Όταν κάτι μετράει δημιουργεί τρικυμίες. Ταράζει, όπως λένε, τα νερά. Το ξέρεις από τη συχνότητα που εμφανίζεται σε συζητήσεις, από τα πάθη που προξενεί, από τις ατέλειωτες αντιπαραθέσεις στις οποίες μπορεί να οδηγήσει η αναφορά του. Την αληθινή του βαρύτητα όμως την καταλαβαίνεις όταν χάνεται. Όταν το αναπόφευκτο του θανάτου βάζει μόνο του το ζύγι της τελικής κρίσης στη ζυγαριά.
Από τους επικήδειους και τις μεγαλοστομίες που θα ακουστούν, θα λείψει πιστεύω αυτή η τόσο ουσιαστική πτυχή του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Το ότι δεν άρεσε σε όλους, όχι πάντα τουλάχιστον. Το ότι πολλοί τον ειρωνεύονταν και τον χρησιμοποιούσαν ως δείγμα μιας κενής κουλτούρας, ως πρότυπο για το τι δεν τους αρέσει στο σινεμά. Το γεγονός, δηλαδή, ότι δεν πέρναγε αδιάφορος. Ότι οι ταινίες του δεν ήταν συμπαθητικές. Θα επικρατήσει, πιθανολογώ, η ανάγκη για σύμπλευση με την «πανελλήνια συγκίνηση για τον θάνατο του μεγάλου σκηνοθέτη» η οποία –αν και αφόρητα κλισέ– δεν είναι ολωσδιόλου πλασματική: οι περιστάσεις του θανάτου του Αγγελόπουλου προξενούν συγκίνηση ακόμα και στους πολέμιούς του.
Δεν βρίσκω κάποιο νόημα να κάτσω να σας πω ποιες ταινίες του θεωρώ σπουδαίες και ποιες όχι ή να κρίνω το κατά πόσο πέτυχε στην ταρκοφσκική προσπάθειά του να σμιλεύσει τον χρόνο. Για ό,τι αξία υπάρχει σε μια τέτοια δήλωση, έχω εξοργιστεί με δουλειές του μα έχω επίσης βρει ανείπωτη γαλήνη σε άλλες, καθώς και τροφή για σκέψη σε διάφορες φάσεις της ζωής μου. Γιατί το σινεμά του Αγγελόπουλου διέθετε ματιά, στάση, συνέπεια, προσωπικότητα. Γι’ αυτό και προξενούσε τόσο μεγάλες συμπάθειες και τόσο μεγάλες αντιπάθειες. Γι’ αυτό είχε και σημασία.
Μια σημασία μάλιστα η οποία υπερέβαινε τα όρια του ελληνικού σινεμά και των βραβεύσεων στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και είχε γίνει παγκόσμιο κτήμα. Μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας, βέβαια: η αριστερή στράτευση του Αγγελόπουλου έπαιξε τον ρόλο της σε κάτι τέτοιο. Αλλά ας μην χάνουμε και το δάσος για χάρη του δέντρου: δεν ήταν η μόνη, ούτε και η κύρια αιτία που το έργο του διέθετε τέτοια εμβέλεια και έπεισε π.χ. το Time να βάλει τον Θίασο στις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών. Ας πέσει πια ο μύθος ότι έπρεπε να είσαι Αριστερός ή «προοδευτικός» για να σου αρέσει ο Αγγελόπουλος. Ή «κουλτουριάρης». Άνθρωπος έπρεπε, πάνω από όλα, να είσαι για να συναισθανθείς το Βλέμμα Του Οδυσσέα, το Ταξίδι Στα Κύθηρα, το Μια Αιωνιότητα Και Μια Μέρα, την Αναπαράσταση. Σκεπτόμενος άνθρωπος. Βάση στην οποία μπορούσες να κριτικάρεις ελεύθερα –ακόμα και μέχρι απόρριψης– άλλα φιλμ, όπως λ.χ. τον Μελισσοκόμο ή το Μετέωρο Βήμα Του Πελαργού. Ή και πράξεις του Αγγελόπουλου ακόμα, σαν την αδικαιολόγητη πικρία του όταν έχασε τον Χρυσό Φοίνικα των Καννών κόντρα στο μεγαλειώδες Underground του Εμίρ Κουστουρίτσα, την απόφασή του να αφήσει ένα συγκρότημα σαν τους 1550 να συνδεθεί με τη μουσική των φιλμ του ή τη διαβόητη αυστηρότητά του στα γυρίσματα. Φυσικά και δεν ήταν άγιος, ποιος από μας είναι; Γι’ αυτό και τίποτα τελικά δεν έχει μεγαλύτερη σημασία από τα όσα αφήνεις, όταν πια η πόρτα κλείσει πίσω σου οριστικά.
«Όλο και πιο φτωχή αυτή η χώρα», σχολίασε χθες βράδυ ο Βαγγέλης Πούλιος στο Facebook και καθώς γράφω τούτες τις γραμμές στριφογυρνάει συνέχεια στο μυαλό μου η φράση του. Πτωχεύουμε πράγματι διαρκώς στην Ελλάδα, αλλά όχι με αυστηρά οικονομικούς όρους. Πτωχεύουμε σε πράγματα με αληθινή σημασία. Σε ανθρώπους σαν τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, οι οποίοι είχαν κάτι να μας πουν με το έργο τους για το ποιοι είμαστε εμείς οι Νεοέλληνες και πού πάμε. Η απώλειά του καθιστά ανούσια όλα τούτα τα PSI και τα spreads που μας περιβάλλουν, κάνει δε τους πολιτικάντηδες να φαντάζουν ακόμα πιο σαχλοί, αχρείοι και ξετσίπωτοι. «Πρέπει να ανακαλύψουμε ξανά τι είναι σημαντικό και αληθινό στις ζωές μας», είχε πει κάποτε. Ας το πράξουμε, ας είναι αυτός ο φόρος τιμής στον Αγγελόπουλό μας αντί να τον στολίσουμε με κούφια επίθετα, με μεγαλόσχημες δηλώσεις και με δραματικούς επικήδειους.
