Η περίπτωση του Pharrell Williams και του Robin Thicke, που καταδικάστηκαν σαν κλέφτες πνευματικής ιδιοκτησίας –αποκτώντας ένα βαρύ πρόστιμο 7.500.000 δολαρίων πληρωτέο στους κληρονόμους του Marvin Gaye, μα κι ένα σοβαρό πλήγμα στην αξιοπιστία τους (ειδικά στη φήμη του Pharrell σαν hitmaker, καθώς ο Thicke δεν περίμενε αυτό για να διασυρθεί)– ήταν η πιο κραυγαλέα δικάσιμη υπόθεση.
Είναι (μάλλον ήταν) χλιδάτο σπορ η δισκογραφία και παίζονται περιουσίες, που κληρονομούνται κατόπιν σαν πνευματικά δικαιώματα σε απογόνους σαν την πανέμορφη Nona Gaye. Τα μεγέθη είναι μεγάλα και το credit αποκτά βαριά σημασία. Η καταδίκη λοιπόν για τους δημιουργούς του "Blurred Lines", που δεν κράτησαν ούτε τα προσχήματα για την κλοπή του "Got Τo Give It Up" (1977), ήταν σωστή και δίκαιη.
Όμως το γαργαλιστικό ζητούμενο δεν βρίσκεται εκεί, αλλά στην παράλληλη περίπτωση που ο Pharrell Williams (ξανά) ξεσήκωσε το groove του "Ain't That Peculiar" του Marvin Gaye (ξανά) για να σαρώσει με την uplifting επιτυχία του "Happy". Οι δικαστικές διαμάχες και οι κατηγορίες για αντιγραφή εδώ είναι μάλλον μάταιες και πέφτουν στο κενό: τα όρια της κλοπής με δόλο και των αναφορών, είναι δυσδιάκριτα. Αν ήταν άλλωστε καθαρά νομικό το ζήτημα, οι δικομανείς απόγονοι των Beatles θα έπρεπε να εισπράττουν δικαιώματα για κάθε τραγούδι της brit pop που βγήκε από το 1970 και μετά. Αν είναι απλά ηθικό το ζήτημα, τότε μόνο ο ακροατής έχει τον λόγο.
Όταν οι Stones και ο Dylan έχουν αντιγράψει τραγούδια από τους μουσικούς τους προγόνους, δεν μπορούμε να κηρύσσουμε την πρωτοτυπία σαν μόνη αρετή. Οι White Stripes υπήρξαν γιατί μελετούσαν τα τσαλακωμένα προσχέδια των Led Zeppelin, ο Jamiroquai πούλησε υπογράφοντας τα χαμένα b-sides που ο Stevie Wonder ντράπηκε να ηχογραφήσει και οι Black Crowes κουβάλησαν στις τσέπες τους… τα άπαντα του classic rock.
Το να μοιάζουν λοιπόν τα τραγούδια μεταξύ τους δεν είναι ασυνήθιστο. Στα 60 χρόνια ύπαρξης του rock έχουν δοκιμαστεί και ειπωθεί τα πάντα και κάθε νέο τραγούδι μπορεί να διαιρεθεί σε πλειάδα εγκυκλοπαιδικών αναφορών. Όμως αυτό μου δίνει πάσα για μια γρήγορη και από μνήμης αναζήτηση σε ξεδιάντροπες κλοπές, ασυνείδητους επηρεασμούς, ταπεινά homage, ρομαντικά κλεισίματα του ματιού, κακέκτυπα, αθώους πλαγιαρισμούς, ανακύκλωση ιδεών, εμβόλιμα snippets, καιροσκοπικούς μιμητισμούς, ξεπατικωμένες ιδέες, χιλιάδες ανακυκλωμένα samples (στο χιπ χοπ), τα δυο ακόρντα του Robert Jοhnson, τις επαναλαμβανόμενες παραδοσιακές φόρμες (στα μπλουζ τραγούδια του B.B. King ή του John Lee Hooker), τα ομόκεντρα ρυθμικά beats της dance σκηνής…
Ενδιαφέρον παρουσίαζε πριν μερικά χρόνια η δικαστική υπόθεση των Coldplay με τον Joe Satriani, ο οποίος αναστήθηκε για να τους σύρει στα δικαστήρια, κατηγορώντας τον Chris Martin πως το τραγούδι “Viva La Vida” είναι αντιγραφή του δικού του “If I Could Fly” (2004). Η ομοιότητα είναι ολοφάνερη, αμφιβάλλω όμως αν υπάρχει ένας άνθρωπος στον κόσμο που να άκουσε το "Viva La Vida" και να του θύμισε Satriani, εκτός από τον ίδιο τον Αμερικανό κιθαρίστα. Ο δικηγόρος υπεράσπισης μπορεί να ισχυριστεί με τη σειρά του πως και το τραγούδι του Satriani έχει αντιγράψει μέρη από το "Frances Limon" των Αργεντίνων Los Enanitos Verdes. Η γνώμη μου είναι πως οι Coldplay είναι πιθανότερο να αντέγραψαν το τραγούδι του indie συγκροτήματος Creaky Boards, το οποίο τιτλοφορείται –ειρωνικά– "The Songs I Didn’t Write"!
Πηγαίνοντας πιο πίσω, ξεχωριστή είναι η περίπτωση του Neil Young, ο οποίος τραγουδούσε στα 1974 το "Borrowed Tune" «δανειζόμενος» αυτούσια τη μελωδία των Rolling Stones από το “Lady Jane” (1966). Βέβαια στους στίχους ο Young αναφέρει: I’m singin’ this borrowed tune I took from the Rolling Stones / Alone in this empty room, too wasted to write my own. Οπότε, χάρη στην ειλικρίνειά του, αθωώνεται πανηγυρικά.
Οι Rolling Stones, εκτός από αυτήν την περίπτωση «φόρου τιμής», πιστώνονται και κάμποσες άλλες ξεκάθαρης αντιγραφής από μεταγενέστερους. Το κλασικό εναρκτήριο riff της κιθάρας στο "Brown Sugar" (1971) έκαναν λ.χ. copy/paste οι Dandy Warhols στο ξεκίνημα του “Bohemian Like You”. Οι Specials αντέγραψαν το ίδιο τραγούδι στο “Little Bitch” του 1978, ενώ πιο πρόσφατη είναι η περίπτωση των Oasis, το "Lyla" των οποίων (2005) είναι απελπιστικά ίδιο με το "Street Fighting Man". Οι Oasis έχουν βέβαια ατελείωτη λίστα από κλοπές, με πιο κραυγαλέες την εισαγωγή του "Don’t Look Back Ιn Anger", που έπαιρνε «δάνειo» από το "Imagine" του Lennon, αλλά και το "Mucky Fingers", το οποίο πατάει –και με τα δύο πόδια– στο "I'm Waiting For The Man" των Velvet Underground.
Ακόμα και οι Verve είχαν αντιμετωπίσει τους ανθρώπους των Stones στα δικαστήρια όταν κατηγορήθηκαν πως στο "Bitter Sweet Symphony" αντέγραψαν το ορχηστρικό "The Last Time" –με τους Stones να δικαιώνονται για τα royalties. Ακόμα πιο προκλητικοί ήταν βέβαια οι Offspring, οι οποίοι στο "Why Don’t You Get A Job" φόρεσαν ολόκληρο το “Ob-la-di, Ob-la-da” των Beatles, νομίζοντας (για κάποιον λόγο) ότι θα περάσει απαρατήρητο.
Το ενδιαφέρον πάντως είναι όταν συμβαίνει το αντίθετο. Γιατί είχαν και οι ίδιοι οι Rolling Stones το μερίδιο προβλημάτων τους, όταν αντιλήφθηκαν ότι το "Anybody Seen My Baby" έμοιαζε σε υπερβολικό βαθμό με την επιτυχία της K.D. Lang "Constant Craving". Aναγκάστηκαν μάλιστα να της δώσουν credit, για να μην πάρει διάσταση το θέμα.
Το ίδιο φινάλε είχε και η διάσημη υπόθεση κλοπής του George Harrison. Το 1970 ήταν η χρονιά που όλοι οι Beatles κυκλοφόρησαν σόλο δουλειές. Ο George ήταν τρίτος στη σειρά, τον Νοέμβριο, αλλά το πολυτραγουδισμένο του “My Sweet Lord” ήταν καθαρή αντιγραφή του “He’s So Fine”, που άνηκε στο γυναικείο R&B φωνητικό συγκρότημα Chiffons (1962). Ο Harrison το αναγνώρισε και πλήρωσε αρκετά χρήματα ως αποζημίωση.
Άλλες περιπτώσεις, πάλι, είναι τραγελαφικές. Όπως λ.χ. αυτή του "Ice, Ice Baby" του Vanilla Ice, που διασκεύασε το "Under Pressure" των Queen χωρίς να το πει πουθενά ή των Green Day, οι οποίοι άκουσαν το "Downtown" της Petula Clark και έγραψαν(;) ένα δικό τους τραγούδι με τίτλο "Waiting". Οι Green Day, παρεμπιπτόντως, πήγαν την κλοπή ένα βήμα παραπέρα με το "Warning", που αντέγραψε το "Picture Book" των Kinks.
Ακόμα πιο πίσω, στα μέσα της δεκαετίας του 1980, οι Huey Lewis & The News δεν περίμεναν ούτε καν να χρονίσει η μεγάλη επιτυχία του Ray Parker Jr. από το soundtrack του "Ghostbusters" που χάλασε κόσμο το 1984 για να κυκλοφορήσουν το τραγούδι-κόπια “I Want A New Drug”. Μένοντας δε στην αμαρτωλή κινηματογραφικά δεκαετία του 1980, να σημειωθεί ότι πολλοί θυμούνται πως η μεγάλη επιτυχία του Kenny Loggins "Footloose" (από την ομώνυμη ταινία με τον Κέβιν Μπέικον), έχει πάρει τη μουσική του James Gang από το "Funk #49".
Στη σύγχρονη λευκή ποπ, επίσης, γίνονται σημεία και τέρατα. Ακούστε το "Hash Pipe" των Weezer και αμέσως μετά το "What U Waiting For" της Gwen Stefani. Δοκιμάστε μετά να ακούσετε το “I Wanna Be Your Boyfriend” των Rubinoos από το 1979 και μετά το …“Girlfriend” της Avril Lavigne. Καμία τσίπα. Μη βιάζεστε πάντως να πάρετε θέση, γιατί αντί να μαλλιοτραβηχτούν οι συνθέτες των δυο κομματιών, θα πρέπει πρώτα να λογοδοτήσουν αμφότεροι στους Rolling Stones: γιατί, στην πραγματικότητα, κλέβουν το "Get Off My Cloud"!
Για δυνατούς λύτες είναι οι περιπτώσεις στις οποίες αντιμετωπίζουμε ένα κολάζ ιδεών, που παραπλανούν τον ακροατή. Για παράδειγμα το τραγούδι που μας σύστησε τους Strokes το 2001, το “Last Nite”: είναι στην πραγματικότητα μια συρραφή του “Lust For Life” του Iggy Pop και του “Town Called Malice” των Jam, με λίγο “American Girl” του Tom Petty.
Τον Tom Petty δεν αντέγραψαν όμως μόνο οι Strokes. Το τραγούδι του με τίτλο "Mary Jane's Last Dance" μιμήθηκαν κάτι παραπάνω από ...εμφανώς οι Red Hot Chili Peppers στο "Dani California", πράγμα για το οποίο δεν έδωσαν ποτέ πειστική απάντηση. Μόλις όμως ήρθε η σειρά τους, δεν δίστασαν να κυνηγήσουν με μένος και μηνύσεις τη μικρή Diana Vickers, όταν άκουσαν το τραγούδι της "My Wicked Heart", που μοιάζει πράγματι σε υπερβολικό βαθμό με το δικό τους "Under The Bridge".
Μερικές φορές και τα riff σε μεγάλα τραγούδια του rock έχουν πολλές ομοιότητες, αλλά όλοι συμφωνούμε σε μια γενναιόδωρη «ομερτά» και δεν ξεστομίζουμε τη λέξη «κλοπή». Δεν πιστεύει δηλαδή κανείς πραγματικά ότι ο Warren Zevon και ο Eric Clapton έκλεψαν τους Lynyrd Skynyrd. Όμως το "Werewolves Of London" του πρώτου μοιάζει με το "Sweet Home Alabama", το ίδιο και το "Wonderful Tonight" του Clapton, του οποίου η κιθάρα μοιάζει επίσης πολύ με το "Tuesday‘s Gone" και πάλι των Skynyrd. Όσο για το “Hello I Love You” των Doors (1968), μοιάζει να γεννήθηκε από το “All Day And All Of The Night” των Kinks (1965).
Πασίγνωστη περίπτωση είναι βέβαια κι αυτή του "Come As You Are" των Nirvana, που έχει ακριβώς το ίδιο riff με το τραγούδι "Eighties" των Killing Joke. Καμία απομυθοποίηση στο ιστορικό κομματιών του Cobain δεν είναι δίκαιη, όμως. Οι συμπατριώτες τους και συνοδοιπόροι Pearl Jam, επίσης, σε ένα λιγότερο γνωστό τους τραγούδι ("Given To Fly"), εφάρμοσαν με εντυπωσιακή πιστότητα τα ακουστικά μέρη του "Going To California" των Led Zeppelin.
Διαφορετική από όλες τις προηγούμενες είναι η περίπτωση με τις κιθάρες των Led Zeppelin, οι οποίοι έπαιρναν αυτούσια κομμάτια του Willie Dixon στο ξεκίνημά τους το 1969 χωρίς να του δίνουν συνθετικό credit. Όμως τα όρια δοκιμάζονται αισθητά στο “Since I‘ve Been Loving You” του 1970, που είναι παρόμοιο και σε στίχους και σε μουσική με το “Never” των Moby Grape από το 1968.
Το ίδιο ισχύει και για τον Bruce Springsteen και την εισαγωγή του “Radio Nowhere”, η οποία είναι ίδια και απαράλλακτη με την εισαγωγή στο “867-5309/Jenny” του Tommy Tutone (1982). Το ίδιο, επίσης, και για το “Rock n‘ Me” των Steve Miller Band από το 1976, που φέρνει ξεκάθαρα στο μυαλό το “Alright Now” των Free. Ακόμα και για το “Hope” των R.E.M. έχει εντοπιστεί περιστατικό, καθώς, για κάποιον λόγο, διαθέτει απολύτως παρόμοια δομή και ανάπτυξη με το “Suzanne” του Leonard Cohen.
Όλα καλά βέβαια σε αυτήν τη συνομοταξία μουσικών, όταν όμως το “Best Of Both Worlds” των Van Halen φαίνεται να έχει αντιγράψει το disco anthem “Celebrate” των Kool & The Gang τα πράγματα αρχίζουν και γίνονται περίεργα. Εκεί όμως που τερματίζεται το… inception, είναι στην περίπτωση του John Fogerty, τον οποίο μήνυσε η ίδια η εταιρεία του, γιατί το "The Old Man Down The Road" θύμιζε υπερβολικά το τραγούδι που έγραψε ο ίδιος επί των ημερών των Creedence Clearwater Revival, με τίτλο "Run Through The Jungle". Ο Fogerty, για να δικαιωθεί ότι δεν έκλεψε τον ...εαυτό του, έπαιξε κιθάρα μπροστά στους ενόρκους, ώστε να αποδείξει ότι έχει καθιερώσει το δικό του στυλ, οπότε είναι αδύνατον να μην υπάρχουν κάποιες ομοιότητες.
Στον κυκεώνα ληστρικών διαθέσεων δεν μπορεί κανείς παρά να βάλει τα γέλια ακούγοντας (το συμπαθέστατο, κατά τα άλλα) “Dο You Think I‘m Sexy?” του Rod Stewart (1978) και αμέσως μετά το “Taj Mahal” του Jorge Ben, που κυκλοφόρησε το 1972. Το ίδιο συμβαίνει με το (αντιπαθέστατο, κατά τα άλλα) "C' Εst La Vie" της Shania Twain, η οποία είχε την εντύπωση ότι κανείς μας δεν είχε ακούσει το "Dancing Queen" των Abba...
Όλη αυτή η αναδρομή σε μερικές μόνο από τις εκατοντάδες αμφιλεγόμενες περιπτώσεις (χώρια τις εξόφθαλμες περιπτώσεις) αποδεικνύουν πως, όταν το θέμα των ομοιοτήτων παίρνει δικαστική τροπή, δεν βγαίνει άκρη.
Εμένα για παράδειγμα, πάντα η επιτυχία των No Doubt με τίτλο "Don’t Speak" μου θύμιζε το θέμα της τηλεοπτικής σειράς Fame. Αντιγραφή δεν το λες, βέβαια, αλλά στα αυτιά μου κάθεται σαν το ίδιο τραγούδι. Τι να απαντήσεις τώρα σ’ αυτό…
