Γνωστός για τους Night On Earth, τις συνεργασίες με τον Θανάση Παπακωνσταντίνου και τη δουλειά του πάνω στη ζωή και το έργο του Γιάννη Χρήστου, ο Costinho (Κωστής Ζουλιάτης) επιστρέφει τώρα στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων για έναν νέο κύκλο αυτοσχεδιασμών –πρώτο ραντεβού αυτήν την Πέμπτη 20/11, με καλεσμένο τον Ilan Manouach. Με την ευκαιρία, αποτιμά εδώ τους αυτοσχεδιαστές που τον επηρέασαν...
Είναι κάπως οξύμωρο, η πρώτη επαφή με τον αυτοσχεδιασμό να είναι οι σπουδές πάνω σ’ αυτόν –εκεί στην Κέρκυρα, μαζί με τα τόσα άλλα μαθήματα στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών. Όμως όσο κοινότοπο κι αν ακούγεται, η σπουδή στον αυτοσχεδιασμό περνάει από τα πάντα: από τη μελέτη κάθε στοιχείου που συμμετέχει και συνδιαμορφώνει μια διαδικασία σε πραγματικό χρόνο. Έτσι μπορείς –πολλές φορές εντελώς μυστικά και ασυνείδητα– να απομονώσεις κάποιο στοιχείο και να το μετουσιώσεις σε υλικό και ιδέα για έναν αυτοσχεδιασμό· ακόμα και για μια σύνθεση. Πριν όμως από τη μελέτη της ίδιας της ζωής σε κάθε λεπτομέρειά της, η πιο σημαντική και γενναιόδωρη σπουδή είναι εκείνη πάνω στη δουλειά και τη σκέψη των άλλων ανθρώπων, των μουσικών που σε εμπνέουν και σε μαθαίνουν τρόπους.
Keith Jarrett. Θυμάμαι μικρός να βασανίζομαι στα πρώτα-πρώτα χρόνια του ωδείου, να ψάχνω πιάνο δανεικό για να μελετήσω ασκήσεις που δεν καταλάβαινα, που δεν ήταν μουσική. Κάπου τότε, κάποια μέρα στο σπίτι, έπαιξε –από χέρι πατέρα προφανώς– το Köln Concert. Ήταν σα να κατάλαβα τα πάντα. Και πρώτα απ’ όλα ότι το πιάνο είναι μουσικό όργανο. Ότι είναι ένα όργανο με το οποίο μπορείς να παίξεις μουσική. Ότι η μουσική βγαίνει από όργανα, από κινήσεις ανθρώπινων χεριών. Όσο άφταστη κι αν είναι η τέχνη και η έμπνευση του Jarrett, είναι ο πρώτος που μου έμαθε ότι η μουσική παίζεται από τον άνθρωπο. Άρα κι από μένα. Από αυτόν επίσης έμαθα και μαθαίνω ακόμα τι σημαίνει ομορφιά.
{youtube}wQr4qRGVNzs{/youtube}
Οι δάσκαλοί μου. Είναι εκείνοι που μου πρωτοέμαθαν πως φτιάχνεις μουσική σε πραγματικό χρόνο και μου το έδειξαν με τον πιο γενναιόδωρο δρόμο: παίζοντας μαζί. Ο Αντρέας Μνιέστρης, ο Νίκος Τουλιάτος, ο Γιώργος Κοντραφούρης, ο Δήμος Δημητριάδης, καθένας τους και μια ιστορία στον ήχο του πραγματικού χρόνου, καθένας τους και μια ξεχωριστή επαφή στη σπουδή της μουσικής πράξης. Παρότι η μουσική έχει πολλούς τρόπους σχεδιασμού –και μάλιστα τους σπούδαζα– με αυτούς συγκεκριμένα έμαθα τον σχεδιασμό του «εδώ και τώρα»· εννόησα κάθε ορατή και αόρατη παράμετρο του εδώ, εκπαιδεύτηκα στην κατάκτηση της ετοιμότητας του τώρα. Πιο πολύ όμως είναι εκείνοι που μου έδωσαν το κουράγιο και τη στήριξη να γνωρίζω πως κάθε ήχος είναι πιθανός, κάθε ήχος επιτρέπεται, κάθε ήχος μου ανήκει και μπορώ να τον μοιραστώ. Όπως φυσικά και όλοι οι συμφοιτητές συμπαίχτες στο Σύνολο Αυτοσχεδιασμού. Γι’ αυτό και ο τόσο προσωπικός τόνος.
Eddie Prevost. Σε κάποια συνέντευξη των Pink Floyd θυμάμαι κάτι του τύπου «αν δεν υπήρχε ο Prevost, ίσως να μην είχαμε κάνει μουσική». Τι παραπάνω για να αισθανθείς την ιστορικότητα και το μέγεθος αυτής της περίπτωσης; Κολώνα των AMM (ενός θρυλικού συγκροτήματος του ελεύθερου αυτοσχεδιασμού), μνημονεύεται ως ο πρώτος που έπαιξε ολόκληρη συναυλία σόλο τύμπανα –έξω από την παράδοση της τζαζ γλώσσας. Δεν είναι μόνο οι τεχνικές που έχει εισάγει στο παίξιμο και τον αυτοσχεδιασμό και οι εμπνευσμένες ευρεσιτεχνίες του –όπως π.χ. το μικρό μοτέρ που δίνει κίνηση σε ένα σφυράκι για να χτυπάει ταχύτατα και ισορυθμικά ένα γκονγκ, παράγοντας ένα υψίσυχνο κρουστό ισοκράτημα. Είναι αυτό που γράφει ο Ταρκόφσκι: «Ο μόνος όρος του αγώνα για το δικαίωμα στη δημιουργία είναι η πίστη στην κλίση σου, η ετοιμότητα να υπηρετήσεις και η άρνηση να συμβιβαστείς». Ο Prevost το έκανε απόλυτα ξεκάθαρο, με τον πιο ακραίο, αντισυμβατικό και προσωπικό τρόπο, μέσα σε μισή ώρα.
Fredy Studer. Ντράμερ επίσης, εξωπραγματικός. Συναυλία στη Λευκάδα, καλοκαίρι σε ανοιχτό χώρο. Σε κάποια στιγμή ήσυχου παιξίματος, ακούγεται απ’ έξω μια άκομψη φωνή που βρίζει, διαταράσσοντας τη μουσική στιγμή. Ο Studer δεν το αφήνει. Γυρίζει αμέσως το κεφάλι του προς τη φωνή, σα να θέλει να της απαντήσει. Χωρίς να καταλαβαίνει τις λέξεις, τις αναπαράγει ρυθμικά κάνοντας μια γκριμάτσα και με μιας ξεχύνεται ένα αδυσώπητο ταχύτατο beat, σαν σε black metal μπάντα. Πέρα από το ότι το χιούμορ είναι ζωτικό στοιχείο κάθε αυτοσχεδιαζόμενης κατάστασης –όχι μόνο μουσικής– συγκράτησα επίσης ότι ο χώρος στον οποίο αυτοσχεδιάζεις και ερμηνεύεις είναι το περιβάλλον, δηλαδή ό,τι σε περιβάλλει –από το πιο κοντινό στοιχείο μέχρι το πιο απομακρυσμένο και αόρατο. Ό,τι συμβαίνει μέσα σ’ αυτό, ακόμα και ερήμην σου, είναι μέρος της διαδικασίας που συντελείς. Ή οφείλεις να είναι.
{youtube}s59YeEJF938{/youtube}
Günter "Baby" Sommer & Swiss Horns. Είχα την τύχη να δω πολλές φορές ζωντανά τον Γερμανό περκασιονίστα με τα μελωδικά τύμπανα και τα περίεργα κουτιά του, είτε σόλο, είτε σε συμπράξεις με απίθανους μουσικούς. Η αίσθησή του στη δόμηση του αυτοσχεδιασμού και του όλου μιας συναυλίας είναι μοναδικά αποκαλυπτική για τη φύση κάθε μουσικής διαδικασίας, για την ουσία της μουσικής πράξης. Η συναυλιακή συνεύρεση όμως με αυτούς τους δύο πνευστούς (Robert Morgenthaler, Jean-Jacques Pedretti) ήταν ξεχωριστή. Ίσως το πιο αλλοπρόσαλλο στήσιμο που έχω δει ποτέ πάνω στη σκηνή: ένα βουκολικό σετ τυμπάνων και δύο τεράστια αλπικά κόρνα. Στο μυαλό μου παραμένει ως ό,τι πιο μουσικό έχω να θυμάμαι, ως συνδυασμό έμπνευσης, ετοιμότητας, δεξιοτεχνίας, ελαφρότητας, σοβαρότητας, απλότητας. Αν και δεν υπάρχει τρόπος να θυμάσαι μια ολόκληρη συναυλία –κάτι τόσο φευγαλέο όσο η άγνωστη μουσική– εντούτοις υπάρχουν τρόποι να θυμάσαι ότι στον περίτεχνο συνδυασμό μέσων και διεργασιών που λέγεται μουσική, μπορείς να φτάσεις με οποιαδήποτε μέσα και άπειρες ανεξάντλητες διαδικασίες.
Marc Abrams. Σύγχρονος κοντραμπασίστας από την Αμερική, με βιογραφικό-φωτιά και συναυλίες μαζί με θρύλους της τζαζ, όπως ο Chet Baker και ο Lee Konitz. Λευκάδα πάλι, άλλο καλοκαίρι. Φτάνει βράδι ταλαιπωρημένος, μετά από μεγάλο οδικό ταξίδι. Προκύπτει γραφειοκρατικό θέμα με το γεύμα του λόγω πρωτοκόλλου, γίνεται ελληνική φασαρία. Ευγενικά και αθόρυβα ζητάει μόνο ένα τζατζίκι, λίγη ντομάτα και ψωμί, αφήνει τους άλλους μουσικούς και έρχεται να κάτσει μαζί μας –μια μικρή παρέα φοιτητών που βρισκόμασταν εκεί για τα στησίματα. Μας ρωτάει τι μουσική κάνουμε και προσκαλεί όποιον έχει μαζί του όργανο να ανέβει την επόμενη να παίξει μαζί του. «Εγώ δυστυχώς παίζω πιάνο», του είπα. «Τότε την επόμενη φορά, που θα έχουμε φροντίσει», μου απάντησε μαζί με άλλα ουσιαστικά λόγια δύναμης και κουράγιου. Για τη σύμπραξή του με τον Τουλιάτο έψαχνε να ακούσει ελληνική μουσική, «για να συνδεθεί». Είχε μεταγράψει για κοντραμπάσο μια βερσιόν της "Όμορφης Πόλης" του Θεοδωράκη, πάνω στην οποία αυτοσχεδίασαν το επόμενο βράδι. Από αυτόν έμαθα ότι η μουσική –και ειδικά η ζόρικη ατραπός της, αυτή του αυτοσχεδιασμού– βασίζεται στο μοίρασμα, στην επικοινωνία με τους ανθρώπους· όλους τους ανθρώπους.
Koji Asano. Οκτώβρης του 2003, στο Μικρό Μουσικό Θέατρο –το μέρος όπου κοινωνούσες αυτοσχεδιασμό, από την είσοδο κιόλας. Σκέφτομαι το στέκι στο Κουκάκι ως ένα συνεχές, μια ανοιχτή διαδικασία που διαμορφωνόταν από κάθε συναυλία, μια αυθεντική κοινότητα της μουσικής πράξης, ένα στασίδι να αισθανθεί κανείς σπίτι του και βάση των πιο παράτολμων μουσικών ανησυχιών του. Ενδεικτική επιλογή η εμφάνιση του Ιάπωνα, ένα σετ 40κάτι λεπτών, ένα μεγάλο drone. Ενάργεια, υπομονή, έλεγχος, πειθαρχία. Η ανεπαίσθητη πορεία από τα όρια της ησυχίας μέχρι τον εκκωφαντικό θόρυβο. Μικρές ελάχιστες κινήσεις, αθόρυβες και λεπτές, που γίνονται βήματα στην παραγωγή της ηχητικής μάζας, ενός ολοκληρωτικού ακούσματος που σε κυκλώνει, σε απογειώνει, ξεπερνώντας κυριολεκτικά την έννοια του ακούσματος. Μαθαίνεις πως η ησυχία και ο θόρυβος απαιτούν την ίδια ετοιμότητα και πειθαρχία, μαζί με το ότι η μεταξύ τους απόσταση είναι το κατ' εξοχήν διαχειριστικό καθήκον σου μέσα στον ηχοχρωματικό και δυναμικό πλούτο των ήχων.
{youtube}R4L5SaziAus{/youtube}
Χειμερινοί Κολυμβητές. Μέσα από την πηγαία αυθεντικότητά της, η αγαπημένη αυτή παρέα μας μαθαίνει την εντροπία: πώς παράγεται τάξη από το χάος. Βλέπει κανείς στη σκηνή τους πιο εκλεκτούς αυτοσχεδιαστές και μουσικούς του τόπου και την ίδια στιγμή το σώμα μιας αληθινής παράδοσης· τον Βαμβακάρη, τα κουρδίσματα εξ Ανατολής, την ποίηση, τη φιλία και την αλληλεγγύη. Δεν ξέρω αν υπάρχει σύνολο στον πλανήτη που να χαμογελάει σε μια συναυλία όσο όλοι τους αυτοί, και ταυτόχρονα σύνολο που από συναυλία σε συναυλία να διαφέρει σε μέγεθος και σύσταση, αλλά όχι σε χαμόγελα.
Steve Lacy. Ένα τεράστιο κεφάλαιο της τζαζ και του ελεύθερου αυτοσχεδιασμού, σαξοφωνίστας που αναφέρεται και από τον Coltrane ως βασική επιρροή του. Ίσως αυτό και μόνο να εξηγεί το δέος που νιώσαμε ως φοιτητές, όταν το 2001 ερχόταν στην Κέρκυρα για να μας παραδώσει ένα από τα πιο εμπνευστικά σεμινάρια για τη φύση του αυτοσχεδιασμού, αλλά και να μας κοινωνήσει στην πράξη την τέχνη του. Πέρα από τον μοναδικό του ήχο, τη δημιουργική, αφοσιωμένη σπουδή του στη μουσική του Thelonious Monk και την αντίληψή του για τον αυτοσχεδιασμό με σύνολο –έτσι ανακάλυψα και τα τέρατα Jean-Jacques Avenel και Bobby Few– τον θυμάμαι να μας παρακινεί να είμαστε περίεργοι με αυτό που δεν καταλαβαίνουμε. Να ερευνούμε όλες τις πιθανές και απίθανες διαδρομές μιας πορείας, ιδιαίτερα τις πιο δύσβατες κι εκείνες που δεν έχουν χάρτη. Ότι ο αυτοσχεδιασμός έχει ως θεμέλιο τη γνώση και τη διαρκή μελέτη της φύσης των πραγμάτων.
{youtube}sfRYwXErGjA{/youtube}
Mal Waldron. Δεν τον έχω δει ποτέ ζωντανά, αλλά αναφέρομαι στον δίσκο του Free At Last του 1969, τον οποίο θεωρώ επιτομή έμπνευσης, ενέργειας, δημιουργικού ελεύθερου παιξίματος, άγριας και ταυτόχρονα μελωδικής αίσθησης. Επιστρέφω συχνά σε αυτό το άλμπουμ, ειδικά όταν υπάρχει ανάγκη να θυμηθώ πόσο απλή είναι η μουσική –at last. Καθόλου τυχαία, αυτό το at last δίνει και τον τόνο. Μας υπενθυμίζει ότι ο δρόμος προς την ελευθερία είναι μια διαδρομή, εμπεριέχει βάσανο και σπουδή, σύλληψη και εκτέλεση, τόλμη και πειθαρχία, χειραγώγηση των εργαλείων και των μέσων, με τρόπο που να μην απομακρύνεσαι ποτέ από τον στόχο: την ομορφιά.
Θέλω όμως κάπου να αφήσω και τα ονόματα του Bobby McFerrin, του αντισυμβατικού πιανίστα Fred Van Hove, του John Coltrane, του φίλου μου του Ζουμαδοστελή με τα αυτοσχέδια καλαμάκια του.
