τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρά κάποιος με μία μηχανή –και με το τι μπορεί να του παρέχει η μηχανή ως αποτέλεσμα. Από τη μία είναι κάτι πολύ σημαντικό, αλλά την ίδια στιγμή δεν είναι και τόσο. Στο τέλος, αυτό που έχει μεγαλύτερη αξία είναι το μυαλό μας, το ευρύτερο περιβάλλον και ο κόσμος τον οποίον δημιουργούμε μέσα από τη μουσική. Και με τη λέξη «περιβάλλον» δεν αναφέρομαι μόνο στη φύση, αλλά και στους ανθρώπους.
Μιλώντας για τη φύση, πόσο κοντά νιώθεις σε αυτήν; Ανησυχείς για την κλιματική αλλαγή και το μέλλον του πλανήτη;
Δεν ανησυχώ, γιατί γνωρίζω ότι η φύση είναι πιο ισχυρή από εμάς και θα βρίσκει πάντα τον τρόπο να εξισορροπεί τα πράγματα. Το μόνο ερώτημα είναι αν εμείς, ως ανθρώπινα όντα, είμαστε όντως αρκετά ηλίθια ώστε να καταστρέψουμε τον πλανήτη στον οποίον ζούμε. Αυτό είναι δικό μας πρόβλημα, βέβαια –η φύση θα τα καταφέρει και χωρίς εμάς.
Προσωπικά, προσπαθώ να παραμένω συνδεδεμένος με τη φύση και να λαμβάνω οικολογικά ευσυνείδητες αποφάσεις. Προσπαθώ δηλαδή να αγοράζω οικολογικά προϊόντα, όσο και να τα χρησιμοποιώ κατά τέτοιον τρόπο που δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον. Προσπαθώ, επίσης, να είμαι συνειδητοποιημένος σχετικά με το τι αγοράζω, από πού το αγοράζω και αν πραγματικά το χρειάζομαι.
Απολαμβάνω να περνάω χρόνο στο δάσος κοντά στο σπίτι μου και να αλληλεπιδρώ με τον φυσικό κόσμο. Άρχισα να γίνομαι πολύ ευαίσθητος πάνω σε αυτό το ζήτημα όταν συνειδητοποίησα πως τα δέντρα επικοινωνούν αθόρυβα μεταξύ τους για να επιβιώσουν. Το οποίο, παρεμπιπτόντως, σχετίζεται και με το θέμα του επόμενού μου δίσκου.
Όλα αυτά μου θυμίζουν το βιβλίο του Peter Wohlleben, Η Mυστική Ζωή των Δέντρων. Το έχεις διαβάσει;
Ναι, γνωρίζω το συγκεκριμένο βιβλίο. Νομίζω πως η δημοτικότητά του είναι ένα σημάδι πως βρισκόμαστε σε καλό δρόμο. Πρέπει να στηρίζουμε ο ένας τον άλλον. Μερικές φορές αρκεί απλώς να μιλάμε στους ανθρώπους και να ερχόμαστε πιο κοντά με αφορμή συγκεκριμένα ζητήματα. Φυσικά, η ηλιθιότητα και η απληστία του είδους μας δεν έχει όρια, όμως μπορούμε να αντισταθούμε με το να συνδεόμαστε βαθύτερα με δικούς μας ανθρώπους –και αυτοί με δικούς τους ανθρώπους, και εκείνοι με δικούς τους κ.ο.κ. Έτσι, το μήνυμα να φτάσει παντού. Και σε 10-15 χρόνια, θα ζούμε σε έναν πολύ διαφορετικό πλανήτη. Ελπίζω προς το καλύτερο.
Οπότε, πιστεύεις βαθιά στη σημασία της κοινότητας;
Ναι, απολύτως. Πιστεύω ότι η αλληλεπίδραση μεταξύ μας είναι η πιο ισχυρή δύναμη που έχουμε, πιο πολύ και από την τεχνητή νοημοσύνη. Τα ανθρώπινα όντα είναι η πιο ενδιαφέρουσα δημιουργία του κόσμου, αλλά μόλις βαρεθούμε να μας εξερευνούμε, πάντα τρέχουμε σε κάτι άλλο που μας δίνει περισσότερη απόλαυση. Απολαμβάνω την εξερεύνηση του εαυτού μου ως ένα περίεργο και φιλομαθές ον, και την αλληλεπίδραση με τον υπόλοιπο κόσμο. Για εμένα, αυτό είναι αρκετό· δεν χρειάζομαι κάτι περισσότερο. Ίσως μερικά μήλα πού και πού!
Νωρίτερα αναφέρθηκες στη σημασία του ανθρώπινου περιβάλλοντος. Πώς πληροφορεί αυτό τη μουσική σου και τη δημιουργικότητά σου;
Στη δικιά μου περίπτωση, η δημιουργικότητα είναι κάτι το πολύ προσωπικό: όταν κάθομαι μπροστά σε έναν υπολογιστή ή ένα ακουστικό όργανο, αποσύρομαι από τα πάντα, δεν υπάρχει τριγύρω ο εξωτερικός κόσμος. Ωστόσο, τον υπόλοιπο χρόνο, απολαμβάνω να μοιράζομαι τις εμπειρίες και τις γνώσεις μου. Προσπαθώ να είμαι όσο ειλικρινής και ευθύς μπορώ, δεν μου αρέσει να κρύβομαι και να παίζω παιχνίδια. Έτσι κάπως είναι και η μουσική μου: στοχεύει κατευθείαν στα βασικά συναισθήματα και εμπειρίες. Η κοινότητα είναι λοιπόν σημαντική, γιατί σου δίνει την αίσθηση του ανήκειν και της ολοκλήρωσης μέσα από αυτό. Αυτό το έχω πάντα στο πίσω μέρος του μυαλού μου όταν φτιάχνω μουσική, αλλά δεν σημαίνει πως προσκαλώ συνέχεια κόσμο στο στούντιο, σαν να είμαι κάποιος διάσημος ράπερ. Πρέπει πρώτα να τελειώσω τα πράγματα μόνος μου, πριν τα δείξω σε άλλο κόσμο. Είναι μία πολύ μοναχική διαδικασία.
Σε πολλές περιπτώσεις έχεις εκφράσει τις ανησυχίες σου για την επίδραση που έχει στις ζωές μας η ολοένα και πιο ψηφιακή υφή της καθημερινότητας. Θεωρείς πως η τεχνολογία λειτουργεί αρνητικά στη συναισθηματική μας επαφή με τη μουσική;
Έχει να κάνει περισσότερο με εμάς τους ίδιους, όχι με την τεχνολογία. Πρέπει να είμαστε πολύ πειθαρχημένοι στην εποχή μας σχετικά με το τι και πού το βλέπουμε, με τι και πώς το ακούμε. Πρέπει να μάθουμε έναν εντελώς καινούριο τρόπο να σκεφτόμαστε πάνω στο πού θέλουμε να εστιάσουμε. Η τεχνολογία είναι ένα εργαλείο για να εξελιχθούμε. Εξαρτάται από εμάς αν θα τη χρησιμοποιήσουμε για διασκέδαση, για να αποδράσουμε από την πραγματικότητα ή ως ένα ναρκισσιστικό καθρέφτη που θα μας λέει κάθε μέρα πόσο όμορφοι είμαστε. Είναι όμορφο να μας λένε ότι είμαστε όμορφοι, αρκεί να προέρχεται από έναν άνθρωπο, όχι από μία μηχανή. Προσωπικά, προσπαθώ στη μουσική μου να βρω την ιδανική ισορροπία ανάμεσα στη χρήση της τεχνολογίας και στα ακουστικά όργανα, τα οποία είναι επίσης ένα είδος τεχνολογίας, αλλά πολύ πιο παλιό. Οπότε, είναι περισσότερο ο τρόπος με τον οποίον χρησιμοποιείς τα εργαλεία, παρά αυτά τα ίδια.
Πάντως, υποτίθεται πως η τεχνολογία υπάρχει για να μας εξοικονομεί χρόνο, αλλά έχουμε φτάσει σε ένα σημείο που κλέβει χρόνο από τις ζωές μας. Νιώθεις θύμα αυτής της κατάστασης;
Είναι σαν ναρκωτικό, πρέπει να είμαστε πολύ προσεχτικοί. Δες ως παράδειγμα τις κοινότητες των gamers. Είναι ένα χάος, οι άνθρωποι αυτοί είναι αποκομμένοι ολοκληρωτικά από τον αληθινό κόσμο. Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να βγει σε καλό, ίσως μάθεις κάτι από μια τέτοια εμπειρία. Πιστεύω ότι οι άνθρωποι δεν μαθαίνουμε να χρησιμοποιούμε σωστά το σώμα μας και το εκπαιδευτικό σύστημα δεν μας προσφέρει τη δυνατότητα να κατανοήσουμε όλα όσα μπορούμε να κάνουμε μαζί του. Γι' αυτό και περιοριζόμαστε.
Το ζήτημα, φυσικά, είναι η ισορροπία: μπορείς να είσαι λ.χ. gamer και να περνάς ώρες μαζί με φίλους ή και μόνος στον αληθινό, έξω κόσμο. Το κρίσιμο σημείο είναι όταν αρχίζει κανείς να χάνει την αίσθηση του σώματός του. Γι' αυτό μου αρέσει τόσο πολύ η χορευτική μουσική, γιατί σου δίνει ολοκληρωτική αίσθηση του σώματός σου. Η σωματική συνειδητότητα είναι το πιο υπέροχο πράγμα: όλες οι αναμνήσεις μας είναι αποθηκευμένες σε ολόκληρο το σώμα μας, όχι μόνο στον εγκέφαλο. Αν χάσουμε λοιπόν την αίσθηση του σώματός μας, θα χάσουμε τη μνήμη μας και κατ’ επέκταση το ποιοι είμαστε.
Αναφορικά με αυτή τη σύνδεση μεταξύ σώματος και εγκεφάλου, σε ποιο μέρος εστιάζει περισσότερο η εμπειρία των sets σου το τελευταίο διάστημα;
Νομίζω πως με τα sets μου ως Pantha Du Prince, το πράγμα δεν πήγαινε ποτέ προς μόνο μία κατεύθυνση. Αυτό που βρίσκω πολύ ενδιαφέρον τελευταία, είναι η διαφορετική μου προσέγγιση σε κάθε set. Εννοώ ότι μπορώ να παίζω ένα πολύ χαλαρό και μελωδικό live και, αν αλλάξω γνώμη, να γίνω πολύ πιο επιθετικός και δυναμικός, με τα ίδια ακριβώς κομμάτια. Αυτή τη στιγμή διαλέγω κομμάτια απ' όλη τη δισκογραφία μου και τα παίζω εντελώς τυχαία. Φυσικά υπάρχει πάντα μία κλιμάκωση, αλλά τώρα πια εστιάζω περισσότερο στην ψυχή, ενώ παλιότερα σκοπός ήταν να δημιουργήσω ένα τεράστιο πάρτι. Πλέον, με ενδιαφέρει περισσότερο η αληθινή, ουσιαστική σύνδεση με το κοινό. Ο ψυχαναγκασμός με την πίεση για live σαν πάρτι, έχει τελειώσει για μένα. Προτιμώ να έχω την ελευθερία της επιλογής.
Κάποιοι από τους τίτλους των τραγουδιών στο Triad υποδηλώνουν πως είσαι σινεφίλ. Ποια είναι η τελευταία ταινία που είδες και τη σκέφτεσαι ακόμη;
Βλέπω συνεχώς ταινίες. Αυτή την περίοδο έχω καταπιαστεί περισσότερο με ταινίες anime, οτιδήποτε προέρχεται από το στούντιο Ghibli βασικά. Προσπαθώ να βλέπω στοχευμένα ταινίες, γιατί αν δεν προσέξεις μπορεί να χάσεις τον χρόνο σου σε ανούσια φιλμ. Για παράδειγμα, δεν πάω πια τόσο συχνά στο σινεμά, γιατί οι καλές ταινίες είναι είδος προς εξαφάνιση. Πάντως, η τελευταία καλή που είδα ήταν το Arrival (2016), αυτό με το soundtrack του Jóhann Jóhannsson. Ήταν ποιητική και πολύ κοντά σε ό,τι αναζητώ στον κινηματογράφο.
Μπορεί, τελικά, να μας αλλάξει ριζικά η μουσική;
Η μουσική μπορεί να αλλάξει τη δομή του εγκεφάλου μας και τον τρόπο με τον οποίον σκεφτόμαστε για τον κόσμο και τον εαυτό μας. Αλλά, πρωτίστως, μπορεί να φέρει το μυαλό και το σώμα μας σε ένα σημείο σπάνιας πληρότητας –τίποτα άλλο δεν μπορεί να την επιφέρει. Αν η μουσική σε κάνει να νιώθεις ολοκληρωμένος, τότε είναι το πιο δυνατό όπλο που έχουμε για να αλλάξουμε τους εαυτούς μας.
{youtube}hYp91WftFqQ{/youtube}
