Rolling Stones και Ελλάδα: Οι δυο συναυλίες στην Αθήνα – και μια τρίτη που ακυρώθηκε

1967: το επεισοδιακό πρώτο live στην Αθήνα

Το 1967 δεν είχε μπει με τους καλύτερους οιωνούς για τους Stones: Εκτός από το διάσημο περιστατικό του Ρέντλαντς, ο Jones είχε αρχίσει να παρουσιάζει τα πρώτα συμπτώματα κόπωσης και εξάρτησης από το LSD. Ο Jagger έπρεπε να απολογείται στον αγγλικό Τύπο για την απόπειρα αυτοκτονίας που έκανε η πρώην του, Chrissie Shrimpton, όταν της ανακοίνωσε ότι θα συγκατοικούσε με τη Faithfull, ενώ ο Richards, εκμεταλλευόμενος την ολοένα και πιο επιβαρυμένη κατάσταση της υγείας του Brian, άδραξε την ευκαιρία να του «φάει» την Pallenberg. Οι Watts και Wyman ζούσαν μια ήρεμη ζωή, χωρίς να δίνουν τροφή για κουτσομπολιά και ασχολούμενοι με τα ντραμς και το μπάσο τους αντίστοιχα. Με όλα αυτά, η πανευρωπαϊκή περιοδεία τους, που θα ξεκινούσε στις 26 Μαρτίου, μόνο ευχάριστη δεν φαινόταν.

Με τη σειρά της, το 1967 η Ελλάδα περνούσε το δικό της λούκι: η Ένωση Κέντρου με την ΕΡΕ είχαν μπλέξει για τα καλά τα «μπούτια» τους στην προσπάθειά τους να αποφασίσουν τι ήταν καλύτερο για τη χώρα και μέσα σε αυτό το θολό πολιτικό κλίμα ο νεαρός ραδιοφωνικός παραγωγός Νίκος Μαστοράκης ανακοίνωνε από το μικρόφωνο της εκπομπής του «Λεωφορείον η Μελωδία» ότι θα έφερνε τους Stones στην Ελλάδα. «Δεν είναι ούτε πρωταπριλιάτικο ψέμα ούτε διαφημιστικό κόλπο. Οι Ρόλινγκ Στόουνς έρχονται!» έγραφε το 77ο τεύχος του μουσικού περιοδικού «Μοντέρνοι Ρυθμοί» που κυκλοφόρησε στις 22 Μαρτίου και παρουσίαζε το συγκρότημα διατεθειμένο να κλείσει στην Αθήνα την αυλαία της ευρωπαϊκής περιοδείας του. Ως χώρος διεξαγωγής της συναυλίας, τη Δευτέρα 17 Απριλίου, επιλέχθηκε το γήπεδο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, ενώ οι αφίσες που κυκλοφόρησαν ανέφεραν ότι «το ρεσιτάλ είναι υπό την αιγίδα του δημάρχου Αθηναίων Γεωργίου Πλυτά και οι εισπράξεις του θα διατεθούν για φιλανθρωπικό σκοπό».

[Παρένθεση: Η αρχική πρόθεση του κ. Μαστοράκη ήταν να φέρει τους Beatles, με τους οποίους είχε έρθει σε επαφή διαμέσου του «Magic Alex», του νεαρού μηχανικού ήχου Αλέξη Μάρδα, που τότε αποτελούσε τη σταθερή παρέα του John Lennon στα λονδρέζικα νυχτοπερπατήματά του. Μετέπειτα, σε διάφορες συνεντεύξεις του προσπάθησε να «χρυσώσει το χάπι» του μη ερχομού των Beatles στην Ελλάδα, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι «η συμφωνία χάλασε για μερικές χιλιάδες δραχμές», αγνοώντας ασφαλώς ότι τα «Σκαθάρια» είχαν κλείσει το συναυλιακό τους κύκλο στις 29 Αυγούστου 1966, όταν έπαιξαν για τελευταία φορά ζωντανά στην καριέρα τους μπροστά σε 25 χιλιάδες Αμερικανούς στο Candlestick Park του Σαν Φρανσίσκο. Κλείνει η παρένθεση].

Τα εισιτήρια για τη συναυλία κόστιζαν από 60 μέχρι 120 δραχμές (ποσό εξαιρετικά υψηλό για την εποχή), ενώ ο κ. Μαστοράκης είχε υποσχεθεί από την εκπομπή του ότι οι «πρώτοι ογδόντα που θα πήγαιναν να τους παραλάβουν από το αεροδρόμιο θα κέρδιζαν δωρεάν προσκλήσεις». Επιπλέον, ένας από τους δυο τυχερούς που κέρδισαν δωρεάν εισιτήρια για τη συναυλία από την εκπομπή του κ. Μαστοράκη ήταν και ο 14χρονος τότε μαθητής (και μετέπειτα σχεδιαστής μόδας) Μιχάλης Ασλάνης από τη Χαλκίδα. Για να «αποδείξει την αγάπη του στο συγκρότημα», όπως ζητούσε ο παρουσιαστής, έστειλε στην εκπομπή ένα γράμμα στο οποίο έλεγε, μεταξύ άλλων, τα εξής: «Θα έδινα τη ζωή και το αίμα μου για τους Rolling Stones» αφού πρώτα είχε ζητήσει από το χασάπη της γειτονιάς του να του στάξει λίγο αίμα πάνω στην κόλλα χαρτί!

Πράγματι, στις 11 το βράδυ της 16ης Απριλίου, πλήθος κόσμου είχε συγκεντρωθεί για να δει από κοντά τους πέντε Stones να κατεβαίνουν από το αεροπλάνο. Αντ’ αυτών, όμως, είδε μερικά από τα μέλη της υπόλοιπης αποστολής (μάνατζερ, ηχολήπτες, τεχνικούς) και αντί για δωρεάν εισιτήρια, φιλοδωρήθηκε με μερικές «ψιλές» από την, πάντα πρόθυμη για ξύλο, αστυνομική δύναμη της εποχής, που λειτουργούσε κάτω από τις ελληνορθόδοξες εντολές του κέρβερου διοικητή ασφαλείας, του Κωνσταντίνου Τασιγιώργου. Οι Stones κατέφτασαν το επόμενο πρωί, με ξεχωριστές πτήσεις (από τότε είχε φανεί πως ο ένας θέλει να φάει τα συκώτια του άλλου), κατέλυσαν στο Χίλτον και έδωσαν μια γελοία ακόμη και για τα δεδομένα της εποχής συνέντευξη Τύπου, απαντώντας σε ερωτήσεις σχετικά με το αν είναι αγαπημένοι μεταξύ τους, αν γνωρίζουν για τον Σαίξπηρ και αν συμπαθούν τους Beatles. Στο ξενοδοχείο τούς περίμενε και το τσεκ της αμοιβής τους, που ήταν 350.000 δραχμές.

Γύρω στις 6 το απόγευμα της Δευτέρας όλοι οι δρόμοι γύρω από το γήπεδο της λεωφόρου Αλεξάνδρας είχαν κλείσει για τα καλά και η αστυνομία προετοιμαζόταν γι’ αυτό που θα ακολουθούσε, μην επιτρέποντας σε κανέναν να πλησιάσει έξω από το γήπεδο χωρίς την επίδειξη του εισιτηρίου του. Τη συναυλία άνοιξαν, κατά σειρά, οι Loubogg, οι M.G.C. (το πρώτο καθαρόαιμο ροκ εγχώριο σχήμα), οι Idols, ο Τάσος Παπασταμάτης (πρώην τραγουδιστής των Forminx), ο Δάκης, οι We Five και ο Γκουιντόνε. Στις 9.30 ακριβώς, όπως είχε προαναγγελθεί, τα φώτα έσβησαν και στη σκηνή ανέβηκαν οι Stones μέσα σε κραυγές παροξυσμού γυναικών αλλά και αντρών. Την επόμενη μέρα η εφημερίδα «Το Βήμα» ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «ο ουρανός καλύφθηκε από πυροτεχνήματα, οι δε υστερικές κι άναρθρες κραυγές των γε-γε της πρωτεύουσας ακούστηκαν σε ακτίνα πολλών χιλιομέτρων». Το κλίμα ήταν εξαρχής αρνητικό, αφού, σύμφωνα με την ίδια την αφήγηση του Wyman στην αυτοβιογραφία του “Stone Alone”, «η αστυνομία στεκόταν παντού και γύρω από τη σκηνή […] και προσπαθούσε να σβήσει κάθε σπίθα ενθουσιασμού, συχνά και με περιττή χρήση βίας». Το όλο σκηνικό θύμιζε μπαρούτι έτοιμο να εκραγεί ανά πάσα στιγμή.

Οι Stones πρόλαβαν να πουν μόλις έξι κομμάτια προτού γίνει το κακό: άρχισαν με το “Last Time”, συνέχισαν με τα “Lady Jane”, “19^th Nervous Breakdown”, “Ruby Tuesday” και “Let’s Spend The Night Together” για να καταλήξουν στο “Satisfaction”, στο οποίο έπεσε και η ταφόπλακα της εμφάνισής τους. Με το που μπήκε το κιθαριστικό ριφάκι του Keith, ο Jagger παρέλαβε δύο ανθοδέσμες (μία με λευκά και μία άλλη με κόκκινα λουλούδια), που με τη σειρά του τις έδωσε στον road manager της μπάντας, Τοm Keylock, για να τα πετάξει στις πρώτες σειρές. Ο Τασιγιώργος δεν χρειαζόταν άλλη αφορμή: το προβοκατόρικο κόκκινο χρώμα εξέγειρε το «δημοκρατικό» και άκρως αντικομουνιστικό του αισθητήριο και έδωσε εντολή να πέσουν πάνω του αστυνομικοί και να τον εμποδίσουν να τα πετάξει. Ο καημένος ο Keylock, έχοντας ήδη παρακαταθήκη ένα σπασμένο χέρι (από την επίθεση που είχε δεχτεί μερικές μέρες πριν στη συναυλία τους στη Ζυρίχη), δεν μπορούσε να αντιδράσει. Έτσι, ανέλαβαν δράση ο Wyman με τον Jagger, πριν οι υπόλοιποι τρεις Stones αφήσουν τα όργανά τους και πέσουν και αυτοί πάνω στους αστυνομικούς, χτυπώντας τους και προσπαθώντας να σώσουν από τα χέρια τους το μάνατζέρ τους. Κατόπιν ο διοικητής έδωσε εντολή να σβήσουν οι προβολείς του γηπέδου, η Λεωφόρος τυλίχτηκε στο απόλυτο σκοτάδι και το συγκρότημα αποχώρησε, αφού πρώτα είχε τελειώσει το “Satisfaction”.

Η επόμενη μέρα βρήκε τους Stones να αποχωρούν ένας ένας από την Αθήνα – πλην του Wyman, ο οποίος κάθισε με την οικογένειά του στον Αστέρα της Βουλιαγμένης για να ξεκουραστεί και ξέμεινε, άθελά του, μέχρι την Παρασκευή το πρωί, που έγινε το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών. Μάλιστα, έπρεπε να περιμένει μέχρι το βράδυ της 23ης Απριλίου για να ανοίξει το αεροδρόμιο του Ελληνικού και να καταφέρει να βρει πτήση για να γυρίσει στο Λονδίνο. Το πλέον τραγικό; Σε μια συνέντευξή του, μερικές μέρες μετά, ο ίδιος ο Jagger δήλωσε ότι, επειδή η Αθήνα ήταν ο τελευταίος σταθμός της περιοδείας τους, είχαν αποφασίσει να κάνουν ένα τρίωρο πρόγραμμα (!) για να ευχαριστήσουν τους Έλληνες οπαδούς τους. Και μέσα σε όλα αυτά, το περιοδικό «Μοντέρνοι Ρυθμοί» στο τεύχος της 10ης Μαΐου 1967 αποσιώπησε τα γεγονότα που έλαβαν χώρα εκείνο το βράδυ της Δευτέρας αναφέροντας πως «οι μέρες που πέρασαν χάρισαν σε αυτό τον ταλαίπωρο τόπο την ησυχία και τη σταθερότητα που χρειαζόταν. Όσοι είναι νέοι αυτό τον καιρό θα μπορούν μεθαύριο να μιλάνε στα παιδιά τους για την 21η Απριλίου». 

[Σε συνέντευξή του, για το τεύχος του SONIK για το ελληνικό ροκ, ο Νίκος Μαστοράκης είχε πει στον Χάρη Συμβουλίδη τα ακόλουθα:

Πώς καταφέρατε αλήθεια να φέρετε μια μπάντα του βεληνεκούς των Rolling Stones στην Αθήνα του 1967; Και πώς αντέδρασε η συντηρητική Αθήνα πριν και μετά την περίφημη πια συναυλία στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας;

Την ιστορία την αφηγηθήκαμε, τις αντιδράσεις ούτε που προφτάσαμε να τις δούμε: πνίγηκαν με το ξημέρωμα της 21^ης Απριλίου και τη μετέπειτα συσκότιση των Μ.Μ.Ε. από τη χούντα. Άλλωστε σύντομα δεν τολμούσαμε να αναφέρουμε Stones ή Beatles, με εξαίρεση εκείνους που έβγαζαν τους Μοντέρνους Ρυθμούς ή έγραφαν σ' αυτούς. Κι εκεί, όμως, για να μας αφήσει ήσυχους, η χούντα είχε ζητήσει ανταλλάγματα από τον Θανάση Τσόγκα. Ήθελε να της γράφουμε καλά λόγια σε αντάλλαγμα του να μείνει ανοιχτό το περιοδικό κι εγώ τότε –ανάμεσα σε άλλους νεαρούς συνεργάτες–ψιλογράψαμε ό,τι ήθελαν. Οι λογοκριτές τα διάβασαν και μας άφησαν ήσυχους.

Εννοούσε δηλαδή η χούντα τις εξαγγελίες κατά των Beatles και των λοιπών «φρούτων του τεντιμποϊσμού», δεν τα έλεγε για να τα λέει...

Μέχρι που οι Beatles έσπασαν το εμπάργκο, με την υπόσχεση ότι θα αγοράσουν ένα νησί για να γίνει αρχηγείο τους. Τότε έδωσε η χούντα άδεια να έρθουν στην Ελλάδα, τότε γνώρισα τα Σκαθάρια, τότε αποδυναμώθηκε και η υστερία των συνταγματαρχών για την ποπ μουσική και τα μακριά μαλλιά. Ένα είδος μιας πρώτης, έστω και light ελευθερίας για τη νεολαία, η οποία ήταν ο συνήθης ύποπτος για τη χούντα.]

1998: Stones, 29 χρόνια μετά 

Όσοι έφηβοι είχαν μείνει με το παράπονο για την συναυλία του 1967, αποζημιώθηκαν (τόσο οι ίδιοι, όσο και τα παιδιά τους, που πιθανώς να τους συνόδευσαν στο Ολυμπιακό Στάδιο) περίπου τρεις δεκαετίες μετά, σε ένα πολιτικό κλίμα σαφώς πιο ομαλό και ιδανικό για τη διοργάνωση ενός μεγάλου event, δίχως παρατράγουδα.

{youtube}GnQEwIOEWoQ{/youtube}

Η συναυλία των Rolling Stones την Τετάρτη 16 Σεπτεμβρίου 1998 στο ΟΑΚΑ είναι μια από τις μεγαλύτερες συναυλίες (πολλοί λένε, η μεγαλύτερη) που έγιναν ποτέ στη χώρα μας, αφού υπολογίζεται ότι την παρακολούθησαν πάνω από 79.000 θεατές. Η συναυλία, που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της παγκόσμιας περιοδείας τους που ακολούθησε το άλμπουμ Bridges To Babylon, διοργανώθηκε από την εταιρεία ΝΕΟ ΡΕΥΜΑ. Παρόλο που έχω ακόμη φωτογραφίες από εκείνο το βράδυ, δεν μπορώ να πω πως, σήμερα, περίπου 16 χρόνια μετά, τη θυμάμαι με τόση μεγάλη νοσταλγία. Κάτι έλειπε από τη συναυλία αυτή και δεν την ανακαλώ με τον ίδιο τρόπο που ανακαλώ παρόμοια live όπως, λόγου χάρη, εκείνο των Guns ‘n’ Roses το 1993 επίσης στο ΟΑΚΑ – παρόλο που είναι και πέντε χρόνια ακόμη πιο παλιό.

{youtube}DaOQkIMqST0{/youtube}

Θυμάμαι τον Keef να οργώνει τη σκηνή περισσότερο από τον Mick και να σκύβει παίζοντας τη κιθάρα του με εκείνη τη χαρακτηριστική κίνηση που κάνει, τραβώντας απότομα τα δάκτυλα του από την ταστιέρα. Θυμάμαι τον κόσμο να ενθουσιάζεται με το “Paint It Black” και το “She’s a Rainbow” (για το οποίο είχε ψηφίσει μέσω διαδικτύου να συμπεριληφθεί στο setlist), τους στίχους του “Gimme Shelter” να τραγουδιούνται από 50.000 κόσμο κι ένα “Sympathy For The Devil” που κόντεψε να γκρεμίσει τη σκηνή. Αλλά ήταν αυτό το καταραμένο το αχανές και πομπώδες της όλης υπόθεσης που κάπως σε «χαλούσε». Και φυσικά όλοι αναρωτιόμασταν τότε πόσο καιρό θα πάρει στα Ξύλινα Σπαθιά –που άνοιξαν τη συναυλία- να μετακομίσουν μόνιμα σε κάνα Λονδίνο και να συνεχίσουν εκεί το υπόλοιπο της καριέρας τους. Ωστόσο, αυτό που μένει από τη μεγαλύτερη διαγενεακή συναυλία που έγινε ποτέ (με την έννοια πως στο ΟΑΚΑ εκείνη τη μέρα μπορούσε κάποιος να δει συγκεντρωμένους ανθρώπους ηλικίας από 8 έως 68 ετών) είναι ένας διάχυτος ενθουσιασμός και μια τεράστια προσμονή δεκαετιών που κορυφώθηκε λίγο πριν τα μεσάνυχτα της 17^ης Σεπτεμβρίου.

{youtube}czoS6n2abSM{/youtube}

Το set list του 1998:

Satisfaction 
Let's Spend The Night Together 
Flip The Switch 
Gimme Shelter 
Anybody Seen My Baby 
Paint It Black 
Saint Of Me 
Out Of Control 
She's A Rainbow
Miss You 
You Don't Have To Mean It
Wanna Hold You
Little Queenie
You Got Me Rocking
Like A Rolling Stone
Sympathy For The Devil 
Tumbling Dice 
Honky Tonk Women 
Start Me Up 
Jumping Jack Flash 
Brown Sugar

2006: Η τρίτη και φαρμακερή

Η τρίτη επίσκεψη των Rolling Stones στην Αθήνα δεν έλαβε ποτέ χώρα, αφού την άνοιξη του 2006 ο Richards είχε αποφασίσει να διακριθεί σε ένα άθλημα δικής του εμπνεύσεως: αναρρίχηση σε φοίνικα. Η προγραμματισμένη για τις 25 Ιουνίου 2006 συναυλία του συγκροτήματος στο ΟΑΚΑ [αλλά και άλλων 15 σε ευρωπαϊκό έδαφος] αναβλήθηκε όταν στις αρχές Μαΐου εκείνης της χρονιάς ο κιθαρίστας τραυματίστηκε σοβαρά μετά από πτώση του από φοίνικα, ενόσω βρισκόταν στη Νέα Ζηλανδία, και υπεβλήθη σε εγχείρηση για αιμάτωμα στον εγκέφαλο. Ο εκπρόσωπος των διοργανωτών της παγκόσμιας περιοδείας είχε δηλώσει τότε αισιόδοξος σχετικά με την συνέχιση της περιοδείας, λέγοντας πως «με μεγάλη χαρά ανακοινώνουμε ότι το συγκρότημα είναι και πάλι στον δρόμο και ευχαριστούμε όλους τους φαν και τους κατόχους εισιτηρίων για την υπομονή τους. Συμπεριλάβαμε όσο το δυνατόν περισσότερα σόου και χώρες. Aυτό θα είναι το πιο απίστευτο ροκ σόου όλων των εποχών». Ωστόσο, αυτό δεν κατέστη δυνατό κι η Αθήνα έμεινε τελικά εκτός προγράμματος της Α Bigger Bang World Tour τους.

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην έκδοση του SONIK, Rolling Stones - As Years Go By.

Με αφορμή τη συμπλήρωση μισού αιώνα από την κυκλοφορία του πρώτου άλμπουμ των Rolling Stones, την άνοιξη του 1964, καταγράφεται και αξιολογείται από τον Κωνσταντίνο Τσάβαλο στο σύνολό της η ιστορία και η δισκογραφία της θρυλικής μπάντας και των μελών της. Για μισό αιώνα, οι (εναπομείναντες) Mick Jagger και Keith Richards αποτελούν τον αδιάσπαστο πυρήνα της μακροβιότερης και συνεπέστερης μουσικής οντότητας όλης της ροκ μουσικής. Το βιβλίο επιχειρεί να φωτίσει σημαντικές και άγνωστες πτυχές αυτών και του γκρουπ, μέσα από σπάνιες διηγήσεις, δημοσιεύματα της εκάστοτε εποχής και φωτογραφίες-ντοκουμέντα.

Την έκδοση αυτή μπορείτε να την παραγγείλετε εδώ