Νίκος Λώρης: Μια ιστορική φυσιογνωμία της διοργάνωσης συναυλιών, καθώς οργανώνει μικρές και μεγάλες συναυλίες ανελλιπώς από την δεκαετία του ’80 και είναι πίσω από πολλά εντυπωσιακά και μεγάλα συναυλιακά γεγονότα των τελευταίων 40 χρόνων. Από τότε δηλαδή που ξεκίνησαν οργανωμένα και συστηματικά οι συναυλίες στην Ελλάδα. Παρέα με τον Τάσο Βογιατζή τον συναντάμε με σκοπό να συζητήσουμε για το παρελθόν και το παρόν των συναυλιών στη χώρα μας, για τις τιμές των εισιτηρίων, τον ανταγωνισμό, το Rockwave και το know-how των live, το Rock in Athens και άλλα πολλά. Οι απόψεις του έχουν ενδιαφέρον και ιδιαίτερη βαρύτητα διότι «δικαιούται δια να ομιλεί». Ξεκινήσαμε από μία επιθυμία του για τα «40 χρόνια Τρύπες», μια συναυλία στο Ολυμπιακό Στάδιο…
Συναντήθηκα με τα ιστορικά μέλη του συγκροτήματος για την πιθανότητα μιας συναυλίας στις 20 Ιουλίου 2023 στο Ολυμπιακό Στάδιο της Αθήνας. Τελικά αυτό δεν ευδοκίμησε. Δεν πειράζει! Θα το κάνουμε σε 10 χρόνια για να γιορτάσουμε τα 50 χρόνια. Είναι ένα κίνητρο να είμαστε ακμαίοι και υγιείς, για να το κάνουμε τότε.
Ποιοι διαφωνούσαν;
Δεν ξέρω να πω ακριβώς ποιος ήθελε και ποιος όχι. Ίσως όλοι να ήθελαν αλλά αν πεις κάτι κάποια στιγμή, μετά είναι δύσκολο να το πάρεις πίσω.
Για πάμε λίγο πίσω. Ας θυμηθούμε το Rock of Gods, σχεδόν 30 χρόνια πια έχουν περάσει, που ήταν η αρχή για το Rockwave. Έτσι δεν είναι;
Νομίζω πως είναι μια ιστορική στιγμή, όχι για μας που είμαστε εδώ και κουβεντιάζουμε, αλλά είναι ιστορική στιγμή για τη μουσική εξέλιξη, για το ροκ στη χώρα μας. Θυμάσαι Μάκη, το συζητάγαμε και τότε, όταν συζητάγαμε στο Ρόδον FM, ότι δεν υπάρχει περίπτωση να έρθει μεγάλο συγκρότημα στην Ελλάδα αν δεν γίνει κάποιο φεστιβάλ. Κάναμε συναυλίες στο Ρόδον αλλά το σαράκι μας έτρωγε. Έτσι κάναμε μια συνεργασία, εμείς ως Di Di Music και ο Φώτης Μπόμπολας ως Ρόδον που το υποστήριξε οικονομικά και έγινε, το 1996.
Ετοιμάζεται ένα ντοκιμαντέρ για τα 40 χρόνια του Rock In Athens και είπαν στον διοργανωτή να έρθει να με βρει για να του πω γιατί έγινε το «ντου». Ακόμη δεν έχει καταλάβει… Το «ντου» ήταν πολιτικό…
Και ο χώρος πως βρέθηκε; Ψάχνατε γενικά;
Όλους τους χώρους που χρησιμοποιήσαμε τα επόμενα χρόνια, τους είχαμε τσεκάρει από πριν. Γυρνάγαμε με ένα μηχανάκι και βλέπαμε. Και η Φρεαττύδα και ο Άγιος Κοσμάς και όλα ήταν τσεκαρισμένα από πριν, αλλά τελικά βρήκαμε τη Δραπετσώνα και ξεκινήσαμε από εκεί. Σήμερα συνάντησα τον διοργανωτή του Rock in Athens 1985. Ετοιμάζεται λοιπόν ένα ντοκιμαντέρ για τα 40 χρόνια από τότε που έγινε και έκθεση φωτογραφίας και βίντεο και όλα αυτά λέμε να τα φιλοξενήσουμε φέτος στο Rockwave, όλες τις ημέρες του φεστιβάλ.
Φωτογραφία: Γιώργος Τουρκοβασίλης
Διαβάστε: Rock In Athens: 35 Χρόνια από το Διήμερο που Συγκλόνισε το Συναυλιακό Κόσμο (Μας)
Έγινε λοιπόν το ’85 το Rock in Athens, έγινε το 1996 το Rock of Gods, έχουν περάσει από τότε πολλά χρόνια μέσα στα οποία έγιναν πολλά. Τι έχει αλλάξει από τότε κατά τη γνώμη σου;
Η μεγάλη αλλαγή νομίζω είναι στο ήθος των ανθρώπων που έχουμε στη δουλειά μας. Για να πω την αλήθεια, εγώ κάθε μέρα νοσταλγώ εκείνες τις μέρες και τους ανθρώπους που συμμετείχαν εκείνη την εποχή. Υπήρχε ανταγωνισμός αλλά υπήρχε και συνεννόηση. Μιλάγαμε μεταξύ μας. Συναντιόμαστε τα βράδια στα μπαρ και τα πίναμε παρέα και κουβεντιάζαμε. Και την άλλη μέρα στο γραφείο του ο καθένας έκανε τη δουλειά του, με τα «χτυπήματα» -που λέμε- πάνω απ’ τη μέση, κάτω, απ’ τη μέση, στο κεφάλι… Τώρα έχουμε πάει σε ένα άλλο επίπεδο. Τότε κάναμε και από κοινού συναυλίες για να μην «χτυπιόμαστε» μεταξύ μας. Θυμάμαι και τους House of Love και τους Dead Can Dance και άλλα που τα κάναμε συνεργατικά για να μην τα πάμε στο κόκκινο. Τώρα δεν υπάρχει αυτό. Όλα είναι στο κόκκινο μόνο.
Έχει γίνει κάποια προσπάθεια επικοινωνίας και συνεννόησης;
Δεν νομίζω πως υπάρχει τώρα αυτό το περιθώριο. Είναι οι γνωστοί «κουκουλοφόροι» που δεν έχουν καμία σχέση με τη μουσική. Το θέμα είναι να αγαπάς τη μουσική, να ακούς μουσική, να ζεις με τη μουσική. Όμως δεν συμβαίνει πια. Μπήκαν άνθρωποι άσχετοι επειδή νομίζανε πως είναι μια δραστηριότητα από την οποία μπορείς να βγάλεις πολλά λεφτά. Εγώ δεν ξέρω κανέναν από τις συναυλίες να έχει βγάλει πολλά λεφτά. Σαφώς ζούμε με αξιοπρέπεια, αλλά μέχρι εκεί. Υπήρχε πάντα αυτή η εντύπωση… Πρόσφατα κάποιος μου είπε πως έβγαλα μια περιουσία από τους U2 και του λέω: «πιστεύεις αλήθεια πως ξεκίνησαν οι U2 να έρθουν στην Ελλάδα για να βγάλω εγώ πολλά λεφτά;»
Βλέπω και μαθαίνω. Το βασικό στήσιμο της σκηνής του Terravibe είναι μια παραλλαγή βασισμένη στα πρότυπα των μεγάλων καλλιτεχνικών περιοδειών. Ξεκίνησα πριν από χρόνια με ένα stage σε γήπεδο, για τον Rory Gallagher, που ήταν 10Χ8 και τώρα έχω φτάσει στο 40Χ18.
Κακά τα ψέματα, τα μεγάλα live βασικά αυτό που προσφέρουν είναι να μάθεις τη «μηχανική» της δουλειάς, τον τρόπο που στήνεται ένα μεγάλο σόου, τι χρειάζεται, πως λειτουργεί. Πράγματα που οι μικρές συναυλίες δεν σε βοηθάνε να τα ανακαλύψεις και να τα μάθεις.
Βλέπω και μαθαίνω. Το βασικό στήσιμο της σκηνής του Terravibe είναι μια παραλλαγή βασισμένη στα πρότυπα των μεγάλων καλλιτεχνικών περιοδειών. Ξεκίνησα πριν από χρόνια με ένα stage σε γήπεδο, για τον Rory Gallagher, που ήταν 10Χ8 και τώρα έχω φτάσει στο 40Χ18. Καλά είναι… Δεν θέλει παραπάνω. Αυτή η διαδρομή που φαίνεται απλή, έχει από πίσω πολύ φροντιστήριο από τις μεγάλες συναυλίες, για να μπορείς να το λειτουργήσεις αυτό το stage.
Άρα από τις μεγάλες συναυλίες κερδίζεις βασικά τεχνογνωσία;
Τεχνογνωσία και φήμη σαν διοργανωτής συναυλιών.
Και φτάνει η τεχνογνωσία για να κάνεις μεγάλες συναυλίες;
Όχι, χρειάζεται και η αυτονομία. Εμείς με τα χρόνια κατορθώσαμε να γίνουμε αυτόνομοι σε πολύ μεγάλο βαθμό και να έχουμε τις απαραίτητες υποδομές για κάθε μεγάλη συναυλία. Αν δεν τα είχα αυτά δεν θα μπορούσα να υποστηρίξω οικονομικά μια μεγάλη συναυλία ή ένα φεστιβάλ.
Γίνονται κακές διοργανώσεις κατά τη γνώμη μου. Είναι σε χώρους με προβλήματα, που είναι κακοί για φεστιβάλ και για πολύ κόσμο, και δείχνει και την κακή διάθεση για το τι είναι ανταγωνισμός και συναγωνισμός που δεν ίσχυε το ‘86, το ’96.
Εσύ λοιπόν έχεις στήσει στη Μαλακάσα μια μεγάλη υποδομή που εξελίσσεται και σου δίνει τη δυνατότητα να τα βγάλεις πέρα και οικονομικά και όσον αφορά στις ανάγκες. Οι άλλοι που δεν έχουν υποδομές πώς τα βγάζουν πέρα;
Είναι κακές διοργανώσεις κατά τη γνώμη μου - και δεν το λέω ανταγωνιστικά, αλλά αντικειμενικά. Είναι σε χώρους με προβλήματα, που είναι κακοί για φεστιβάλ και για πολύ κόσμο, και δείχνει και την κακή διάθεση για το τι είναι ανταγωνισμός και συναγωνισμός - που δεν ίσχυε το ‘86, το ’96. Μπορεί τότε να είχαμε κόντρες και να τσακωνόμασταν κάποιες φορές, αλλά εγώ ποτέ δεν διανοήθηκα ότι δεν θα πάω στο Ρόδον να κάνω συναυλίες, γιατί ήταν ένας χώρος εξαιρετικός γι’ αυτή τη δουλειά και πολλές φορές υποψήφιος για διεθνή βραβεία κι εκεί μπορούσα να κάνω τη δουλειά μου όπως έπρεπε και όπως απαιτούσαν τα συγκροτήματα. Άλλο το ένα άλλο το άλλο…
Για να λέμε τα πράγματα όπως είναι. Τα μηχανήματα που στήνονται στο Terravibe είναι πολύ καλά και είναι τα ίδια που στήνονται και στη Πλατεία Νερού για παράδειγμα. Στο Terravibe το αποτέλεσμα είναι τεχνικά άψογο, ενώ στην Πλατεία Νερού οι φανς διαμαρτύρονται...
Φταίνε τα μηχανήματα ή φταίει ο χώρος;
Ο χώρος φταίει. Ακούει πιο καλά κάποιος στο Σούνιο, παρά αυτός που είναι 60 μέτρα από τη σκηνή. Αλλά τώρα είμαστε στο 2023 κι ο κόσμος που πληρώνει 50, 100, 200 ευρώ θέλει κάτι καλύτερο.
Εγώ, που είμαι σε αυτή τη δουλειά από τις αρχές της δεκαετίας του ’80, έχω δει πολλούς οργανωτές να εξαφανίζονται ή να πέφτουν έξω από κακούς υπολογισμούς. Να πω και μια ακόμη ιστορία για να καταλάβετε πώς λειτουργούν τα πράγματα και το ότι τα λεφτά από μόνα τους δεν καθορίζουν πάντα τα πράγματα και τις αποφάσεις. Οι ατζέντηδες δεν είναι χαζοί, λαμβάνουν υπ’ όψη τους πολλές παραμέτρους. Είμαστε στο 2011 και συζητάμε να κλείσουμε μια μεγάλη ροκ μπάντα για το ’12. Είμαστε ήδη σε βαθιά πτώχευση ως χώρα και για να κάνεις συναυλία αυτού του βεληνεκούς πρέπει να έχεις ολιστική άποψη, γιατί αλλιώς μπορεί να την πατήσεις. Υπάρχει λοιπόν η οικονομική πρόταση της Di Di και υπήρχαν και άλλες προτάσεις για υπερ-διπλάσια ποσά.
Ρωτάει ο ατζέντης του γκρουπ: «Γιατί εσείς έχετε 50 ευρώ εισιτήριο και οι άλλοι 90;». Του εξηγούμε πως η χώρα έχει πτωχεύσει, το ξέρανε άλλωστε, και του εξηγούμε πως με το ακριβό εισιτήριο οι φανς του γκρουπ ή δεν θα έρθουν και το συγκρότημα θα παίξει σε άδειο χώρο ή θα έρθουν και θα κάνουν ντου. Το κατάλαβε, είπε όχι σε όλους και ήρθε με μας και ας πήρε λιγότερα. Γιατί; Γιατί υπήρχε η άποψη, μια παράμετρος που οι άλλοι δεν λάμβαναν υπ’ όψη τους. Και ο ατζέντης το κατάλαβε και ήρθε με μας.
Αυτό πόσο συχνά λειτουργεί;
Πολλές φορές, και σε διαφορετικού είδους συναυλίες. Να, για παράδειγμα, κάναμε μια πρόταση στον Andrea Bocelli για μια συναυλία στο Ολυμπιακό Στάδιο με προσιτό εισιτήριο για τους πολλούς και όχι μια συναυλία για λίγους και ακριβό εισιτήριο. Έγινε δεκτό από τον καλλιτέχνη και δουλεύει πολύ καλά.
Μια και λέμε για τις τιμές των εισιτηρίων. Στην Αμερική είδες τι γίνεται… Παλιά με τους Pearl Jam, τώρα με τους Cure και τον Bruce Springsteen, έχουν γίνει τα εισιτήρια σαν χρηματιστήριο. Ανεβαίνουν οι τιμές ανάλογα με τη ζήτηση…
Δεν γίνεται μόνο στην Αμερική αυτό, γίνεται κι εδώ…
Εννοείς στη μαύρη αγορά;
Εννοώ στην άσπρη αγορά. Επίσημα οι οργανωτές ανεβάζουν τις τιμές. Ανακοινώνουν έναν τιμοκατάλογο, αλλά δεν λένε ούτε πόσα εισιτήρια θα διαθέσουν π.χ. με 50 ευρώ, ούτε μέχρι πότε. Αυτό είναι χειραγώγηση της αγοράς. Πας να πάρεις εισιτήριο με 50 και σου λένε: Τελειώσανε, έχει μόνο με 70 ή με 90. Πόσα εισιτήρια έβγαλε με 50 ευρώ; Που είναι οι ρυθμιστικές αρχές; Στις μέρες μας υπάρχει και το νέο ρεύμα στο ticketing που ονομάζεται «dynamic ticketing» .
Και καθώς η συζήτηση προχωράει και ο Τάσος ρωτάει τον Νίκο Λώρη για το αν τον «τσιγκλάει» ένα διεθνές φεστιβάλ που μπορεί να προσελκύσει και τουρίστες από την Ευρώπη, μας αποκαλύπτει ένα νέο σχέδιο με διεθνές πρόσημο και βαλκανικό βεληνεκές που ετοιμάζει σε ιστορική περιοχή της Μακεδονίας και θα ξεκινήσει το 2024. Και σιγά-σιγά η κουβέντα μας φτάνει στην εμφάνιση της Rosalia και στις αντικρουόμενες συζητήσεις που προκάλεσε. Όπως λέει ο ίδιος:
«Τα αντικρουόμενα συμφέροντα στο τέλος τα πληρώνει η Rosalia χωρίς λόγο».
Όπου βρισκόμουν, από το 1988 μέχρι το 2008 που τους έκλεισα για να παίξουν, σε βουνό, σε παραλία, παντού, μου λέγανε φέρε τους AC/DC. Τους έφερα λοιπόν πριν την κρίση και ενώ ήταν τίγκα η αρένα, όλο το στάδιο γύρω γύρω ήταν άδειο.
Ποια είναι η γνώμη σου για τον ρόλο των Ιδρυμάτων αυτών (Νιάρχος και Στέγη Ιδρύματος Ωνάση) στην υπόθεση των συναυλιών; Παίζουν θετικό ή αρνητικό ρόλο; Είναι αθέμιτος ανταγωνισμός που με τα χρήματά τους κάνουν δωρεάν συναυλίες ή όχι;
Νομίζω πως ο ρόλος τους πρέπει να είναι άλλος. Είναι να κάνουν παραστάσεις επιπέδου, να χρηματοδοτούν πράγματα που είναι δύσκολο ή ακατόρθωτο να κάνει κάποιος διοργανωτής. Υπ’ αυτή την έννοια καλά κάνουν και υπάρχουν. Είδα μια παράσταση στην Λυρική Σκηνή με τους Echo Collective που έπαιξαν αφιέρωμα στον Jóhann Jóhannsson. Το κοινό, αν και μικρό, ήταν εξαιρετικό. Είδα την Marina Abramovic, μία από τις καλύτερες παραστάσεις που έχω δει. Ήθελα να την κάνω κιόλας αλλά δεν νομίζω πως θα μπορούσε να την κάνει ένας οργανωτής -αν και τελικά ήταν sold out, αλλά με ένα εισιτήριο από 25 ως 50 ευρώ. Αν την έκανα εγώ σε έναν μεγαλύτερο χώρο θα έπρεπε να κάνει το εισιτήριο 150 ευρώ, αλλιώς δεν έβγαινε. Κάνοντας τέτοιες παραστάσεις ή τον Δημήτρη Παπαϊωάννου π.χ., με ένα προσιτό εισιτήριο που κανείς οργανωτής δεν μπορεί να παρέχει, επιτελούν το έργο τους.
Κατηγορούν πολλούς από τους διοργανωτές στην Ελλάδα, μαζί και εσένα, ότι παίζετε πολύ με το παλιό...
Δεν είναι έτσι ακριβώς. Εγώ θα συμφωνήσω ότι το κάνω ως ένα βαθμό, αλλά προσπαθώ για τη συνύπαρξη του καινούργιου με του παλιό. Μαζί με τους Deep Purple και τους Saxon παίζουν οι Asking Alexandria και οι As I Lay Dying. Υπάρχει ο Robbie, που είναι παλιός, αλλά μαζί του παίζουν οι James Bay και Mika. Και ναι, δεν μιλάμε να πας και να δεις 65ρη πανκ. Είναι γεγονός: όταν θέλεις να παίξεις πανκ, δεν γίνεται σε ηλικία 65 χρονών. Τι να παίξεις; Έχεις παχύνει, δεν έχεις μαλλιά. Ο Johnny Rotten όταν ήταν 20 χρονών ήταν μια φάτσα εκπληκτική, εκπληκτικό performance. Ο χρόνος είναι ο χειρότερος εχθρός...
Φωτογραφία: Θοδωρής Μάρκου
Διαβάστε: Πώς είναι να βλέπεις τον Robbie Williams live στη Μαλακάσα;
Μήπως είναι η σίγουρη λύση;
Στην Ελλάδα λέμε ότι είναι «σίγουρη λύση». Αν μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει και αυτή, γιατί κατά τη γνώμη μου δεν είναι. Ακόμα και για τα heavy metal group - τη δεκαετία του ‘80 δεν τα ήξερε κανείς, αλλά τα γκρουπ είναι είναι τα ίδια, είναι το ίδιο ακριβώς κοινό. Και είτε παλιά, είτε νέα, είναι μια λαϊκή προσέγγιση - για την Ελλάδα μιλάμε πάντα. Ξέρω επίσης κόσμο που κάνει heavy metal συναυλίες και έχει χάσει δεκάδες χιλιάδες ευρώ. Εάν δεν ξερεις τη μουσική, δεν είναι τίποτα σίγουρο. Γιατί ακόμα και γνωστά ονόματα να πάρεις, μπορεί να πληρώσεις και 10 φορές πάνω από την αξία τους. Την πληρώνει και ο κόσμος πολλές φορές. Και τι σημαίνει είναι διάσημοι κάπου αλλού; Και οι Πυξ Λαξ στο Ολυμπιακό Στάδιο κάνουν 70.000 εισιτήρια, πρέπει να παμε στα Γιάννενα και να πούμε τι; Διαφωνώ, λοιπόν, τίποτα από αυτά δεν είναι σίγουρη επένδυση.
Απλά πρέπει να ακούς μουσική. Έπαιξε ένα γκρουπάκι στο Piraeus Club Academy (Πειραιως 105), οι Frenzee. Δεν χρειάστηκαν μέσο για να παίξουν στο festival. Στα 15 δευτερόλεπτα κατάλαβα ότι είναι «μουσικάρες». Αν ακούς μουσική το καταλαβαίνεις, αλλιώς χτυπάς όταν είναι ήδη γνωστό το όνομα και βγαίνεις να το πυροβολήσεις στον αέρα. Αλλά σ' αυτό συμβάλλει και το ραδιόφωνο: ανοίγεις το ραδιόφωνο και ακούς μουσική των 70s και 80s.
- Διαβάστε επίσης: Οι Frenzee και το παλιό το punk, το ορθόδοξο (photos)
Κι εσύ κάνεις τα μεγάλα και σίγουρα...
Ναι, κάνω αυτά στα οποία έχω σταθμίσει το κόστος σε σχέση με το εισιτήριο. Αλλά κι από αυτά τίποτα δεν είναι σίγουρο. Έχω κάνει τους AC/DC. Όπου βρισκόμουν, από το 1988 μέχρι το 2008, που τους έκλεισα για να παίξουν, σε βουνό, σε παραλία, παντού, μου λέγανε «φέρε τους AC/DC». Τους έφερα λοιπόν πριν την κρίση και ήταν τίγκα η αρένα και όλο το στάδιο γύρω γύρω ήταν άδειο. Μιλάμε για γιγαντιαία μπάντα.
Ποιο θα ήταν δηλαδή το αναμενόμενο;
Τα 73.000 εισιτήρια, το 100% του Ολυμπιακού Σταδίου. Είναι μια τεράστια μπάντα που ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα.
Νέα ονόματα που είναι μεσαίου βεληνεκούς και έχουν απήχηση στο εξωτερικό γιατί δεν έρχονται εδώ;
Γιατί δεν τους παίζει κανείς. Αν πας σε μια χώρα της κεντρικής Ευρώπης και ανοίξεις το ραδιόφωνο, ακούς και παλιά και κλασικά, αλλά ακούς και πολλά νέα. Στην Ελλάδα πρέπει να βγεις εκτός συχνοτήτων.
Ποια είναι η μεγαλύτερη συναυλιακή «ήττα» που έχεις φάει;
Είναι αυτές που έχω ακυρώσει. Απλά το διαισθάνομαι ότι θα φάμε γκολ από τα αποδυτήρια και λέω «πάω πάσο». Πληρώνω το 50% και λέω «δεν το κάνω το σόου». Αποδέχομαι την ήττα. Είναι πολύ έντονο το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και έχω κάνει πολύ λίγα τέτοια λάθη. Και γι' αυτό υπάρχω από το μακρινό παρελθόν.
Και η μεγαλύτερη έκπληξη;
Οι Duran Duran στο Terra Vibe, 18.000 κόσμος. Ήταν σοκ. Η αρχική εκτίμησή μου ήταν για πολύ χαμηλότερα νούμερα. Αν και μου άρεσε από τα ‘80s η ποπ που παίζουν και τους εκτιμώ πολύ. Από το 3.500 της αρχικής τοποθεσίας -του Λυκαβηττού- σε αυτό το νούμερο, ήταν μεγάλη η απόσταση.
Είχα κι άλλες, πολλές θετικές εκπλήξεις. Βγήκε το 2006 ο Roger Waters και έπαιξε το Dark Side of the Moon, και είπα «τι δισκάρα, θα το κάνω». Πρόσφερα λίγα χρήματα γιατί το φοβόμουν. Κι απολαύσαμε μία από τις καλύτερες συναυλίες που έχουν γίνει στο Terra Vibe. Για εμένα όμως σημαντικό είναι να μην ξεφύγουν ποτέ οι τιμές των εισιτηρίων και να είμαστε υγιείς. Γι' αυτό και δεν έχω πληρώσει ποτέ «κουφά» νούμερα, γι' αυτό και δεν φτάσαμε ποτέ τα εισιτήρια στα 100-150 ευρώ. Υπολογίζω και λέω ότι αυτές είναι οι τιμές. Και είμαστε όλοι χαρούμενοι, και ο καλλιτέχνης τελικά, που παίζει μπροστά σε μεγαλύτερο κοινό σε σχέση με την περίπτωση ενός πολύ πιο ακριβού εισιτηρίου. Με την απληστία δεν έχει κερδίσει κανείς, αν και είναι η αχίλλειος πτέρνα του ανθρώπου και του συστήματος στο οποίο ζούμε.
Παρόλα αυτά, υπάρχουν φαινόμενα με μπάντες και καλλιτέχνες που δεν προβάλλονται από το ραδιόφωνο, που είναι εκτός του συστήματος, και όμως κάνουν αναπάντεχα εισιτήρια. Οι Villagers of Ioannina City στο Tae Kwon Do, ο ΛΕΞ στη Νέα Σμύρνη και τη Θεσσαλονίκη...
Υπάρχουν και υπήρχαν πάντα, το θέμα είναι να μπορείς να τα αφουγκράζεσαι, να τα καταλαβαίνεις. Τον ΛΕΞ τον είχα δει το 2016 ή το 2017 -με τον χρόνο έχω ένα θέμα- στο live της επετείου για τον Παύλο Φύσσα. Και ήταν δίπλα μου ο Φίλιππος Πλιάτσικας των Πυξ Λαξ. Δεν τον ήξερα - είπα στον Φίλιππο ότι είναι πολύ καλός κι ότι θα τον δούμε τα επόμενα χρόνια. Όταν γέμισε η Νέα Σμύρνη με πήρε ο Φίλιππος που θυμόταν ότι του το είχα πει. Αυτό ή το έχεις ή δεν το έχεις. Αυτές οι περιπτώσεις είναι το νορμάλ, αυτό που θα βγει από τα σπλάχνα της μουσικής, εκεί που εκείνη βράζει. Στην εποχή τη δική μας ήταν οι πάνκηδες, τώρα είναι οι hip hop μπάντες που μαζεύουν κόσμο μόνο στο σκληρό αστικό τοπίο, όχι να πας κάπου έξω. Δεν νομίζω ότι συμπαθούν τα πεύκα και τις πρασινάδες - θέλουν μουτζούρα, φασαρία και μόλυνση.
Οι Nirvana ήταν να έρθουν δύο φορές εδώ. Την πρώτη φορά ήταν να παίξουν στο Κύτταρο. Χάλασε το βαν τους και δεν έφτασαν ποτέ. Ήταν άλλες τότε οι εποχές και πολύ πιο δύσκολη η επικοινωνία. Για να επικοινωνήσουν μαζί μου, έπρεπε να προσπαθήσουν τηλεφωνικά στο σπίτι της μάνας μου...
Συναυλίες για τις οποίες είσαι υπερήφανος, κάποιους που με τον τρόπο σου βοήθησες να γίνουν εδώ γνωστοί;
Δεν θεωρώ ότι έβγαλα κανέναν στην επιφάνεια. Έχουμε κάνει καλλιτέχνες που είναι Έλληνες, τις Τρύπες, τα Ξύλια Σπαθιά, τους Active Member, τον Χάρη και τον Πάνο Κατσιμίχα, τους Στέρεο Νοβα, αλλά δεν βγήκαν στην επιφάνεια από εμάς. Μπορεί να είναι κάποιοι καλλιτέχνες που ευνοήθηκαν από τις πρώτες εμφανίσεις τους εδώ, όταν ακόμα δεν είχαν το μέγεθος που απέκτησαν αργότερα.
Ο Moby, για παράδειγμα, όταν έπαιξε στο Ρόδον για πρώτη φορά, είχε περίπου 400-500 άτομα. Είμαστε εγώ, ο Ζουγρής και ο Γιάννης Πετρίδης μπροστά στο ταμείο του Ρόδον και μου λέει ο Πετρίδης, «δεν σε βλέπω ευχαριστημένο». Και λέει ο Ζουγρής, «Νίκο μου, για τους 100 δίσκους που έχει πουλήσει, τα εισιτήρια που έχετε είναι πάρα πολλά». Και παίζει μετά στο Rockwave την ημέρα που έπαιζε ο Iggy Pop. Πριν από αυτόν ήταν να παίξουν οι Foo Fighters και οι συγκυρίες έφεραν στη θέση τους αυτόν. Και γίνεται χαμός!
O Moby στο Rockwave Festival του 1998
Αφού μιλάμε για συγκυρίες και Foo Fighters, θέλεις να μας πεις τι έγινε και ποτέ δεν ήρθαν στη χώρα μας οι Nirvana;
Την πρώτη φορά ήταν να παίξουν στο Κύτταρο. Χάλασε το βαν τους και δεν έφτασαν ποτέ. Ήταν άλλες τότε οι εποχές και πολύ πιο δύσκολη η επικοινωνία. Για να επικοινωνήσουν μαζί μου, έπρεπε να προσπαθήσουν τηλεφωνικά στο σπίτι της μάνας μου, που δεν είχε ιδέα από αυτά. Και κάπου η ίδια ντρεπόταν και λίγο για το παιδί που σπούδασε μακροοικονομία και έκανε συναυλίες με τη Γενιά του Χάους. Με παίρνει, λοιπόν, τηλέφωνο και μου λέει «πήραν κάτι ξένοι παιδί μου για να σου πουν ότι δεν θα έρθουν». Αμέσως κατάλαβα ότι ήταν αυτοί. Ήταν τότε που πολλές μπάντες από τη σκηνή έπαιζαν στο βόρειο κομμάτι της τότε Γιουγκοσλαβίας. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε ούτε φαξ. Υπήρχε ένα telex στη Σόλωνος και πηγαίναμε εκεί και στέλναμε την πρότασή μας. Δεν ήξερες, ούτε σε ειδοποιούσε κανείς για την απάντηση που λογικά θα ερχόταν μετά από πολλές μέρες. Οπότε πήγαινες και ξαναπήγαινες και ρωτούσες αν είχε έρθει κάτι. Τότε τους είχαμε κλείσει με κάποιο γραφείο στη Γερμανία, αλλά τελικά το ακύρωσαν. Και υποσχέθηκαν ότι την επόμενη φορά θα έρχονταν. Η επόμενη, λοιπόν, ήταν το 1991. Πήρα τότε τον φίλο μου τον Γιάννη Αγγελάκα τηλέφωνο και του λέω: «τους ξέρεις»; Δεν τους ήξερε, «ποιοι είναι αυτοί»; Του είπα ότι είναι ένα πολύ καλό γκρουπ που, αν έρθει, θα σκίσουμε. Κλείσαμε τότε δύο show: ένα στην Αθήνα, στο Ρόδον, και ένα στη Θεσσαλονίκη, στον Ελλήσποντο, ένα υπόγειο 7 ορόφους κάτω από τη γη, στην Αγγελάκη. Ξεκινήσαμε, ανακοινώθηκε και η μπάντα «έσκασε» παγκόσμια και έγινε τεράστια. Και εκεί φάγαμε άκυρο από τον ατζέντη. Το οποίο βρίσκω άδικο και γι' αυτό τον λόγο έχω θέμα μαζί του μέχρι και σήμερα. Δεν δέχομαι την αφερεγγυότητα. Όπως έχει δικαίωμα ο ατζέντης να ζητάει δικαιώματα αν κάτι δεν βγει και λέει «πλήρωσε με», θα πρέπει και αν ο καλλιτέχνης «σκάσει» και έχεις καλύτερες προϋποθέσεις και προσδοκίες για το live του, αυτό να γίνει κανονικά.
Υπάρχει κάποιο γκρουπ, κάποιος καλλιτέχνης που θεωρείς ότι είναι ακόμα απωθημένο; Που θα 'θελες να τον φέρεις και δεν τα έχεις καταφέρει; Ο Τom Waits, ας πούμε, θα ήταν σ' αυτούς;
Αυτός, ναι. Έχω κάνει έως και 50 απόπειρες. Πρέπει να έχει κάποιο θέμα με τη χώρα, δεν εξηγείται διαφορετικά, γιατί τα χρήματα που του προσφέρω είναι πιο πολλά από ότι έπαιρνε και στο Παρίσι - και πάντα έλεγε όχι.
Κατηγόρησες άλλους διοργανωτές με τον τρόπο σου. Έμμεσα ή άμεσα. Εσύ μετανιώνεις για κάτι;
Το μετανιώνω είναι δύσκολη λέξη. Θα απαντήσω με μία ιστορία. Το 2005, πριν από 18 χρόνια, ο Τάσος (σσ . Βογιατζής) είχε πάρει για το Avopolis μία συνέντευξη από τον συγχωρεμένο Νίκο Τριανταφυλλίδη. Και με τον τρόπο του τον ιντρίγγαρε να την «πέσει» και στους άλλους. Εκείνος όμως απάντησε: «ο Νίκος ο Λώρης είναι καλός φίλος -και συμπότης!- εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Αυτό δεν μας κάνει αναγκαστικά και συνεργάτες». Αυτό το «φαν» δεν υπάρχει τώρα - μπορεί να ήμασταν ανταγωνιστές, αλλά ακόμα και στην ακραία ζάλη υπήρχε ένα επίπεδο, μπορούσαμε να πούμε μια καλή κουβέντα. Και η λέξη συμπότης δεν είναι τυχαία. Είναι στα επίπεδα του «σύντροφος».
Τι να περιμένουμε από τον χώρο του φετινού Rockwave;
Ο χώρος ανακαινίζεται ριζικά. Δεν θα έχει πλακάκια από διάσημους οίκους, όχι (γέλια). Αναφέρομαι στη βελτίωση του ήχου. Είχαμε έναν πολύ καλό ήχο και τώρα δουλεύουμε για να γίνει άριστος. Θα βελτιώσουμε όμως και την εικόνα, τις εγκαταστάσεις που είναι για τον κόσμο και για τους καλλιτέχνες. Σε συνδυασμό και με το line-up πιστεύω ότι δικαιολογείται απόλυτα το... «η μεγάλη επιστροφή». Είναι ένα φεστιβάλ με μεγάλη ιστορία, φτάνουμε αισίως το 2023 και ευχόμαστε να γιορτάσουμε τα 50 χρόνια - τα 40 θα τα προσπεράσουμε!
Το πιο μεγάλο αστικό φεστιβάλ που έγινε ποτέ ήταν το 1999, στον Άγιο Κοσμά. Μπορεί η πόλη να το αντέξει; Απαγορεύτηκε το 2002 γι' αυτό το λόγο. Το 2002 είχα παραχώρηση με υπογραφή Βερελή από το Υπουργείο Συγκοινωνιών και το απαγόρευσε η αστυνομία.
Σε σχέση με τους χώρους parking;
Θα αναπτύξουμε και θα αξιοποιήσουμε τους διαθέσιμους χώρους, στο μάξιμουμ των δυνατοτήτων της περιοχής. Όσον αφορά, δε, στον φωτισμό, θα βάλουμε σκαλωσιές - αυτή θα είναι η πατέντα μας φέτος (με ηλιακά) και ελπίζω να μην τα πάρει κάποιος στο σπίτι του. Αλλά αυτό που έχω να πω είναι ότι θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε και τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, γιατί εγώ τα αγαπάω τα δέντρα και δεν θα μου άρεσε να κόβουμε δέντρα για να κάνουμε πάρκινγκ. Είμαστε σε μια περιοχή που είναι δάσος.
Είναι και δύσκολη περίοδος για να μπουν οι άνθρωποι στα τρένα...
Υπάρχουν και τα λεωφορεία. Αλλά όπως και να 'χει, δεν μπορεί να γίνει φεστιβάλ στην Ομόνοια, πού υπάρχουν δηλαδή οι χώροι στο κέντρο της Αθήνας; Το πιο μεγάλο αστικό φεστιβάλ που έγινε ποτέ ήταν το 1999, στον Άγιο Κοσμά. Μπορεί η πόλη να το αντέξει; Απαγορεύτηκε το 2002 γι' αυτό το λόγο. Το 2002 είχα παραχώρηση με υπογραφή Βερελή από το Υπουργείο Συγκοινωνιών και το απαγόρευσε η αστυνομία. Ήταν το καλύτερο φεστιβάλ απ' όλα, 3 stages με σύνθημα «η μουσική ενώνει». Οι Cure στο ένα, οι Motorhead στο άλλο και οι Liquid, Sasha στο dance stage. Και ήρθε η αστυνομία και λέει «απαγορεύεται, δεν θα ξαναγίνει». Έγινε συζήτηση στην Αλεξάνδρας και μου ξεκαθάρισαν ότι δεν πρόκειται να με αφήσουν να ξανακάνω φεστιβάλ «και να αποδιοργανώνεται η πόλη για 3 μέρες».
Η ιδέα της Μαλακάσας δεν ήταν καν δικιά μου, δεν την ήξερα τη Μαλακάσα. Οι μεγαλύτεροι υποστηρικτές για να πάμε εκεί ήταν οι ιθύνοντες της αστυνομίας και όχι οι local. Αλλά ούτως ή άλλως, τα φεστιβάλ δεν γίνονται στο κέντρο, αυτό ισχύει σε όλο τον κόσμο. Γίνονται έξω από την πόλη, αλλά για όλα υπάρχει και μια τάξη. To Pinkpop της Ολλανδίας μαζεύει 110.000 κόσμο. Όλα γίνονται με οργάνωση και χωρίς διαμαρτυρίες, παρότι μπορεί να βρέχει όλη μέρα. Πρώτα φεύγουν τα πούλμαν, τα οποία αντιστοιχούν σε ένα «κουφό» νούμερο, 40 χιλιάδες κόσμο. Και μετά όλοι οι υπόλοιποι, που πρέπει να περιμένουν έως και 7 ώρες. Για πες το εδώ στην Ελλάδα. Παντού υπάρχουν κανόνες, κι εμείς δεν έχουμε 100.000 άτομα, έχουμε 25.000. Χρειάζεται τάξη και την αστυνομία να επιβάλλει τους κανόνες. Αυτό μπορεί να σχεδιαστεί και στη Μαλακάσα και ο κόσμος να φύγει σε 45 λεπτά. Αλλά πρέπει να συνεργαστούν όλοι. Υπάρχει και ένα αίτημα απο το 2006, να συνδεθεί το χωριό της Μαλακάσας με τον ορεινό όγκο της Πάρνηθας. Χρειάζεται μια εναέρια πεζογέφυρα για να φεύγει ο κόσμος από το τρένο. Και το κόστος δεν είναι σημαντικό. Αν έχω την άδεια, το κάνω κι εγώ. Και δεν θα εξυπηρετηθεί μόνο ένα μουσικό φεστιβάλ, αλλά και τόσα άλλα που έχουν δημιουργηθεί εκεί - χώροι εναλλακτικών δραστηριοτήτων, το Adventure Park, αλλά και κόσμος που θέλει να κάνει βόλτα. Στην Αθήνα δεν υπάρχουν χώροι, μια Τεχνόπολη υπάρχει και με όσο κόσμο μπορεί να εξυπηρετήσει. Δεν μπορούμε να επιμένουμε σε κάτι που μέχρι στιγμής έχει αποδειχτεί ανέφικτο, πρέπει να βρίσκουμε και λύσεις.
