Οι επικείμενες συναυλίες σας στην Αθήνα, έχουν ως βασικό μότο μια ρήση του Αριστοτέλη: «ζούμε με συναισθήματα, όχι με τις ώρες στο ηλιακό ρολόι». Είναι αυτό ένα μότο ζωής γενικότερο για σας;
Είναι η αλήθεια, καθώς παντού στον κόσμο ζούμε με τα συναισθήματα. Στην Ελλάδα έχετε τα δικά σας, στην Πολωνία τα δικά μας, στην Αμερική έχουν άλλα συναισθήματα. Γι' αυτό και πρέπει να υπενθυμίζουμε τον Αριστοτέλη, όπως και γενικότερα τους αρχαίους φιλοσόφους, ώστε να θυμάται το κοινό.
Ποιοι άλλοι αρχαίοι φιλόσοφοι σας αρέσουν, πέρα από τον Αριστοτέλη;
Ο Πλάτωνας, ο άγιος Αυγουστίνος, αλλά και ο Σενέκας. Ο Σενέκας μάλιστα μίλησε από τότε για το τι μπορεί να φέρει η δημαγωγία και σήμερα παρατηρούμε την παγκόσμια άνοδό της, για ακόμα μία φορά. Είναι λοιπόν, μεταξύ άλλων, και ένας επίκαιρος φιλόσοφος.
Οι συναυλίες σας έχουν όμως και περαιτέρω ελληνικό ενδιαφέρον, νεότερο: «Κοσμοπλάστρα Μουσική» ο γενικότερος τίτλος τους, από ένα ποίημα του Κωστή Παλαμά το οποίο μελοποιήσατε το 1994 για τις ανάγκες μιας εγχώριας ταινίας. 24 χρόνια μετά, τι θυμάστε από εκείνη τη συνεργασία;
Ήταν η ταινία Κουαρτέτο Σε 4 Κινήσεις της Λουκίας Ρικάκη. Ψάχναμε θυμάμαι για κάτι που θα μπορούσε να μιλήσει ταυτόχρονα για την Ελλάδα, αλλά και για την Τέχνη. Η Λουκία διάλεξε λοιπόν το ποίημα αυτό του Παλαμά.
Αλήθεια, το σπίτι στη Ρόδο το έχετε ακόμα;
Α, είναι καταπληκτικό. Και δεν πρόκειται ξέρεις να το αφήσω ποτέ. Συνηθίζω μάλιστα να λέω για πλάκα ότι θα αλλάξω και το επίθετό μου και θα λέγομαι Έκτορας της Ρόδου!
Στις συναυλίες σας θα τραγουδήσει και η Μαρία Φαραντούρη και δηλώσατε ότι έτσι θα εκπληρωθεί μια παλιά σας επιθυμία, να συνεργαστείτε. Πώς δεν έτυχε τόσα χρόνια να κάνετε κάτι μαζί;
Πρώτα-πρώτα, έχω 10 χρόνια να δώσω συναυλία στην Ελλάδα. Και δεν είχα γενικότερα τη δυνατότητα να κάνουμε κάτι μαζί. Τώρα, λοιπόν, θέλω η Μαρία Φαραντούρη να είναι αυτή που θα τραγουδήσει τον "Ύμνο Στην Ενωμένη Ευρώπη" –και μάλιστα στα ελληνικά. Θέλω να βγει από την Ελλάδα αυτό το μήνυμα και να είναι σαφές, αφού κι εγώ βασίστηκα στο ελληνικό κείμενο της Α΄ Επιστολής προς Κορινθίους του Αποστόλου Παύλου για να γράψω το έργο.
Όταν γράψατε όμως αυτό το έργο, ήταν μια διαφορετική εποχή: πιστεύαμε όλοι τότε στο μέλλον που υποσχόταν μια ενωμένη Ευρώπη. Τώρα αρκετοί αισθάνονται αλλιώς, όχι μόνο στην Ελλάδα –νομίζω αντανακλάται έντονα και στην πολιτική ζωή της Πολωνίας...
Με λυπεί πολύ ό,τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή στην Πολωνία. Μέχρι πρόσφατα, η χώρα μου ήταν πολιτικά και οικονομικά στο καλύτερο σημείο στο οποίο είχε βρεθεί τα τελευταία 300 χρόνια. Μπήκαμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004· και μέσα σε 14 χρόνια άλλαξαν τα πάντα, εκτός από τη νοοτροπία μας. Για να γυρίσω σε ό,τι λέγαμε πριν για τον Σενέκα, η δημαγωγία όχι μόνο επέστρεψε στην Πολωνία, μα άρχισε και να κερδίζει.
Δεν κερδίζει όμως μόνο στην Πολωνία, κερδίζει και σε χώρες που ίσως δεν περίμενε κανείς, π.χ. στη Γαλλία, ακόμα περισσότερο στην Αυστρία, με τον νυν κυβερνητικό συνασπισμό. Χώρες με πολύ διαφορετική διαδρομή και με ευρωπαϊκή νοοτροπία...
Νομίζω ότι ο κόσμος είναι πολύ κουρασμένος με την ειρήνη. Δυστυχώς. Πλέον υπάρχει και πάλι μεγάλο σχίσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Η μεσαία τάξη, αυτή που ιστορικά ισορροπούσε τα πράγματα, συρρικνώνεται. Η δημαγωγία βασίζεται στις υποσχέσεις, δεν σκέφτεται τι θα έρθει έπειτα –το αύριο δεν υπάρχει γι' αυτούς τους ανθρώπους. Το μόνο που τους ενδιαφέρει; Η εξουσία. Ίσως μάλιστα να φοβούνται πως θα καταλήξουν και στη φυλακή ακόμα, εάν τη χάσουν.
Πάλι στον Αριστοτέλη γυρνάμε εδώ, ο οποίος είχε γράψει στα Πολιτικά ότι ραχοκοκαλιά της δημοκρατίας είναι η μεσαία τάξη...
Ακριβώς έτσι έχουν τα πράγματα. Και ακόμα χειρότερα για μας τους καλλιτέχνες, γιατί οι δημαγωγοί και οι δικτάτορες προσπαθούν να φτιάξουν και τη δική τους «τάξη» καλλιτεχνών. Στην Πολωνία, ας πούμε, ο κόσμος των δημιουργών ή είναι μαζί με τους κυβερνώντες ή εναντίον τους.
Πιστεύετε λοιπόν ότι το μεγαλύτερο επίτευγμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν η ειρήνη στην ήπειρό μας;
Σαφέστατα. Και θα βρίσκω πάντα προτιμότερη τη χειρότερη ειρήνη από τον καλύτερο πόλεμο.
Ας ξαναγυρίσουμε σε πιο μουσικά πράγματα. Η συνεργασία σας με τον σκηνοθέτη Κριστόφ Κισλόφσκι (Krzysztof Kieślowski) σας έκανε ως γνωστόν πολύ διάσημο. Πώς δουλεύατε συνήθως τα soundtrack των ταινιών του; Βάσει του σεναρίου; ή λειτουργούσατε ανεξάρτητα από αυτό;
Όταν γράφεις για κάποια ταινία, δεν είσαι ποτέ ελεύθερος. Είμαστε πάντα εξαρτημένοι οι συνθέτες και από το σενάριο, αλλά και από τον σκηνοθέτη. Υπάρχει ωστόσο ένα μικρό περιθώριο, μια πόρτα ας πούμε, η οποία παραμένει ανοιχτή: μπορείς να χρησιμοποιήσεις τη δική σου «γλώσσα» για τα όσα έχει ανάγκη η ταινία. Θεωρώ ότι το έχω καταφέρει αυτό.
Τι είναι πιο ιντριγκαδόρικο λοιπόν για έναν συνθέτη, όταν προσπαθεί να πιάσει τον τόνο ενός φιλμ;
Δεν υπάρχει τίποτα πιο σημαντικό από τις συζητήσεις τις οποίες θα κάνεις με τον σκηνοθέτη, γιατί εκεί θα προκύψει αν βλέπεις κάτι διαφορετικά από εκείνον. Και είναι ακριβώς στα πλαίσια του διαλόγου αυτού όπου βρίσκεται συνήθως και το μήνυμα, αλλά και το νόημα της μουσικής που θα συνοδεύσει μια ταινία. Ως συνθέτης, εσύ πρέπει να «μυρίσεις» κατά κάποιον τρόπο τον τόνο της –και να ακολουθήσεις έπειτα τη συγκεκριμένη «μυρωδιά».
Με τον Κισλόφσκι, εντωμεταξύ, ευτυχήσατε να γίνετε και αγαπημένοι φίλοι. Υπάρχει μια ιστορία, για κάποια ρολόγια που αγοράσατε κάποτε μαζί, θα θέλατε να την πείτε;
Ο Κριστόφ ήταν ένας πάρα πολύ συνεπής άνθρωπος. Εγώ, πάλι, δεν είμαι καθόλου συνεπής. Ήξερα όμως ότι, όταν δουλεύαμε μαζί, έπρεπε να δείχνω συνέπεια. Το κάναμε λοιπόν ένα είδος παιχνιδιού. Κάποτε βρεθήκαμε σε ένα αεροδρόμιο της Ελβετίας –δεν θυμάμαι τώρα αν ήταν στη Ζυρίχη ή στη Γενεύη. Εκεί, αγοράσαμε δύο ολόιδια ρολόγια, όχι πολύ φτηνά, αλλά εξαιρετικά ακριβή. Και τα συγχρονίσαμε μέχρι τελευταίου δευτερολέπτου.
Έπειτα, κάθε που ήταν να βρεθούμε σπίτι του, ορίζαμε την ώρα αφού ξανασυντονίζαμε τα ρολόγια, ώστε να είμαστε βέβαιοι ότι έχουμε τον ίδιο χρόνο. Αν μάλιστα είχαμε ραντεβού π.χ. στις 12 και έφτανα νωρίτερα, περίμενα κάτω στην είσοδο μέχρι να πάει 12! Τότε χτυπούσα το κουδούνι· ποτέ πιο αργά, ποτέ πιο νωρίς. Ήταν μια άσκηση όχι μόνο στην ακρίβεια, αλλά και στο πόσο υπεύθυνος μπορείς να φανείς. Το οποίο με βοήθησε κατόπιν και στη δουλειά μου, γιατί, αν π.χ. λέγαμε ότι 10 η ώρα θα κάναμε εγγραφή, 10 δεν στήναμε τα μικρόφωνα, ούτε πίναμε καφέ, μα ξεκινούσαμε να γράφουμε.
Ο David Gilmour των Pink Floyd, με τον οποίον έχετε επίσης συνεργαστεί, έχει παρόμοια αντίληψη;
Ναι, κι αυτός είναι πολύ ακριβής. Και είναι άνθρωπος που ξέρει ακριβώς τι θέλει, μα την ίδια στιγμή σου προσφέρει και μια απόλυτη ελευθερία. Αν μάλιστα δει ότι κάνεις κάτι καλύτερα από ό,τι το είχε στο μυαλό του, σου λέει να το προχωρήσεις όπως εσύ νομίζεις. Παίξαμε π.χ. μαζί στο Wroclaw το "High Hopes" των Pink Floyd, με πλήρη παρτιτούρα για εκείνον και την ορχήστρα. Στην πρόβα, λοιπόν, τελείωσε μερικές δικές του φράσεις λίγο νωρίτερα από την ορχήστρα. Το άκουσε έπειτα και το βρήκε καταπληκτική ιδέα. Και έτσι το κάναμε.
Τι σας πρόσφερε καλλιτεχνικά η επινοημένη περσόνα του Van den Budenmayer;
(γελάει) Ήταν ένα είδος παιχνιδιού κι αυτό, το κάναμε για πλάκα με τον Κριστόφ. Όταν έφτιαχνα το soundtrack για τον Δεκάλογο (1989), ήθελα να χρησιμοποιήσω ένα κομμάτι του Gustav Mahler. Όμως η άδεια αποδείχθηκε πολύ ακριβή για το υπάρχον κονδύλι. Έτσι, πήραμε ένα παλιό ποίημα του 16ου αιώνα για μια νύμφη του νερού, έγραψα τη μουσική μα τη χρεώσαμε στον Van den Budenmayer, όνομα που μας φαινόταν αυθεντικά ολλανδικό. Έπειτα, άρχισαν κάποιοι να αναζητούν ποιος ήταν αυτός ο Van den Budenmayer και έτσι με τον Κισλόφσκι του δώσαμε μια ημερομηνία γέννησης, η οποία ήταν η δική μου, απλά 200 χρόνια πιο πριν. Τελικά χρειάστηκε βέβαια να τα αποκαλύψουμε όλα, όταν ο πολωνικός Τύπος άρχισε να με κατηγορεί ότι έκλεψα τη μουσική ενός παλιού Ολλανδού συνθέτη! (γελάει)
Γιατί έχετε απορρίψει τόσες προτάσεις να δουλέψετε στο Χόλιγουντ;
Στο Χόλιγουντ, κανείς ποτέ δεν φαίνεται υπεύθυνος να πάρει μια απόφαση. Δεν ξέρεις αν την παίρνει ο σκηνοθέτης, ο παραγωγός, το στούντιο, κάποιος άλλος. Είναι λοιπόν πραγματικά δύσκολο να κάνεις μουσική που να αρέσει σε όλους αυτούς. Δούλεψα κάποτε με τον Φράνσις Φορντ Κόπολα, για το Secret Garden (1993). Και μου είπε ότι, όταν έκανε τον πρώτο Νονό (1972), στο στούντιο άρεσε πολύ η ταινία, βρήκαν όμως το score του Nino Rota ακατάλληλο και ζήτησαν να αλλάξει ο συνθέτης. Τρεις μήνες μετά έκαναν κάποιες δοκιμαστικές προβολές με διαφορετική μουσική και είπαν στον Κόπολα ότι ούτε εκείνη έπιανε, οπότε «ας γυρίσουμε στον Rota, έτσι κι αλλιώς δεν μας ενδιαφέρει και τόσο».
Ξαναγυρνώ στην Ελλάδα, για την τελευταία ερώτηση. Σε παλιότερη συνέντευξη, είχατε πει ότι δοκιμάζατε μελοποιήσεις σε ποίηματα του Κωνσταντίνου Καβάφη. Υπάρχουν ακόμα αυτά τα σχέδια;
Προσπάθησα πράγματι, ειδικά για το "Περιμένοντας τους Βαρβάρους", καθώς το βρίσκω και κατάλληλο για τη σημερινή εποχή. Στο ποίημα βέβαια του Καβάφη οι βάρβαροι δεν έρχονται ποτέ, ενώ στην πραγματικότητα πιστεύω ότι θα έρθουν. Αποδείχθηκε ωστόσο πολύ δύσκολο. Φοβάμαι μάλιστα ότι, αν επιμείνω, θα του χαλάσω την ποίηση. Και δεν θέλω να κάνω κάτι τέτοιο. Το μέτρο του Καβάφη δεν συμβαδίζει εύκολα με τη φόρμα μιας μουσικής σύνθεσης. Τώρα σκέφτομαι πια περισσότερο μια όπερα, με τίτλο Κασσάνδρα. Μακάρι να βρω έναν Έλληνα παραγωγό και τους κατάλληλους συντελεστές, ώστε να πραγματωθεί.
{youtube}YRlMUnUXUeo{/youtube}
