 |
"Σήμερα είναι ήδη προφανές ότι η αυτοφυής ανάλυση που κάποτε ήταν όπλο της καλλιτεχνικής νεωτερικότητας κατά του Φιλισταϊνισμού**, τώρα γίνεται κακή χρήςη ως σλόγκαν για να απομονώσουν τον κοινωνικό στοχασμό από μια απολυτοποιημέμη μορφή Τέχνης.. Δίχως κοινωνική σκέψη ωστόσο, το καλλιτεχνικό έργο δεν μπορεί να κατανοηθεί σε σχέση με αυτό με το οποίο μαζί συγκροτεί ένα στοιχείο, ούτε να αποκρυπτογραφηθεί το περιεχόμενό του" (1)
 |
Τα κοινωνικά κινήματα και η συνακόλουθη κοινωνική δυναμική που αναπτύσσεται επιδρούν σε κάθε τομέα του κοινωνικού γίγνεσθαι άρα και σε πολιτισμικό επίπεδο. Οι πολιτισμικές αλλαγές κινητοποιούνται από τα κοινωνικά κινήματα που μετασχηματίζουν - άλλοτε ριζικά και άλλοτε πιο επιδερμικά - τις κοινωνικές δομές μιας κοινωνίας. Η μουσική ως δείκτης πολιτισμικής στάθμης μιας κοινωνίας δεν θα μπορούσε να αποτελεί την εξαίρεση στην διαδικασία δομικής αλληλεπίδρασης που ασκείται ανάμεσα στην πολιτική την κοινωνία και τον πολιτισμό. Πολλοί κοινωνικοί ερευνητές κάνουν το σφάλμα να παραμερίζουν τις πολιτισμικές προεκτάσεις των κοινωνικών αλλαγών, εστιάζοντας μονοδιάστατα στο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο.
Το εργατικό κίνημα, το κίνημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το αντιπολεμικό κίνημα αλλά και το φεμινιστικό και περιβαλλοντολογικό κίνημα μπορεί να έσβησαν ως πολιτικοκοινωνικά ρεύματα, αλλά άφησαν το στίγμα τους σε πολιτισμικό επίπεδο. Οι πολιτισμικές προεκτάσεις των κοινωνικών κινημάτων κατέχουν κεντρική σημασία στην κατανόηση της συλλογικής κοινωνικής ταυτότητας και της ψυχολογίας των μαζών. Η έμφαση δίνεται στα συμβολικά νοήματα της συμπεριφοράς των κοινωνικών υποκειμένων που απορρέουν από την συμμετοχή τους σε τέτοια κινήματα.
 |
Τόσο ο R.Serge Denisoff (1972) όσο και ο Ray Pratt (1990) συνέδεσαν την μουσική με τα κοινωνικά κινήματα. Απέδωσαν κοινωνικές λειτουργίες και ρόλους σε τραγούδια και μουσικούς καλλιτέχνες συνδέοντας έτσι την κοινωνική πραγματικότητα με την μουσική αλήθεια.(2)
Αναδύεται έτσι στην επιφάνεια η δυναμική των κοινωνικών κινημάτων ως παράγοντας πολιτισμικών μετασχηματισμών και δη η προβληματική της κοινωνιολογίας της μουσικής στην διαμόρφωση νέων πολιτισμικών ταυτοτήτων και συμπεριφορών. Αυτό βέβαια έχει δύο όψεις, για παράδειγμα πολλά πολιτισμικά στοιχεία στην διάρκεια του 20ού αιώνα έχουν κεφαλαιοποιηθεί στον βωμό μιας πολιτικής- κοινωνικής ιδεολογίας, από τα φασιστικά και κομμουνιστικά κινήματα, τα φονταμενταλιστικά θρησκευτικά κινήματα, από τα ριζοσπαστικά κοινωνικά κινήματα του 1960 και τα πρόσφατα εθνικιστικά ρεύματα της προηγούμενης δεκαετίας.Μέσα από την μουσική επιδιώχθηκε δηλαδή να ομογενοποιηθούν πολιτισμικά ολόκληρες ομάδες και να περιθωριοποιηθούν οι "άλλοι", ο κοινωνικός αποκλεισμός επέφερε και τον πολιτισμικό αποκλεισμό.
 |
Όπως είπε και ο Houston Baker μιλώντας για το κίνημα των Αφροαμερικάνων, τα παραδοσιακά μουσικά ακούσματα αναγεννήθηκαν μέσα από τα κοινωνικά κινήματα την ίδια στιγμή που αυτά τα κινήματα εκφράζονταν και διοχέτευαν την ιδεολογία και το νόημά τους μέσα από την μουσική.(3) Ίσως πουθενά αλλού όσο στις Η.Π.Α η μουσική δεν διαδραμάτισε τόσο σημαντικό ρόλο, όπου τα κοινωνικά κινήματα ήταν λιγότερo ιδεολογικά και περισσότερο συναισθηματικά σε σχέση με τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά. Όλα τα κοινωνικά κινήματα από του 19ου αιώνα για την κατάργηση της δουλείας έως τα εργατικά κινήματα του 20ού, η μουσική και το τραγούδι διαμόρφωσαν το ιδεολογικό περιεχόμενο των κινημάτων της Αμερικής. Μέσα από την μουσική αυτά τα κινήματα διαδόθηκαν στην Αμερικάνικη κουλτούρα και στον υπόλοιπο κόσμο, όπως θα δούμε σε επόμενο άρθρο. Θα κλείσω το σημερινό (ελαφρώς εισαγωγικό) άρθρο όπως το ξεκίνησα, με τον Theodor Adorno ο οποίος μέσα σε λίγες γραμμές συμπυκνώνει πολλές αλήθειες για την μελέτη κοινωνικών γεγονότων:
"Η θέση μου για την διχογνωμία ανάμεσα σε εμπειρική και θεωρητική Κοινωνιολογία μπορεί να συνοψισθεί χονδρικά με το να πούμε ότι οι εμπειρικές έρευνες ακόμα και στο πεδίο των πολιτισμικών φαινομένων είναι όχι μόνο εύλογες αλλά και ουσιαστικές. Αλλά δεν θα πρέπει να θεωρηθούν ως πανάκεια.. Πάνω από όλα πρέπει να καταλήγουν στην θεωρητική γνώση. Η θεωρία δεν είναι μονάχα ένα όχημα που καταντάει περιττή μόλις τα εμπειρικά δεδομένα είναι διαθέσιμα."(4)
* Ερευνητής Εγκληματολόγος-Κοινωνιολόγος, Υποψήφιος διδάκτορας στον τομέα Εγκληματολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
** Οι Φιλισταίοι ήταν λαός της Παλαιστίνης. Φιλισταίος σημαίνει αστός χωρίς πνευματικά ενδιαφέροντα, δίχως κουλτούρα.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1.T. W. ADORNO, Aesthetic Theory, μτφ. Robert Hullot-Kentor, University of Minnesota Press,1997, σελ.180.
2.Για περισσότερα στο θέμα κοίτα:
- Denisoff, R.Serge and R.Peterson, The sounds of social change, Rand McNally, New York, 1973.
- Denissof, R.Serge, Sing a song of social significance, Bowling Green University Press,Ohio, 1972.
3.Baker Houston, Modernism and the Harlem Renaissance,1987, University of Chicago Press.
4. T. W. ADORNO, ''Scientific experiences of a European scholar in America'' στο Critical models , μτφ. Henry Pickford, Columbia University Press,1998, σελ.228.
