O Pete Seeger έφυγε από τη ζωή πριν από 10 χρόνια, στις 27 Ιανουαρίου του 2014 στη Νέα Υόρκη. Μαζί με τον Woody Guthrie και τον Bob Dylan, υπήρξε ο πιο σημαντικός τραγουδοποιός της folk στην Αμερική. Τα τραγούδια του συνδέθηκαν με τo Κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα, με την οικολογία, με τις διαδηλώσεις ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ.
Ποια κληρονομιά μάς άφησε ο Pete Seeger;
Ποια είναι η διαλεκτική Pete Seeger - Bob Dylan - Bruce Springsteen;
Γράφουν: Αφροδίτη Κοσμά (μουσικός παραγωγός στο Τρίτο Πρόγραμμα), Θέκλα Τσελεπή (DJ, μουσικός παραγωγός Στο Κόκκινο 105,5), Κωστής Καρπόζηλος (ιστορικός, εκπρόσωπος τύπου της Νέας Αριστεράς), Νίκος Φυσάκης (κιθαρίστας των Dustbowl).
Πρόλογος: Θανάσης Μήνας
O Pete Seeger γεννήθηκε στις 3 Μαΐου του 1919 στη Νέα Υόρκη. Οι γονείς του, Charles Louise Seeger και Constance de Clyver, ήταν και οι ίδιοι μουσικοί της folk. Ο πατέρας του ήταν συνθέτης και μαέστρος και η μητέρα του βιολονίστα και καθηγήτρια μουσικής. O Seeger φοίτησε σε οικοτροφεία. Έφηβος ταξίδεψε στο Νότο και είδε ντόπιους μουσικούς σε ένα λαϊκό φεστιβάλ της Βόρειας Καρολίνας να παίζουν μπάντζο 5 χορδών.
Σκόπευε να σπουδάσει δημοσιογραφία. Στο κολέγιο αναμείχθηκε στη ριζοσπαστική πολιτική και εντάχθηκε στη νεολαία του ΚΚ των ΗΠΑ.
Η γνωριμία με τον Woody Guthrie.
Ο Seeger δεν αποφοίτησε. Το 1938 βγήκε Στο Δρόμο. Ταξίδευε ως hobo με εμπορευματικά τρένα και, έχοντας γίνει έμπειρος στο μπάντζο, έπαιζε όπου μπορούσε. Το 1939 έπιασε δουλειά στην Ουάσιγκτον, ως αρχειοφύλακας παραδοσιακών τραγουδιών στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου. Γνώρισε τον θρυλικό Woody Guthrie. Το 1941-42, ο Seeger και ο Guthrie έδωσαν συστηματικά εμφανίσεις για να ενισχύσουν οικονομικά οργανώσεις και συνδικαλιστικές ενώσεις της Νέας Αριστεράς.
Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Seeger υπηρέτησε σε μονάδα στον Νότιο Ειρηνικό. Ενώ βρισκόταν σε άδεια το 1943, παντρεύτηκε την ιαπωνικής καταγωγής ακτιβίστρια Toshi Aline Ohta. Μαζί για σχεδόν 70 χρόνια.
Το 1948, ο Seeger συμμετείχε στην ίδρυση του κουαρτέτου των Weavers. Τραγουδώντας κυρίως παραδοσιακά λαϊκά τραγούδια, οι Weavers έπαιξαν σε νυχτερινά κέντρα και μεγάλα θέατρα, συμπεριλαμβανομένου του διάσημου Carnegie Hall της Νέας Υόρκης. To 1950 ηχογράφησαν το "Goodnight Irene", σύνθεση του Αφροαμερικανού bluesman Huddie "Leadbelly" Ledbetter, που έγινε νούμερο ένα επιτυχία στα charts. Ηχογράφησαν επίσης το "If I Had a Hammer", το οποίο τελικά θα γινόταν ύμνος του Κινήματος για τα Πολιτικά Δικαιώματα στη δεκαετία του 1960.
Πολιτική Ανυπακοή
Η καριέρα των Weavers ανατράπηκε την εποχή του μακαρθισμού. Ένας βαλτός μάρτυρας της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων, κατέδωσε τον Seeger -και άλλους- ως μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος. Οι Weavers μπήκαν στη μαύρη λίστα. Οι σύλλογοι και τα θέατρα αρνήθηκαν να τους κλείσουν εμφανίσεις και οι ραδιοφωνικοί σταθμοί αρνήθηκαν να παίξουν τα τραγούδια τους.
Ο Seeger κατάφερε να βγάλει τα προς το ζην, ηχογραφώντας μια σειρά από άλμπουμ σε μια μικρή -τότε- δισκογραφική, την Folkways, που επίσης συνδέθηκε με τη Νέα Αριστερά. Στις 18 Αυγούστου 1955, ο Seeger κατέθεσε σε δικαστικές ακροάσεις για την υποτιθέμενη κομμουνιστική διείσδυση στη βιομηχανία του θεάματος, στο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο στο Μανχάταν. Στην ακροαματική διαδικασία, επικαλέστηκε την Πέμπτη Τροποποίηση του Συντάγματος (των ΗΠΑ) και αρνήθηκε να απαντήσει σε στημένες ερωτήσεις.
Όταν πιέστηκε για το αν είχε εμφανιστεί σε «ανατρεπτικές εκδηλώσεις, απάντησε:
«Έχω τραγουδήσει για Αμερικανούς κάθε πολιτικής πεποίθησης και είμαι περήφανος που ποτέ δεν αρνούμαι να τραγουδήσω για ένα κοινό, ανεξάρτητα από τη θρησκεία, την τάξη ή το χρώμα του δέρματος, τις πολιτικές του πεποιθήσεις ή την κοινωνική του κατάσταση. Αυτή είναι η μόνη απάντηση που μπορώ να δώσω».
Για τη στάση του, ο Seeger φυλακίστηκε, όμως, μετά από μακρά δικαστική μάχη, το κατηγορητήριο κατέπεσε το 1961. Για τους δημοκράτες, ο Seeger είχε γίνει ήρωας, όμως είχε ακόμα πρόβλημα να κερδίσει τα προς το ζην. Δεξιές ομάδες άρχισαν να στοχεύουν τις συναυλίες του. Συχνά εμφανιζόταν σε πανεπιστημιουπόλεις όπου οι συναυλίες του μπορούσαν να ανακοινωθούν σε σύντομο χρονικό διάστημα, προτού να εκδηλωθούν προβοκάτσιες που προσπαθούσαν να τον φιμώσουν.
Τα 60s
Καθώς μια νέα γενιά τραγουδοποιών ενέπνευσε τη folk/blues αναβίωση των αρχών της δεκαετίας του 1960, ο Seeger έγινε φίλος του Bob Dylan, της Joan Baez και άλλων. Αν και ήταν ακόμα στη μαύρη λίστα, ο Seeger έπαιξε σε πορείες για τα πολιτικά δικαιώματα και διαμαρτυρίες ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1940, ο Seeger είχε χτίσει ένα σπίτι κατά μήκος του ποταμού Hudson βόρεια της πόλης της Νέας Υόρκης. Καθώς το ποτάμι μολυνόταν όλο και περισσότερο από την ανεξέλεγκτη βιομηχανοποίηση. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 έγραψε το "My Dirty Stream" που χρησίμευσε ως ένα πιασάρικο μανιφέστο για περιβαλλοντική δράση. Οι στίχοι ανέφεραν πόλεις κατά μήκος του Hudson που απελευθερώνουν λύματα στο ποτάμι και ένα εργοστάσιο χαρτιού που ρίχνει ακατέργαστα χημικά απόβλητα. Στο ρεφρέν, ο Seeger τραγουδά:
«Πλέω κάτω από το βρώμικο ρέμα μου
Ακόμα το λατρεύω και θα κρατήσω το όνειρο
ότι κάποια μέρα, αν και ίσως όχι φέτος,
ο ποταμός Χάντσον θα τρέξει ξανά καθαρός»
Η αναγνώριση
Ο Seeger συνέχισε να παίζει σε θέατρα και κολέγια στα τελευταία του χρόνια, συχνά κάνοντας περιοδείες με τον γιο του Woody Guthrie, Arlo. Το 1996 εισήχθη στο Rock & Roll Hall of Fame στην κατηγορία "Early Influencers".
Το 2006, ο Bruce Springsteen τίμησε τον Seeger με το album We Shall Overcome: The Seeger Sessions, με μια σειρά από κομμάτια που άμεσα ή έμμεσα σχετίζονταν μαζί του.
Το Σαββατοκύριακο πριν από την ορκωμοσία του Μπαράκ Ομπάμα τον Ιανουάριο του 2009, ο Seeger, στα 89 του, εμφανίστηκε σε συναυλία του Springsteen στο Lincoln Memorial.
Λίγους μήνες αργότερα, τον Μάιο του 2009, ο Seeger γιόρτασε τα 90α γενέθλιά του με μια συναυλία στο Madison Square Garden. Η παράσταση, στην οποία συμμετείχαν πολλοί ερμηνευτές, συμπεριλαμβανομένου του Springsteen, ήταν ένα όφελος για την περιβαλλοντική κοινοπραξία Clearwater – που μάχεται κατά της «ιδιωτικοποίησης του νερού.
O Springsteen, τον Μάρτιο του 2012, κατέταξε στο περιοδικό Mojo, το "We Shall Overcome" στη λίστα με τα σημαντικότερα τραγούδια διαμαρτυρίας, πλάι στο "Masters of War" του Bob Dylan.
Η σύζυγός του Seeger, Toshi, απεβίωσε το 2013. Ο Pete Seeger πέθανε σε νοσοκομείο της Νέας Υόρκης στις 27 Ιανουαρίου 2014, σε ηλικία 94 ετών. Ο Μπαράκ Ομπάμα είπε στον επικήδειό του:
«O Pete Seeger μας υπενθυμίζει τους αγώνες των απλών ανθρώπων για τη δημοκρατία και τη σημασία της μουσικής και των στίχων σ’ αυτούς τους αγώνες».
;Αφροδίτη Κοσμά (ραδιοφωνική παραγωγός στο Τρίτο Πρόγραμμα)
«Το κλειδί για το μέλλον του κόσμου είναι να ανακαλύπτεις αισιόδοξες ιστορίες και να τις κάνεις γνωστές».
Αυτό είπε και έτσι έζησε ο Peter Seeger ξεκινώντας την πλούσια μουσική πορεία του στα τέλη της δεκαετίας του ’30.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, στις Ηνωμένες Πολιτείες, το folk τραγούδι συνδέεται με το αναπτυσσόμενο εργατικό κίνημα και ο Seeger γίνεται σημαντικός κρίκος στην αλυσίδα της λαϊκής μουσικής.
Τις δεκαετίες του ΄40 και του ΄50 συμμετέχει σε απεργιακές κινητοποιήσεις, τη δεκαετία του ΄60 τραγουδάει κατά του πολέμου στο Βιετνάμ και υπέρ των κοινωνικών δικαιωμάτων, τη δεκαετία του ’70 τραγουδάει για το περιβάλλον και τις επόμενες δεκαετίες για τον πυρηνικό αφοπλισμό και ενάντια στον ρατσισμό.
Ως λαϊκός ερευνητής αφοσιώθηκε στη διάσωση πολυάριθμων σκοπών της folk μουσικής προσφέροντας πλούσιο ρεπερτόριο στους μεταγενέστερους.
Για τον Seeger, η folk μουσική ήταν συνυφασμένη με την έννοια της κοινότητας και της πολιτικής δράσης. Έπαιξε τη 12χορδη κιθάρα και το πεντάχορδο πάντζο του με πάθος, τραγούδησε από folk έως παιδικά τραγούδια εμψυχώνοντας τον κόσμο να τραγουδήσει μαζί του.
Διασκεύασε το "We Shall Overcome" από παλιούς, θρησκευτικούς ύμνους, τραγούδησε το "Which side are you on", ένα εργατικό τραγούδι που γράφτηκε στις μεγάλες απεργίες των ανθρακωρύχων στο Kentucky τη δεκαετία του '30, και με τη φωνή και τις χορδές του συνέβαλε να γίνουν ύμνοι του κινήματος υπέρ των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων.
Παρά τις πολιτικές διώξεις την περίοδο του Μακαρθισμού και τις δυσκολίες που αντιμετώπισε διατήρησε ακλόνητη πολιτική στάση, αγωνίστηκε για την κατοχύρωση όσων χρειάζεται ένας άνθρωπος για να ζει αξιοπρεπώς ως άνθρωπος και ενέπνευσε πολλούς να πιάσουν μια κιθάρα και να εκφραστούν.
«Δουλειά μου είναι να δείχνω στον κόσμο ότι υπάρχει πολλή καλή μουσική, αν τη χρησιμοποιούμε σωστά μπορεί να μας βοηθήσει να σώσουμε τον πλανήτη».
Nιώθεις χαρά και αισιοδοξία όταν άνθρωποι ζουν με τη συνέπεια με την οποία έζησε και δημιούργησε ο Peter Seeger!
Το 1909 κυκλοφορεί το The little red songbook» / «Μικρό βιβλίο κόκκινων τραγουδιών στο οποίο οι Βιομηχανικοί Εργάτες του Κόσμου (IWW) συγκεντρώνουν στίχους και παρτιτούρες. Πέρα από τις διαδηλώσεις, τις απεργίες και την προπαγάνδα ένα από τα βασικά όπλα τους είναι τα τραγούδια. Ανά τις δεκαετίες, ανάμεσα στους μουσικούς που κρατούν ζωντανό το πνεύμα των τραγουδιών αυτών είναι ο Peter Seeger, ο Bob Dylan και ο Bruce Springsteen.
Οι δύο τελευταίοι επηρεάστηκαν από τον Seeger και συνέθεσαν τον καμβά της δεύτερης αναβίωσης του λαϊκού τραγουδιού διαμαρτυρίας.
To 1963, στο Newport Folk Festival, ο Peter Seeger στέκεται στη σκηνή διακριτικά πίσω από τον Bob Dylan όταν αυτός τραγουδάει το "Blowin’ in the Wind", τραγούδι που ξεπήδησε από την παράδοση που καλλιέργησε ο Seeger. Το 1965, στο ίδιο φεστιβάλ ο Seeger συγκρούεται με τον Dylan επειδή παίζει το "Like a Rolling Stone" με ηλεκτρισμό. Η εξέλιξη του τραγουδιού διαμαρτυρίας συμβαίνει ζωντανά στη σκηνή του φεστιβάλ.
Ο Bruce Springsteen αποκαλεί τον Seeger «ζωντανό αρχείο της αμερικανικής μουσικής και συνείδησης» και κυκλοφορεί το 2006 τον δίσκο We Shall Overcome: The Seeger Sessions με τραγούδια που έκανε γνωστά ο εμβληματικός τραγουδοποιός.
Πίστη στον ουμανισμό και στην ελευθερία λόγου μέσω των τραγουδιών είναι η κλωστή που τους ενώνει και διαιωνίζει το σημαντικό έργο του Peter Seeger.
Θέκλα Τσελεπή (ραδιοφωνική παραγωγός Στο Κόκκινο 105,5)
«Με ένα σφυράκι χτυπούσε τον ρυθμό της βαθειά
με ξύλο και μέταλλο και χορδές παλλόμενες
κι αέρας ορμητικός κατέβαινε απ' τα βουνά συμπαρασύροντας τον πόνο και τους κόπους
την ελπίδα και το φως τού κόσμου στις μεγάλες πορείες
κι ακολουθούσαν την μεγάλη καρδιά τα ανήσυχα χέρια
με βλέμμα που αναζητούσε το δίκαιο
Χιλιάδες βαδίσανε μαζί
δραπέτες απ' τα στρατόπεδα των ιθαγενών Ινδιάνων
φοιτητές, μεταλλωρύχοι, εργάτες στα αυτοκίνητα, ανέμελοι κατασκηνωτές του καλοκαιριού,
ο Τζαίησον Πόλοκ κι ο Μαρτιν Λούθερ Κινγκ, Εβραίοι, μαύροι και Ιρλανδοί,
αγρότες με τα καλάθια στα χέρια γεμάτα προσφορές αγάπης
και λέξεις ορμητικές ο Τζον ντο οι Ισπανοί Αναρχικοί και το φάντασμα της σοβιετίας στα δικαστικά έδρανα και τον αποκλεισμό.
Χιλιάδες βαδίσανε μαζί
μπροστά η κιθάρα που σκοτώνει φασίστες και το μπάντζο που αναγκάζει το μίσος αδύναμο πιά να παραδοθεί
στην μεγάλη πορεία για μιά ευκαιρία ειρήνης.
Χιλιάδες βαδίσανε μαζί κι άλλοι τόσοι θαμμένοι στην λάσπη φαντάροι απελπισμένοι και ηρωϊνομανείς, φέρετρα επιστρέφουν απ' το Βιετνάμ καθώς ο αιώνας σκατζάρει τα εξηνταπέντε οι φωνές μπαίνουν στην πρίζα και η παραμόρφωση γεμίζει τους ήχους με νέα άγρια ομορφιά.
Χιλιάδες ακόμα βαδίζουν μαζί
αναζητούν το νόημα και το σημαντικό, γυρεύουν το καινούργιο
πατάνε στο παλιό, απόσταγμα κόπου, γνώσης και περιπλάνησης
με δόξα και τιμή περιδινίζεται ο κόσμος και βασανίζεται
μα ο μεγάλος ποταμός ο Χάντσον Ρίβερ τραγουδά στο όνομά του
και οι φίλοι, τα παιδιά, εγγόνια και δισέγγονα
ο Μπομπ Ντύλαν, ο Μπρους Σπρίνγκστην , η Πέγκυ, ο Ρίτσι Χέβενς. η Τζόαν Μπαέζ, ο Τομ Μορέλλο, ο Άρλο Γκάθρυ, ο Έρικ Βάϊσμπεργ, η Άνν ΝτιΦράνκο, ο Μπίλλυ Μπραγκ και άλλοι κι ακόμη περισσότεροι, κάποιοι "φευγάτοι" κι άλλοι που θα έρθουν στο αύριο, θα μιλάνε γι' αυτόν στο όνομα της μουσικής, της ομορφιάς, της αλληλεγγύης και του ατελείωτου χρόνου που μεταφέρει την ουσία του ελεύθερου ανθρώπου».
Κωστής Καρπόζηλος (ιστορικός, διευθυντής των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας)
Δεν είμαι ειδικός στη μουσική. Κατά συνέπεια δύσκολα μπορώ να γράψω κάτι πρωτότυπο για τη σχέση του Pete Seeger και του Bob Dylan σε αυτό το επίπεδο. Σκέφτομαι όμως ότι οι δύο αυτές εμβληματικές μορφές της αμερικανικής μουσικής εκπροσωπούν τις συνέχειες και τις τομές ανάμεσα σε δύο εποχές του πολιτικού ριζοσπαστισμού. Ο Seeger, γεννημένος το 1919 -τη χρονιά που εμφανίστηκε το αμερικανικό κομμουνιστικό κίνημα- συνδέεται με αυτό που σχηματικά θα λέγαμε «παλιά αριστερά»: τα πράγματα ονοματίζονται όπως είναι, οι πρωταγωνιστές είναι οι παραγωγοί του πλούτου, οι εικόνες παραπέμπουν στις μεγάλες εργατικές και κοινωνικές διεκδικήσεις της εποχής της Μεγάλης Κρίσης. Ο Dylan, γεννημένος το 1941 -τη χρονιά της εισόδου των Ηνωμένων Πολιτειών στον πόλεμο- εκπροσωπεί τη «νέα αριστερά»: ο λόγος γίνεται υπαινικτικός και περιπαικτικός, ο άνθρωπος και το υπαρξιακό του αδιέξοδο έρχονται στο προσκήνιο, οι ιστορικές αναφορές θολώνουν και αποσυνδέονται από το παρόν. Πρόκειται για μια γενεακή αντίθεση που διαποτίζει την αμερικανική αριστερά- με την ευρεία έννοια του όρου. Αν θέλει κανείς να την κατανοήσει αρκεί μια ματιά σε έναν διάλογο του Isaac Deutscher με ορισμένους νεότερους συντρόφους του. Αυτός επιμένει ότι το κίνημά τους οφείλει να έχει έναν σαφή στρατηγικό στόχο. Αυτοί απλά δεν υπακούν σε αυτήν την αναμονή και του αντιτάσσουν την ανάγκη του πειραματισμού. Αλλά κάθε διάλογος, ακόμα και αυτός που δηλώνει απόσταση, υπονοεί την ύπαρξη ενός νήματος που συνδέει τις διαφορετικές εμπειρίες. Μιας ανθρώπινης σχέσης. Και αυτό νομίζω μας επιτρέπει να σκεφτούμε το βαθύ υπόστρωμα που συνδέει τον Seeger και τον Dylan: την εναγώνια προσπάθεια έκφρασης του αιτήματος για ανθρώπινη χειραφέτηση από τους εξωτερικούς καταναγκασμούς και τους εσωτερικούς δαίμονες.
Νίκος Φυσάκης (κιθαρίστας / songwriter των Dustbowl)
O Pete Seeger είναι αυτός που κουβάλησε για πολλές δεκαετίες στις πλάτες του την παραδοσιακή αμερικάνικη μουσική δίνοντας συγχρόνως πολιτικό στίγμα και ταξική διάσταση σε ένα αχανές songbook παραδοσιακών folk, θρησκευτικών ακόμα και παιδικών τραγουδιών. Outlaws σαν τον Jesse James φάνταζαν να αποκτούν πολιτική συνείδηση! Σαν να είχε υπάρξει ή σαν να διαφαινόταν ότι μπορεί να έχει οντότητα μέσα απο τη μουσικη του Seeger ένας διαφορετικός κόσμος, ένας κόσμος για διαφορετικούς ανθρώπους.
Οι Almanac Singers, οι Weavers, «η μαύρη λίστα», ο ίδιος ο Pete Seeger, οι κλασικές συνθέσεις του (ακόμα αντοιχεί το “jingle jangle” της κιθάρας του Roger McGuinn στο “Turn Turn Turn” των Byrds), η δίνη των '60s που τα παρέσυρε όλα...Για να δούμε τη σχέση των Seeger-Dylan-Springsteen πρέπει εκτός από τα εμφανή κοινά στοιχεία (πχ η «αναίρεση» του αμερικάνικου ονείρου, η συνέχιση μιας πολύτιμης και ρηξικέλευθης μουσικής παράδοσης) να σηματοδοτήσουμε την προσπάθεια να ξεπεραστεί η τυπική λογική, να δούμε τη σχέση της αλλαγής καθ’ ουσία καθώς και μέσα από το «συνεχές» ιστορικό πλαίσιο.
Ο Pete Seeger στήριξε το protest folk κίνημα και τον νεαρό Robert Zimmerman. Όταν αυτός έθεσε τον «ηλεκτρικό» λόγο, το αφηγηματικό παραλήρημα, το rock and roll, τους βιβλικούς ήρωες σε αντιδιαστολή ή και δίπλα δίπλα με τον αιώνιο looser του Highway 61 φάνηκαν όλα τα πρότυπα να καταρρέουν σε αυτόν τον νέο (η ξανα-ανακαλυπτόμενο) μη-τόπο: τη μεγάλη και αχανή αμερικάνικη λεωφόρο.
Παρόμοιες ρήξεις θα δούμε πολύ λίγες φορές (60s, punk – 1977) στην ιστορία του rock and roll. Αυτή είναι η διαλεκτική εξέλιξη της pop κουλτούρας (ή ήταν...) και που ο Pete Seeger δεν ήταν, καλώς ή κακώς, ποτέ μέρος αυτής.
Οι κρίκοι της ιστορίας δεν είναι τυχαία συνδεδεμένοι όμως. Ο Springsteen, λίγο αργότερα θέτει ένα άλλο πλαίσιο: τον άνθρωπο στο αστικό τοπίο, στην παρηκμασμένη μικρή ή μεγάλη πόλη. Ωστόσο, ήρθε η ώρα που και αυτός συνάντησε τον Dylan, τους “dust bowl” ήρωες σαν τον Tom Joad, τον Woody Guthrie και αναπόφευκτα τον Pete Seeger ο οποίος ήταν σαν να ήταν πάντα εκεί... ή ξανά εκεί.
