Πώς ήταν η διαδικασία γέννησης του 18+; Υπήρξε «ανάθεση» των κομματιών στους αγαπημένους σου φίλους-καλλιτέχνες ή ο καθένας κλήθηκε να επιλέξει ένα τραγούδι από τη δισκογραφία σου; Σε κάθε περίπτωση, ποια ήταν τα δικά σου «εκ των ων ουκ άνευ» για την παραγωγή αυτού του δίσκου;
Θέλησα να κάνω έναν απολογισμό. 18 χρόνια στον χώρο, δεν είναι λίγα. Διάλεξα αρχικά εγώ κάποια «άγνωστα» δικά μου για να τα ξαναπαρουσιάσω. Μετά μοιράστηκα την ιδέα με τους συνάδελφους. Με κάποιους συνδέομαι με φιλία, άλλους τους ενόχλησα χωρίς να τους γνωρίζω. Ήταν συγκινητική η ανταπόκριση. Και ήθελαν να συμμετάσχουν κι άλλοι. Απλά είχα στο μυαλό μου έναν μονό δίσκο, δηλαδή 60 περίπου λεπτά μουσικής. Δεν μπορούσα να βάλω περισσότερα κομμάτια.
Στα περισσότερα, έκανα εγώ το κάστινγκ. Υπήρξαν όμως και τραγούδια που τα διάλεξαν οι συμμετέχοντες. Για παράδειγμα το "Λουλούδια Στο Γκρεμό" το διάλεξε ο ίδιος ο Σαββόπουλος –το τραγουδάει και ανατριχιάζω. Η πιο καλή επιλογή μου, όμως, ήταν οι συνεργάτες στην παραγωγή, οι Δραμαμίνη (Γιάννης & Χάρης Μιχαηλίδης). Τα παιδιά αυτά είναι χαρισματικά. Παραγωγοί σοβαροί, με άποψη, με γνώσεις, αλλά κυρίως με καλλιτεχνική παιδεία. Βλέπουν τον δίσκο στον οποίον κάνουν παραγωγή ως ολότητα. Ζωγραφίζουν ηχητικά τοπία και πάντα με βρίσκω μέσα σε αυτά. Χωρίς εκείνους, το 18+ δεν θα έβγαινε ποτέ.
Στo "Λουλούδια Στο Γκρεμό", έχει πολύ ενδιαφέρον η συνομιλία που προκύπτει ανάμεσα σε δύο γενιές. Τι χωρίζει και τι συνδέει αυτές τις γενιές; Και ποια είναι η «γενιά του χάους»;
Νομίζω ότι σε αυτό το τραγούδι έγραψα τους πιο καλούς μου στίχους. Είναι γραμμένο όχι για τη γενιά μου, αλλά για δυο καλούς μου φίλους, τον Δημήτρη και τον Ντομένικο από Τα Φώτα Που Σβήνουν. Τότε, το 2006, είχαν σταματήσει να γράφουν και ζούσαν απίστευτα, ταξιδεύοντας στον κόσμο.
Κι όμως, στις περιπέτειές τους βρήκα νομίζω κάτι κοινό με τη γενιά μας. Τότε ήμασταν 30, τώρα 40… Είμαστε μια γενιά που τα έκανε όλα μισά. Φύγαμε από το σπίτι, αλλά ΟΚ, παίρναμε και τα τάπερ της μαμάς. Σπουδάσαμε παράξενες τέχνες στο εξωτερικό, αλλά μας στήριζαν κι οι δικοί μας. Κάναμε τα πάντα για να πάρουμε ένα μπράβο από τους γονείς μας. Μας ένοιαζε η άποψή τους για τη ζωή μας. Και ας το παίζαμε μάγκες. Μια αόρατη κλωστή δεν μας άφησε να ενηλικιωθούμε. Δεν υπήρξε στα αλήθεια η δική μας γενιά. Είμαστε βγαλμένοι από μια τρελή φαντασίωση των γονιών μας. Μπορεί να υπερβάλλω, αλλά αυτό καταλαβαίνω. Είμαστε λουλούδια που φύτρωσαν στον γκρεμό. Εκεί μας έβαλε η προηγούμενη γενιά. Φυτρώσαμε και αντικρύσαμε το χάος. Μέσα μας και έξω μας. Χάος πραγματικό, που δεν μας αφήνει ούτε στιγμή.
Ο Σαββόπουλος, πολύ πιο ποιητικά και πολύ πιο πετυχημένα, έγραψε για τη δική του γενιά. Τη γενιά των γονιών μας. Αυτοί έφτιαξαν μια δική τους ιστορία. Μετά από πόλεμο, μέσα στη φτώχεια, μέσα στον σκοταδισμό, στη χούντα. Βρίσκω απολύτως τραγικό ότι οι ίδιοι άνθρωποι ταυτόχρονα έφτιαξαν και χάλασαν τη χώρα. Πρέπει να συμφιλιωθούμε, πάντως. Δεν τα έκαναν όλα στραβά. Αλλά έκαναν και τρομερά λάθη.
Κυρίως όμως η δική μας γενιά πρέπει να βρει την ιστορία της. Πρέπει να μεγαλώσουμε. Είμαστε πια 40. Αυτό νομίζω λέει κι ο Σαββόπουλος όταν «ειρωνεύεται» στο ντουέτο τη γενιά μας: «Ε, υπερβολές λέει». Τον είδα στο στούντιο και νιώθω πιο σοφός. Είναι ο πατριάρχης των τραγουδοποιών.
Πώς είναι λοιπόν η μουσική ενηλικίωση; Εάν μπορούσες να επιστρέψεις στην περίοδο λίγο πριν την κυκλοφορία του άλμπουμ Τα Φώτα Που Σβήνουν (1999), τι θα συμβούλευες τον τότε εαυτό σου;
Θα τον συμβούλευα να δουλέψει πιο σκληρά. Ήμουν πάντα χαλαρός με τον χρόνο. Δεν είχα ποτέ μακροπρόθεσμους στόχους. Δεν είχα εμπιστοσύνη στον εαυτό μου. Δεν είχα φανταστεί καν ότι θα ζήσω από τη μουσική. Μαθηματικός ήθελα να γίνω. Θα διάλεγα τους ίδιους συνεργάτες και θα προτιμούσα να μην σταματούσαμε το συγκρότημα. Να υπήρχαν τα Φώτα και να είχα και προσωπική δισκογραφία. Μου λείπουν αφόρητα εκείνα τα χρόνια. Αγαπιόμαστε με τα παιδιά και είμαστε αδέρφια. Οι στιγμές όμως που συνδημιουργούσαμε, ήταν ό,τι καλύτερο έχω νιώσει ποτέ στη μουσική.
Κάποια από τα πιο δημοφιλή σου κομμάτια, όπως το "Βιαστικό Πουλί Του Νότου" –που ταίριαξε γάντι στις Fonés– ηχούν πιο ώριμα. Πού θα έλεγες ότι οφείλεται αυτή η αίσθηση «προσγείωσης» που εμπνέει το 18+; Μπορεί να ακούγεται αβίαστη, αλλά ήταν πράγματι έτσι;
Ξέρεις, πάντα αναρωτιόμουν… Ένα τραγούδι είναι μόνο μουσική και στίχοι; Η ενορχήστρωση είναι δομικό στοιχείο του τραγουδιού ή απλά ένα περιτύλιγμα; Ακόμα δεν έχω απάντηση. Τα τραγούδια μου συνοδεύονται πάντα από μπάντες. Δεν είμαι ο κλασικός μοναχικός τροβαδούρος με μια κιθάρα στον ώμο. Νιώθω ότι παίζω σε ένα φανταστικό συγκρότημα. Κι αυτό φαίνεται στον δίσκο. Έχει αίσθηση μπάντας. Γι' αυτό και μπερδεύω τον κόσμο! Επίσης βαριέμαι αφόρητα τις πρώτες εκτελέσεις. Θέλω συνεχώς να εξερευνώ νέες δυνατότητες στο στούντιο. Συνειδητά, λοιπόν, τα αλλάξαμε όλα. Και προσπαθήσαμε να αφήσουμε και τους συμμετέχοντες να μπουν στον πυρήνα των τραγουδιών και να τα κάνουν δικά τους. Και νομίζω γι' αυτό ο δίσκος ακούγεται ιδιαίτερος. Όλοι μα όλοι οι εξαιρετικοί συνάδελφοι φέρθηκαν στα τραγούδια μου με αγάπη και σεβασμό. Σαν να ήταν δικά τους. Και τους ευχαριστώ γι' αυτό.
Με ποια συναισθήματα υποδέχθηκες όλους αυτούς τους φίλους επί σκηνής, αλλά και κάτω από αυτήν, στις πρόσφατες εμφανίσεις σου στο Σταυρό Του Νότου; Ποιες εντυπώσεις σού άφησαν; Θα ακολουθήσουν σύντομα νέες εμφανίσεις;
Τους ευχαριστώ όλους! Με πήραν από το χέρι και με ξανασύστησαν στον κόσμο. Τέσσερις απίστευτες βραδιές ζήσαμε στον Σταυρό Του Νότου. Δεν πίστευα ότι θα μου έκαναν τόσο καλό τέσσερις συναυλίες. Κι όμως, ενώ πάντα προτιμούσα το στούντιο και τη σύνθεση, τώρα είμαι έτοιμος να παίξω πολύ. Θα παίξω εννοείται για να προμοτάρω τον δίσκο μου. Και θέλω να ηχογραφήσω κιόλας ζωντανά με την εκπληκτική μπάντα μου. Είναι κλισέ, αλλά νιώθω ότι ξεκινώ ξανά. Και αυτό είναι φοβερό συναίσθημα.
Τόσο οι νέες σου δημιουργίες, όσο και οι πρόσφατες δηλώσεις σου, συνιστούν μάλλον αποτέλεσμα ενδοσκόπησης και σκληρής αυτοκριτικής. Εάν ένα πράγμα σου δίδαξε η ενασχόλησή σου με την πολιτική, ως δημιουργό και πολίτη, ποιο θα έλεγες πως είναι αυτό και πώς καθόρισε την καθημερινή –τοπική ή μη– δράση σου έκτοτε;
Θα ξεκινήσω πιο ανάλαφρα… Δεν γράφω πολιτικά τραγούδια. Κυρίως για ιστορίες δυσλειτουργικών σχέσεων γράφω. Όμως ένιωθα από μικρός ένα δέος για τους ανθρώπους που παλεύουν εκτός συστήματος. Έχω παίξει ίσως σε εκατοντάδες συναυλίες αλληλεγγύης –αφιλοκερδώς, φυσικά. Και γελάω όταν θυμάμαι ότι το κοινό από κάτω μπορεί και να μην ήξερε κανένα τραγούδι μου. Αυτό το κοινό ακούει πιο σκληρά πράγματα, Γιάννη Αγγελάκα, Social Waste, Θανάση Παπακωνσταντίνου κλπ. Αμήχανες στιγμές με μένα στη σκηνή σε τέτοιες συναυλίες θυμάμαι πολλές. Αλλά πήγαινα και πηγαίνω όταν με καλούν, από μια παράξενη αίσθηση καθήκοντος. Γιατί πάντα με συγκινούσαν οι άνθρωποι που παλεύουν μόνοι τους εκτός συστήματος και χωρίς η επίσημη δημοσιογραφία να καλύπτει τον αγώνα τους.
Συνεπώς, είχα από την αρχή της καριέρας μου «χρωματιστεί» πολιτικά. Έκανα το λάθος μετά, το 2011, σε μία χώρα που είχε μπει στο τρενάκι του τρόμου, να την «ψωνίσω». Ναι, είμαι σίγουρος πια ότι η ένταξή μου σε κόμμα και οι νουθεσίες στο κοινό μου ήταν αποτέλεσμα μιας ναρκισσιστικής πλευράς μου. Ίσως επειδή εκείνη την περίοδο έβγαλα έναν όμορφο δίσκο, ο οποίος δεν πήγε καλά, απογοητεύτηκα. Άρχισα να ξοδεύω ώρες στο Twitter για να γράφω διάφορα –αρχικά με καλή πρόθεση. Αλλά μετά, εντελώς αυτοκαταστροφικά, πήγα να διαλύσω όλα όσα είχα καταφέρει με τη μουσική μου. Υπήρχε οργή. Υπήρχε τρελή καταστολή. Ξύλο, δακρυγόνα, άθλιοι νόμοι και ατιμωρησία πολιτικών, οι οποίοι με θράσος μάς κουνούσαν το δάχτυλο. Αλλά έπεσα στην παγίδα. Θαύμασα τον εαυτό μου. Πήρα ένα ρόλο Ελένης Λουκά! (γελάει) Φουσκωμένος σα γαλοπούλα που φωνάζει έχοντας, και καλά, «ηθικό πλεονέκτημα». Εν τω μεταξύ, αυτό που έκανα στον εαυτό μου ήταν εντελώς ανήθικο. Κι όλα τα έκανα μόνος μου. Δεν κατηγορώ κανέναν, διότι δεν με έβαλε κανείς με το ζόρι στον ΣΥ.ΡΙΖ.Α. Ούτε φυσικά μπήκα για να βρω δουλειά ή να κερδίσω κάτι.
Νομίζω ότι ο καλλιτέχνης οφείλει να βάζει ερωτήσεις στον κόσμο. Όχι να λέει τσιτάτα και να δίνει απαντήσεις και να κουνάει το δάχτυλο. Αλλιώς δεν είναι καλλιτέχνης. Φυσικά τα λέω αυτά αναγνωρίζοντας ότι έχασα τη μπάλα. Παραμένω πάντως στην Αριστερά. Δεν πιστεύω στην παντοδυναμία των αγορών. Θέλω να λειτουργεί η δημοκρατία και πιστεύω ότι το πολιτικό μας σύστημα είναι κατώτερο των περιστάσεων. Πιστεύω επίσης ότι πρέπει οι νέοι άνθρωποι να ασχολούνται με τα κοινά. Και ναι, έχει δικαίωμα ένας πολιτικός να αλλάζει γνώμη. Όμως, αν κάνει στροφή 180 μοιρών, λυπάμαι, δεν κάνει για τη δουλειά. Ας παραιτηθεί. Ιδίως αν έχει διχάσει τόσο πολύ τη χώρα.
Η ενασχόλησή μου λοιπόν με την πολιτική με δίδαξε πράγματα για τον εαυτό μου. Μπορείς εύκολα και με καλές προθέσεις να πέσεις πολύ χαμηλά. Από την άλλη, ήταν τέτοια η τρέλα εκείνης της περιόδου, και τόσο μεγάλη η αδικία, ώστε την πάτησε μεγάλη μερίδα του πληθυσμού. Τα μνημόνια οι φτωχοί τα πλήρωσαν και τα πληρώνουν. Οι άλλοι βρήκαν την άκρη τους.
Πάντως, ακόμα έχω την απορία πώς τα έχουν καλά με τον εαυτό τους αυτοί που έκαναν τόσο θεαματική στροφή. Ίσως γράψω κι ένα τραγούδι με τέτοιο θέμα, με ψυχαναλυτική προσέγγιση.
Είσαι πάντως από τους καλλιτέχνες με έντονη δραστηριότητα στα κοινωνικά δίκτυα και οι κινήσεις σου απασχολούν συχνά την (online περισσότερο) ειδησεογραφία. Νιώθεις ποτέ οτι αυτή η έκθεση πλησιάζει περισσότερο σε εισβολή των μέσων στην προσωπική σου ζωή ή είναι κάτι το οποίο προσπαθείς συνειδητά να κρατάς σε μια ισορροπία;
Όπως είπα και προηγουμένως, πήγα να καταστραφώ από την υπερέκθεση στα social media. Πιστεύω ότι πρέπει να ασχοληθώ μόνο με τη μουσική μου. Σίγουρα ενοχλούμαι όταν συνεχίζουν να με στοχοποιούν ηλίθιες σελίδες για κλικς. Από την άλλη, δεν δίνω και πολλή σημασία. Ευτυχώς ξαναβρήκα τον κόσμο μου. Τους είχα χάσει και ξανασυναντηθήκαμε. Και ελπίζω να μη χαθούμε ξανά.
Στο 18+ συμμετέχουν μεγάλα ονόματα της ελληνικής μουσικής, αλλά και υποσχόμενοι, πρωτοεμφανιζόμενοι καλλιτέχνες. Τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή στην εγχώρια σκηνή; Έχοντας περάσει και ο ίδιος μια κρίση στη σχέση σου με τη δημιουργία, ποιες θα υπογράμμιζες ως τις κύριες ανησυχίες των σύγχρονων καλλιτεχνών;
Κάθε γενιά, έχει τους ήρωές της. Βγαίνουν δίσκοι αριστουργηματικοί. Δυστυχώς δεν παίζονται πολλά καινούρια τραγούδια στα ραδιόφωνα. Το ράδιο παλιά παρουσίαζε νέους δημιουργούς στον κόσμο. Τώρα υπάρχει και το YouTube, αλλά και εκεί δεν είναι τόσο αγνά τα πράγματα. Πάντως το ελληνικό τραγούδι τα καταφέρνει. Είμαστε τόσο μικρή χώρα, μα έχουμε τόσο σπουδαίους συνθέτες, στιχουργούς, τραγουδοποιούς. Οι πιο πολλοί καινούριοι δεν ζούνε από τη μουσική, κι αυτό ίσως να είναι απελευθερωτικό, γιατί πειραματίζονται. Ακούω συνεχώς δίσκους νέων καλλιτεχνών. Και θέλω να πω μερικούς, γιατί σε κάθε συνέντευξη βαριέμαι να μιλάω μόνο για μένα.
Ο Στάθης Δράκος είναι εξαιρετική περίπτωση. Η Μαρία Παπαγεωργίου νομίζω είναι το next big thing. Η Katerine Duska έχει απίστευτα τραγούδια και χροιά. Η Idra Kayne είναι φανταστική! Ο Ηλίας Βαμβακούσης με συγκινεί ιδιαίτερα. Ο Κύριος Κ. είναι εξαιρετικός και ιδιαίτερος. Ο Σείριος Σαββαΐδης είναι ψυχεδελικός folk τραγουδοποιός. Έχω πάθει πλάκα μαζί του. Οι Δραμαμίνη φανταστικοί, με τραγούδια που δεν έχουν σε τίποτα να ζηλέψουν αντίστοιχα του εξωτερικού. Ο Πάνος Γουργιώτης, o οποίος ζει πλέον έξω, γράφει κάτι παράξενα τραγούδια, που σε χτυπάνε εσωτερικά και ύπουλα.
Ακόμα και στην ποπ σκηνή βγαίνουν όμορφα πράγματα. Άκουσα τον καινούριο δίσκο της Αλεξάνδρας Κόνιακ και μου άρεσε πολύ. Και μου αρέσει και η Βαλάντω Τρύφωνος, που ναι μεν βγήκε από μουσικό σόου, αλλά έχει δουλεμένη φωνή και ετοιμάζει πάρα πολύ καλό δίσκο. Κλείνοντας, μπορεί να μην είναι καινούριος, αλλά ο Βαγγέλης Μαρκαντώνης είναι από τους πιο συγκλονιστικούς τραγουδοποιούς που έχουμε. Ξέχασα σίγουρα κάποιους. Υπάρχουν πολλοί!
{youtube}YLVtChd1H0c{/youtube}
