Phil Spector (1939-2021): Στο Τείχος Που Χωρίζει Την Ιδιοφυΐα Από Την Τρέλα

Δεν υπάρχει πειστικότερο παράδειγμα για να υποστηρίξει κανείς το επιχείρημα περί διαχωρισμού καλλιτέχνη και έργου, από τον παρανοϊκό και ιδιοφυή παραγωγό Phil Spector. Ο εμβληματικός αρχιτέκτονας της ορμητικής pop της δεκαετίας του '60 που άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στον τρόπο που ηχογραφείται και παράγεται η μουσική, πέθανε στα 81 του χρόνια.

Μεγαλωμένος με αγάπη και στοργή στο Μπρονξ της Νέας Υόρκης, από γονείς που μετανάστευσαν από την Ουκρανία, ο Spector πέρασε τα παιδικά του χρόνια ακούγοντας  με μανία τους δίσκους του Bing Crosby, του Frank Sinatra και των big bands της δεκαετίας του '30. Η αυτοκτονία του πατέρα του θα διαλύσει την οικογένειά του και θα στείλει τον δεκάχρονο Phil στην Καλιφόρνια όπου θα αναζητήσει βάλσαμο και θεραπεία στα αμέτρητα στούντιο ηχογράφησης. Η πρώτη του απόπειρα του Spector στη μουσική θα γίνει με το συγκρότημα των Teddy Bears που μάλιστα σημείωσε μικρή επιτυχία στα τέλη της δεκαετίας του '50 κυρίως με το κομμάτι “To Know Him Is To Love Him”. Ο Spector όμως ήταν παθιασμένος να εξερευνήσει τις δυνατότητες του στούντιο και δεν αναζητούσε μια συμβατική καριέρα. Στα στούντιο Gold Star που βρίσκονταν στην Sunset Boulevard, ο Spector θα έφερνε στο τραπέζι τη «μεγάλη ιδέα» και το δικό του ανεκτίμητο αποτύπωμα στην εξέλιξη της pop. Μια ιδέα που έκανε πολλούς να του προσδώσουν υπερβολικούς χαρακτηρισμούς όπως «ο Μότσαρτ της pop» αλλά και μια κληρονομιά που θα αμαυρωνόταν από ιστορίες ακραίας παράνοιας, ψυχολογικής βίας, σωματικών κακοποιήσεων και φυσικά από την εν ψυχρώ δολοφονία, που τελικά τον έστειλε στη φυλακή.

Ο αρχιτέκτονας ενός νέου ήχου

Πολλά έχουν γραφτεί για την μεγαλειώδη ιδέα του Wall Of Sound που εφηύρε ο ρηξικέλευθος παραγωγός και τις τεχνικές στην ηχογράφηση και τη μίξη που κάνουν εκείνο τον παχύρρευστο, οργιώδη, μονοφωνικό ήχο των επιτυχιών που υπέγραψε να ακούγεται τόσο φρέσκος και θελκτικός, τόσες δεκαετίες αργότερα, παρά την εξέλιξη της τεχνολογίας. Ακούγοντας και σήμερα το “Be My Baby” των Ronettes, τα εναρκτήρια ντραμς σε πιάνουν από το γιακά και σε αναγκάζουν να δώσεις προσοχή. Το Wall Of Sound είναι ένας ήχος που δεν περιγράφεται εύκολα. Η ηχογράφηση αποκτά βάθος, οι γλυκές αρμονίες σκληραίνουν από το πάθος του παιξίματος, η απροσδιόριστη ορμή από την ηχώ του δωματίου βγαίνει ορμητικά από το ηχείο και τα όργανα μπλέκουν σε μια ομοιόμορφη μάζα. Οι μουσικοί του Spector έπαιζαν εξαντλητικά sessions που έφταναν και τις 8 συνεχείς ώρες πάνω στο ίδιο κομμάτι. Μετά από εκατοντάδες επαναληπτικά παιξίματα, πολλοί μουσικοί όπως ο Hal Blaine στα τύμπανα, η Carol Kaye στο μπάσο, ο Glen Campbell με τον Tommy Tedesco στις κιθάρες, ο Steve Douglas στο σαξόφωνο και ο Leon Russell στο πιάνο, έχαναν τη «συναισθηματική επαφή» τους με το τραγούδι και όταν έφταναν σε σημείο παραίτησης με ματωμένα δάχτυλα και εξαντλημένα πνευμόνια, πετύχαιναν έναν πυκνό και αδιαπέραστο, συμφωνικό ήχο, που δεν έμοιαζε με τίποτα. Σε τραγούδια όπως το “River Deep Mountain High”, που η Tina Turner τραγουδάει στα όρια της παραίτησης, οργισμένη και ξεθεωμένη μετά από ολονύκτιες ηχογραφήσεις, φαίνεται αυτή η μονοφωνική μαγεία που δεν είχε προηγούμενο. Ορκισμένος λάτρης του μονοφωνικού ήχου, ο Spector, άλλωστε, πίστευε ότι ο στερεοφωνικός ήχος δεν είχε να προσφέρει τίποτα ουσιαστικό στη μουσική.

Οι ιδέες του Spector έλαμψαν κυρίως με γυναικεία φωνητικά γκρουπ, όπως το συγκρότημα των Crystals και κυρίως με το φωνητικό τρίο των Ronettes, που αποτελούνταν από την Nedra Talley, την Veronica Bennet και την Estelle Bennett. Ο Spector ήθελε να συνδυάζει τις  soulful μπαλάντες με συμφωνικούς ήχους που θα μπορούσαν ακούσουν και μικρά παιδιά, «ασπρίζοντας» τις φωνές των τραγουδιστριών και θολώνοντας τις R&B καταβολές. Αυτές οι ιδέες πυροδότησαν τη φαντασία μιας άλλης διαταραγμένης ιδιοφυΐας του '60, του Brian Wilson και τον έστειλαν στο στούντιο για να εξελίξει όσα αγάπησε στα 45άρια δισκάκια του Spector και να τα αποτυπώσει σε στον εμβληματικό δίσκο Pet Sounds (1966).

Οι Beatles, η τρέλα και η βία

Είναι παράξενο το ότι τα πιο χαρμόσυνα και τρυφερά χριστουγεννιάτικα τραγούδια της pop τα έχει φιλοτεχνήσει ένας ψυχοπαθής δολοφόνος σαν τον Spector. Άλλωστε, η μουσική του ακοιγόταν σαν «βία καλυμμένη κάτω από γλυκίσματα και ζάχαρη» όπως είχε πει κάποτε o Bruce Springsteen. Είναι, επίσης, παράξενο ότι η βελούδινη συμφωνική pop των Righteous Brothers στο "You Lost That Lovin' Feeling" (το σπουδαιότερο pop τραγούδι όλων των εποχών, σύμφωνα με πολλούς) ανήκει σε έναν μανιακό εξουσιαστή που κακοποιούσε συστηματικά και κρατούσε φυλακισμένη για χρόνια τη σύζυγό του. Η Veronica Bennet των Ronettes παντρεύτηκε τον Spector και εξαιτίας του βίωσε πολλές κακοποιήσεις μέχρι να καταφέρει να αποδράσει από την έπαυλη στην οποία ο Phil Spector την κρατούσε κλειδωμένη, χωρίς επαφή με τον έξω κόσμο. Η Ronnie Bennet ζούσε με την απειλή όπλων και δεν είχε κανένα έλεγχο πάνω στα συμβόλαιά της, με αποτέλεσμα να στερηθεί κάθε ελπίδα για solo καριέρα. Πολλές ιστορίες λένε ότι ο Spector την κλείδωνε σε ντουλάπες, ότι της είχε πετάξει όλα τα παπούτσια για να μην μπορεί να αποδράσει εύκολα ξυπόλυτη και ότι είχε της ετοιμάσει ένα φέρετρο το οποίο της το έδειχνε τακτικά και εκφοβισμό. Άλλες βάσιμες φήμες λένε ότι είχε φτιάξει ένα ομοίωμά της, το οποίο έβαζε στο αυτοκίνητο στη θέση του συνοδηγού όταν κυκλοφορούσε για να μην υποψιάζεται ο κόσμος ότι η Ronnie είναι μόνιμα κλειδωμένη σε ένα δωμάτιο.

Το καλλιτεχνικό απόγειο της καριέρας του Phil Spector ήρθε με το Let It Be (1970) των Beatles που έμελλε να γίνει το τελευταίο άλμπουμ του συγκροτήματος, καθώς κυκλοφόρησε τον ταραγμένο και αλλοπρόσαλλο μήνα που ανακοινώθηκε η πολύκροτη διάλυσή τους. Ο Paul McCartney ήταν έξαλλος με τις επιλογές του Spector, κυρίως για τη συμφωνική επένδυση στο “The Long And Winding Road” το οποίο είχε αρχικά γράψει σαν μπαλάντα στο πιάνο. Φυσικά οι επιλογές του Spector ήταν αυτές που έδωσαν διαχρονικότητα στο κύκνειο άσμα των Beatles, σε πείσμα του Paul McCartney και του George Martin που ένιωσαν ότι παραγκωνίζονται. Ο Spector συνέχιζε να δουλεύει σε solo δουλειές μελών των Beatles, όπως στο All Things Must Pass του George Harrison και το Imagine του John Lennon, όμως ποτέ με τον McCartney. Ο τελευταίος έκανε μια απόπειρα εκδίκησης στον Spector με την κυκλοφορία του Let It Be…Naked (2013) στο οποίο απογύμνωσε τα τραγούδια από την ενορχήστρωση, αλλά το αποτέλεσμα δεν ήταν αυτό που προσδοκούσε και όλοι προσποιούμαστε ότι αυτός ο δίσκος δεν κυκλοφόρησε ποτέ.

Το πρόωρο τέλος ενός πρωτοπόρου

Δύσκολα μπορεί κανείς να ακούσει τους μεταγενέστερους δίσκους που υπέγραψε ο Spector και να μην αναλογιστεί τις ιστορίες βίας και παράνοιας που τους συνοδεύουν. Το  Death of a Ladies' Man (1977) του Leonard Cohen ηχογραφήθηκε μέσα σε τρεις βδομάδες στις οποίες καταναλώθηκαν τόνοι αλκοόλ. Το End of the Century (1980) των Ramones θα μπορούσε να ήταν μεγαλειώδες, αλλά εξελίχθηκε καταστροφικά, με τον Spector να ρίχνει σφαίρες στο στούντιο και να κυνηγάει τον Dee Dee Ramone στους διαδρόμους. Ο Spector είχε φετιχιστική σχέση με τα όπλα και ήταν πάντα οπλισμένος όταν βρίσκονταν στην κονσόλα. Κυκλοφορούσε με τρελές περούκες, ενώ στις ηχογραφήσεις εμφανίζονταν φορώντας στολές, από καράτε μέχρι χειρουργείου.

Το “He hit me, and it felt like a kiss” που τραγουδούσαν στο "Then He Kissed Me" οι Crystals παίρνει μια ανατριχιαστική διάσταση κάτω από το πρίσμα των ιστοριών βίας. Η Debbie Harry είχε εξομολογηθεί ότι στη μοναδική συνάντηση που είχαν για μια επικείμενη συνεργασία, ο Phil Spector έβγαλε ένα πιστόλι και της σημάδεψε το πρόσωπο με αποτέλεσμα να την κάνει να εγκαταλείψει το χώρο έντρομη.

Μετά την απόσυρσή του από τη μουσική, πάμπλουτος, επικίνδυνος και ερμητικά απομονωμένος σε ένα σπίτι γεμάτο όπλα, ο Phil Spector βρέθηκε στα δελτία ειδήσεων όλου του κόσμου όταν στις 3 Φεβρουαρίου του 2003, πυροβόλησε και σκότωσε την ηθοποιό Lana Clarkson. Στη δίκη που άρχισε λίγα χρόνια αργότερα κρίθηκε ένοχος. Από το 2009 μέχρι τον θάνατό του, βρίσκονταν στη φυλακή με παρέα όλες τις ψυχικές διαταραχές που μπορεί να βρει κανείς στα ιατρικά βιβλία.

Παρά την αρρωστημένη παθολογία του, η επιρροή του Spector στον σύγχρονο pop ήχο και στη μοντέρνα μουσική είναι αδιαπραγμάτευτη. Από τους Velvet Underground και τις παραγωγές του Tony Visconti, μέχρι του Cocteau Twin και τους Jesus and Mary Chain οι επιρροές του wall of sound είναι καθοριστικές. Ίχνη της ναρκισσιστικής φαντασίας του ψυχοπαθούς ονειροπόλου συναντάμε τόσο στην εξωστρέφεια της καθαριστικής britpop του ’90 όσο και στην shogaze εσωστρέφεια των My Bloody Valentine. Στη συλλογή Back to Mono (1958–1969) μπορεί κανείς να ακούσει συγκεντρωμένα όλα τα αριστουργήματα που υπέγραψε αυτός ο παραγωγός που αφενός έπρεπε να σαπίσει στη φυλακή, αφετέρου μας χάρισε μελωδίες που θα εμπνέουν και θα αγαπιούνται για πάντα. Έτσι συμβαίνει με τα μεγάλα παράδοξα της pop ιστορίας.