Πάνε πια πολλά χρόνια (87, φέτος τον Μάρτη) απ' όταν ο Friedrich Murnau σκοτώθηκε σε τροχαίο στον αυτοκινητόδρομο του Ειρηνικού, στη Σάντα Μπάρμπαρα της Καλιφόρνια. Όμως το ανήσυχο πνεύμα του Γερμανού σκηνοθέτη ζει χάρη στις ταινίες που μας άφησε, οι οποίες σφράγισαν με την ξεχωριστή αισθητική τους τα πρώτα, βωβά ακόμα, χρόνια του κινηματογράφου, χαρίζοντας στη νέα τέχνη μερικά από τα πρώιμα αριστουργήματά της.
Ανάμεσά τους συγκαταλέγεται ασφαλώς και το Nosferatu - eine Symphonie des Grauens, η (παράνομη) διασκευή που έκανε το 1922 στον περίφημο Δράκουλα του Bram Stoker. Όσο κι αν η χήρα του τελευταίου κυνήγησε με μανία κάθε διαθέσιμη κόπια για να την καταστρέψει, η ταινία επέζησε και σήμερα χαιρετίζεται ως ορόσημο του γερμανικού Εξπρεσσιονισμού, χάρη στη σκηνοθεσία του Murnau, στα σκηνικά του Albin Grau, στην αριστουργηματική φωτογραφία του Fritz Arno Wagner και βέβαια χάρη στον ηθοποιό που ενσάρκωσε τόσο μοναδικά τον κόμη Όρλοκ, τον Max Schreck. Η σκηνή στην οποία το νοσφεράτου ανεβαίνει τη σκάλα για να φτάσει στο δωμάτιο της Ellen Hutter (Greta Schröder), με μόνη τη σκιά του να αποτυπώνεται φευγαλέα στον τοίχο, είναι από τις πλέον διάσημες εικόνες της 7ης Τέχνης.
Υπήρχε ωστόσο και μία ακόμα διάσταση στην ταινία, την οποία τόνισε πολύ ωραία την περασμένη Κυριακή η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, σε μια βραδιά που μάζεψε κάμποσο κόσμο στην αίθουσα «Χρήστος Λαμπράκης» του Μεγάρου Μουσικής, εμπεριέχοντας και το οπτικό και το ακουστικό στοιχείο: μας πρόβαλλαν δηλαδή το Nosferatu κι από κάτω η ορχήστρα έπαιξε live το soundtrack της ταινίας, υπό την ικανή διεύθυνση του Στέφανου Τσιαλή. Σε ένα αποτέλεσμα θεσπέσιο, καθώς οι μουσικοί έπιασαν εξαιρετική απόδοση, «συνοδεύοντας» πολύ εύστοχα το πότε ρομαντικό, πότε τρομώδες κλίμα των σκηνών που βλέπαμε, όντας βελούδινοι στα πιο λυρικά τμήματα του score και πυροτεχνικοί στα σημεία κορύφωσης του σασπένς.
Όμως, τι ακριβώς μας έπαιξαν;
Πράγματι, το Nosferatu πήγαινε πακέτο με ένα πρωτότυπο soundtrack, το οποίο γράφτηκε από τον Γερμανό συνθέτη Hans Erdmann και παίχτηκε ζωντανά τόσο κατά την πρώτη προβολή της ταινίας, τον Μάρτιο του 1922 στο Marmorsaal, στον Ζωολογικό Κήπο του Βερολίνου –σε μια κοινωνική φιέστα– όσο και κατά την έλευση του φιλμ στους κινηματογράφους της γερμανικής πρωτεύουσας, 1 εβδομάδα αργότερα. Αλλά το soundtrack αυτό, μολονότι υπήρξε το πιο διάσημο δημιούργημα του Erdmann, είναι πλέον χαμένο.
Αυτή η απώλεια, σε συνδυασμό με τη διαχρονική γοητεία που άσκησε η ταινία του Murnau, ώθησε πολλούς συνθέτες, αργότερα και συγκροτήματα, να φτιάξουν τη δική τους εκδοχή. Κάποιες από αυτές έμειναν μόνο ως συναυλιακές απόπειρες (συνήθως παράλληλα με κάποια προβολή του φιλμ), άλλες όμως κατατέθηκαν και στη δισκογραφία. Δέκα τέτοιες περιπτώσεις ακολουθούν λοιπόν παρακάτω, σε αξιολογική σειρά από το 10 ως το 1...
10. THE SILENT ORCHESTRA: Nosferatu, A Symphony Of Horror [Image Entertainment, 2001]
Οι Carlos Garza & Rich O'Meara αναρωτήθηκαν τι soundtrack θα ήθελε ο Murnau για την ταινία του, εάν ζούσε στο νέο μιλένιουμ. Με αυτήν τη σκέψη σαν οδηγό, έφτιαξαν λοιπόν ένα χαρμάνι ήχων από τον 20ό αιώνα, στο οποίο ακούμε μέχρι και world music, όπως και διάφορα samples. Ιδιαιτέρως τολμηρό και αμφιλεγόμενο, εντούτοις η Image Entertainment το διάλεξε ως score της surround αποκατάστασης της ταινίας που κυκλοφόρησε σε DVD το 2001. Αργότερα έγινε διαθέσιμο και σε CD, ως ανεξάρτητη παραγωγή της μπάντας στο CD Baby (2009).
9. TIMOTHY HOWARD: F. W. Murnau's Nosferatu - A Symphony Of Horror [Kino & Film Preservation Associates, 1991]
To 1991, o Αμερικανός αποκαταστητής παλιών ταινιών David Shepard της Film Preservation Associates παρουσίασε στο Museum of Modern Art μια κόπια του Nosferatu που έμεινε ιστορική, βασισμένη σε λεπτοδουλειά πάνω στα καλύτερα φιλμ 35 μιλιμέτρ τα οποία είχαν ως τότε διασωθεί. Μαζί, είχε και ένα πρωτότυπο score φτιαγμένο από τον καθηγητή μουσικής στο California State University, Tim Howard, μάστορα στο organ και στο ρεπερτόριο του 19ου αιώνα. Όταν η κόπια κυκλοφόρησε σε VHS (βιντεοκασέτα) περιείχε και το soundtrack του Howard, μια αρκετά προσωπική δουλειά, που τελικά μπήκε ως bonus και στη προαναφερθείσα DVD έκδοση της Image Entertainment, δίπλα στο score των Silent Orchestra. O Αμερικανός συνθέτης πότε αντλούσε κατευθείαν από αναγνωρίσιμα έργα του Bach, του Liszt και του Reubke (χρησιμοποιεί τον λεγόμενο 94ο Ψαλμό ή αλλιώς Sonata for Organ in C Minor) και πότε το έριχνε στον αυτοσχεδιασμό.
8. HUGH CORNWELL & ROBERT WILLIAMS: Nosferatu [United Artists, 1979]
O τραγουδιστής και κιθαρίστας των Stranglers, με τον ντράμερ της Magic Band του Captain Beefheart. Μαζί, φτιάχνουν το δικό τους φανταστικό soundtrack για ένα προφανώς αγαπημένο τους φιλμ (έχουν αφιερώσει το άλμπουμ στη μνήμη του Max Schreck), βουτηγμένο στους απόηχους του θρυμματισμένου πια punk και στην ανατέλλουσα εποχή του «σκοτεινού» new wave ήχου της Βρετανίας. Ανάμεσα στους καλεσμένους, ο Ian Dury, ο Ian Underwood από τη μπάντα του Frank Zappa και οι Mark & Bob Mothersbaugh των Devo. Ωραία δουλειά, αν και δύσκολα κολλάει ως soundtrack στα πλάνα του Murnau –όχι σε κάθε περίπτωση, τουλάχιστον.
7. TYPE O NEGATIVE: Nosferatu, The First Vampire [Arrow Video, 1987]
Από τις πρώτες απόπειρες αποκατάστασης του θρυλικού φιλμ, αυτή η στοχευμένη για την αμερικανική αγορά VHS κυκλοφορία (επεξεργάστηκε ψηφιακά το 2002 και ξαναβγήκε σε DVD) είχε αφήγηση από τον David Carradine –γνωστό στους παλιότερους από το τηλεοπτικό σίριαλ Kung Fu και στους νεότερους από τις Kill Bill ταινίες– και soundtrack από τους θεοπάλαβους Type O Negative. Οι οποίοι έφτιαξαν κάτι πολύ προσωπικό, με πινελιές από gothic και metal, που, όσο κι αν φαίνεται παράξενο, λειτουργεί.
6. PETER SHIRMAN: Nosferatu - Eine Symphonie Des Grauens [Elite, 2000]
Ο Γερμανός συνθέτης έγραψε πρώτη φορά ένα score για το Nosferatu στη δεκαετία του 1960, όταν του ζητήθηκε μουσική για να συνοδεύει τις προβολές της ταινίας σε διάφορα μέρη της Ευρώπης. Η προσέγγισή του δεν είναι αυτή της μεγάλης ορχήστρας, αλλά της λεγόμενης μουσικής δωματίου: επένδυσε σε λιγότερα όργανα και σε πιο χτυπητά αποτελέσματα, αν και συχνά αρκέστηκε στο να συνοδεύσει επιτυχώς τις σκηνές, παρά στο να φτιάξει κάτι με αυτόνομη παρουσία. Είναι πάντως το δικό του score που ακούγεται στις πρώιμες κυκλοφορίες του Nosferatu σε βιντεοκασέτα, κι από εκεί το πήρε και η Elite για την (προβληματική) έκδοση της ταινίας σε DVD, στο πλαίσιο της σειράς Masterworks of German Cinema. Μάλιστα, η παρουσία του score οδηγεί την ταχύτητα της ταινίας να γίνεται κατά τις μεγαλύτερη του αυθεντικού φιλμ, κάτι που πλήττει ιδιαίτερα τις σκηνές με τον ωραίο ηθοποιό Alexander Granach (έπαιζε τον μεσίτη Knock), ο οποίος καταλήγει ν' αποτυπώνεται μανιακός.
5. ART ZOYD: Nosferatu [Mantra, 1989]
Στο 8ο άλμπουμ μιας μακράς και εκλεκτικής καριέρας, οι Γάλλοι Art Zoyd έθεσαν τις ηχητικές τους αναζητήσεις στην υπηρεσία του Murnau και μπόρεσαν να ενώσουν τον προπολεμικό κόσμο του Nosferatu με τον ορίζοντα της τζαζ, του progressive rock και των πειραματικών ηλεκτρονικών που τους απασχολούσε. Φτιάχνοντας, στην πορεία, ένα λαμπρό score.
4. HANS POSEGGA: Nosferatu - Eine Symphonie Des Grauens [ZDF, 1988]
Άγνωστο εκτός κεντρικής Ευρώπης, αυτό ήταν το soundtrack που παρήγγειλε το τηλεοπτικό κανάλι ZDF για την πρώτη στα χρονικά προβολή του Nosferatu στη γερμανική τηλεόραση (29 Δεκεμβρίου 1988), με βάση την αποκαταστημένη κόπια του 1987. Εκπληκτική δουλειά με μοναδική ατμόσφαιρα, που δυστυχώς δεν κυκλοφόρησε ποτέ σε φυσικό format, μα στα χρόνια του ίντερνετ βρήκε εν τέλει τον δρόμο της προς το Spotify και το YouTube.
3. JAMES BARNARD: Nosferatu, A Symphony Of Horror [Silva America, 1998]
Βρετανός συνθέτης με σημαντική υπηρεσία στην παραγωγή soundtracks για τις ταινίες τρόμου της Hammer στις δεκαετίες 1950 και 1960, καταπιάστηκε με το Nosferatu το 1997, λίγο πριν το τέλος της ζωής του (2001). Παρουσίασε τη δουλειά του live, τον Νοέμβριο του 1997 σε ειδική προβολή του φιλμ στο Royal Festival Hall του Λονδίνου, όπου το score εκτέλεσε η Φιλαρμονική Ορχήστρα της Πράγας, σε διεύθυνση του Nic Raine. Οι κριτικές υπήρξαν διθυραμβικές, οπότε οι ίδιοι συντελεστές μπήκαν και στο στούντιο, παρέχοντάς μας και μια ηχογράφηση. Είναι η πιο δημοφιλής εκδοχή που παρουσιάζουν διάφορες ορχήστρες ανά τον κόσμο στην εποχή μας –κι αυτήν ακούσαμε και στο Μέγαρο, από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών. Το 2016, μάλιστα, έγινε και μια ειδική έκδοση σε 7ιντσο ασημένιο βινύλιο, για τη Record Store Day εκείνης της χρονιάς.
2. BERNDT HELLER: Nosferatu - Eine Symphonie Des Grauens [Friedrich-Wilhelm-Murnau-Stiftung, 2006]
Το πρωτότυπο score του Erdmann μπορεί όπως είπαμε να χάθηκε, όμως η μουσική που είχε γράψει για το Nosferatu ενσωματώθηκε αργότερα (1926) σε ένα άλλο, μικρότερης διάρκειας έργο, ονόματι Fantastisch-Romantische Suite. Με βάση λοιπόν εκείνο, μα και με κάποιες διαθέσιμες σημειώσεις του Erdmann, o Γερμανός συνθέτης Berndt Heller προχώρησε στην πρώτη επίσημη ανασύσταση της αυθεντικής μουσικής της ταινίας, την οποία και παρουσίασε live τον Φεβρουάριο 1984, στην πρεμιέρα του φιλμ στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου.
Πολλά χρόνια μετά, ο Heller μπήκε και στο στούντιο για μία ακόμα πιο διορθωμένη απόδοση και ηχογράφησε με τη Radio Symphony Orchestra του Saarbrücken. Η εκδοχή του είναι η μόνη που αναγνωρίζουν ως επίσημη οι κληρονόμοι του Murnau, οι οποίοι και την κυκλοφόρησαν το 2006 στη DVD έκδοση της δικής τους ψηφιακά αποκατεστημένης κόπιας του Nosferatu που έφτιαξε ο διακεκριμένος Luciano Berriatúa και πλέον θεωρείται η καλύτερη επιλογή αγοράς σε DVD. Σε αντίθεση με τον Barnard, ο οποίος πρόκρινε τη χρήση μιας μεγάλης φιλαρμονικής, ο Heller προτιμούσε αρχικά τη μικρή ορχήστρα, πέρασε όμως και εκείνος εν τέλει σε μεγαλύτερο σχήμα.
1. GILLIAN ANDERSON: Hans Erdmann's Music For F.W. Murnau's Masterpiece Nosferatu - A Symphony Of Horror [Red Seal, 1995]
Παρά την προτίμηση των κληρονόμων του Murnau στον Berndt Heller, η αποκατάσταση που πραγματοποίησε η Αμερικανίδα συνθέτρια και μαέστρος Gillian Anderson σε συνεργασία με τον James Kessler, υπήρξε περισσότερο εμβριθής. Ίσως γιατί η Anderson βασίστηκε στις ίδιες ακριβώς πηγές, βρίσκοντας όμως εκτενέστερες ενορχηστρώσεις του Erdmann στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, οι οποίες της πρόσφεραν μια καλύτερη εικόνα των όσων είχε κατά νου ο Γερμανός συνθέτης πίσω στο 1922. Αν και έχει παιχτεί live πολλές φορές, αυτό το score δεν ευτύχησε ποτέ να αποτελέσει μέρος κάποιας DVD έκδοσης. Εντούτοις, η Anderson το ηχογράφησε το 1995 με τη Brandenburg Philharmonic Orchestra, σε μια έκδοση που στις μέρες μας θεωρείται δυσεύρετη, μα αν τη βρείτε θα σας αποζημιώσει δεόντως.
{youtube}3OGNDyVTr18{/youtube}
