Λοιπόν, τι κοινό έχουν καλή ώρα ο Field, ο Jay Z κι η εγκυμονούσα σύζυγος, o Philip Glass, οι Prodigy, η Madonna, οι Sunn o))), ο Lee Perry, οι Neu!, οι θεοί μου Master Musicians Of Bukakke και οι AC/DC; Σημείωση προς αποφυγή παρεξηγήσεων: η στήλη είναι μουσικής φύσεως, αν και το κουτσομπολιό σε ελεγχόμενες δόσεις παράγει υγεία. Τέλος πάντων, η απάντηση τελικά συμπυκνώνεται στη λέξη «επανάληψη» κι ενώ μπορεί να μοιάζει γενικόλογη, ίσως και αυτονόητη. έχει τη σημασία της –ζητώ «λίγη» υπομονή.
{youtube width="480" height="300"}x9KLCMqjlyw{/youtube}
Η επανάληψη υπήρξε ανέκαθεν πυρηνικό στοιχείο της (κάθε) μουσικής, Ακόμα και οι μεγαλύτεροι εκ των μεγαλυτέρων της κλασικής παράδοσης τη χρησιμοποίησαν παράλληλα με την ανάπτυξη των μελωδιών τους για να επαναφέρουν τις βασικές τους ιδέες εντός της ίδιας σύνθεσης ξανά και ξανά σε άλλη μορφή. Εδώ, όμως, γίνεται λόγος για μια πολύ πιο χάρντκορ χρήση της επανάληψης ως δημιουργικό μέσο. Φανταστείτε πανομοιότυπα ή παρόμοια μικροσυμβάντα ήχου (ένα ριφ, μια λούπα, ένα δείγμα, ένα θεματάκι) τα οποία καθώς επαναλαμβάνονται εις το διηνεκές σχηματίζουν ένα παλλόμενο σώμα μουσικής –αν αυτή τη στιγμή παίζει στα ηχεία σας το εισαγωγικό βίντεο με εννοείτε. Τούτος ο τρόπος εδώ και κάποιες δεκαετίες είναι ο κυρίαρχος στον Δυτικό κόσμο. Δεν ήταν πάντα, η αλλαγή του μοντέλου από γραμμικό σε κυκλικό υπήρξε μια μακρόχρονη διαδικασία. Προφανώς δεν είναι κι ο μόνος (τρόπος), ωστόσο πλέον διατρέχει με ένταση όλο το εύρος του μουσικού χάρτη, απ’ το mainstream και το εναλλακτικό (με ή χωρίς εισαγωγικά), μέχρι τα σκαλοπάτια του πειραματικού (ό,τι κι αν σημαίνει ο όρος).
Διασκεδάζουμε, χορεύουμε, σκεφτόμαστε, χαλαρώνουμε, ψαχνόμαστε, χανόμαστε, ζούμε εν ολίγοις με τέτοιου τύπου μουσικές και βεβαίως λατρεύουμε το γεγονός. Μάλιστα όσο πιο αδύναμη είναι η σχέση μας με τη μουσική τόσο πιο πιθανό είναι να ισχύει ο παραπάνω κανόνας δίχως εξαιρέσεις. Λοιπόν, με ποιους τρόπους και για ποιους λόγους διαμορφώνεται το συλλογικό μας γούστο, η κρίση μας περί ωραίου πάνω σ' αυτήν τη βάση; Γιατί βρισκόμαστε διαρκώς σ’ αυτό το «looping state of mind»;
Η «κατηραμένη αγορά» δεν θα μπορούσε παρά να λάβει τη θέση που της αναλογεί. Είναι η βιολογική της ανάγκη για το γρήγορο, το εύπεπτο, το επιφανειακό κι εκείνη η ακόρεστη δίψα των διαφημιστών να κατασκευάσουν επιθυμίες με συνθήματα και σλόγκαν σε σφηνάκια εικόνας και ήχου –τους μισώ τους διαφημιστές και τους θαυμάζω μαζί. Δεν θέλει και πολύ αυτό το μοντέλο να γίνει τρόπος ζωής κι από εκεί να περάσει στην τέχνη, δεν είναι δυο ξεχωριστά πράγματα αυτά στο κάτω-κάτω. Αλλά και πάλι εδώ δεν μιλάμε αποκλειστικά για το αγοραίο τμήμα της μουσικής των ημερών μας: το φαινόμενο είναι γενικότερο και αρκετά πολύπλοκο για να ξεμπερδεύουμε μαζί του δείχνοντας με το δάχτυλο τους δαιμόνους του καπιταλισμού. Ούτε, βέβαια, μπορούμε να γλιτώσουμε δια της πλαγίας με μερικές κορόνες περί της εποχής των μηχανών, των υπολογιστών και των λοιπών τεχνολογικών τέκνων του ανθρώπου –αυτά είναι τα μέσα, όχι οι αιτίες.
Απ' την αρχή λοιπόν, στη Δύση του 19ου αιώνα. Την περίοδο που η ευθεία γραμμή της λόγιας ευρωπαϊκής παράδοσης βρισκόταν στο αποκορύφωμα της αποδοχής της, τα σκοτεινά έπη του Mahler βλέπεις, δέχθηκε φοβερή και τρομερή ιδεολογική επίθεση εκ των έσω. Το όραμα ενός άλλου μεγάλου, του Arnold Schoenberg επέτασσε την αφαίρεση κάθε είδους σύμβασης απ' τη μουσική του έκφραση. Ειδικά η επανάληψη κατηγορήθηκε σφόδρα ως μέγιστη αποτυχία στον συνεχή καλλιτεχνικό αγώνα για προσωπική ανάπτυξη, πρόοδο και λοιπά εξελικτικά. Τι συνέβη όμως όταν με τον καιρό το σειριακό μοντέλο του Schoenberg επικράτησε ως η «νέα αλήθεια» στους λόγιους ευρωπαϊκούς κύκλους; Όταν οι νέοι μουσικοί άρχισαν να εκπαιδεύονται με βασικό κανόνα πως η επανάληψη είναι «φτου κακά»; Αντίδραση... Το ρεύμα των μινιμαλιστών συνθετών, αυτών που ερωτοτρόπησαν όσο κανείς με τις κυκλικές δομές, αυτών που μέχρι σήμερα δηλώνουν έστω μακρινή παρουσία σχεδόν σε οποιοδήποτε ηλεκτρονικό δημιούργημα, ίσως χρωστάει την ύπαρξή του στον μεγαλύτερο πολέμιο της επανάληψης. Ορίστε μια μακρινή διαδρομή του μοντέλου μας...
Για τις επόμενες θα καταφύγω σε άλλη μια βαρύγδουπη λέξη: ιμπεριαλισμός. Με τη σημαντική σημείωση ότι εκείνος που επιβάλλεται οικονομικά/στρατιωτικά δεν είναι δυνατόν να το κάνει μέσα από αεροστεγή γυάλα. Στα 1889, κατά τη διάρκεια των εκατονταετών εορτασμών της γαλλικής επανάστασης και εν μέσω έκθεσης περί της παγκοσμιότητας της γαλλικής παρουσίας, ο Claude Debussy την ακούει για τα καλά με γκαμελάν ορχήστρα απ’ την Ιάβα, η οποία παράγει εμπρός του ρυθμικά στεφάνια μουσικής άμεσα συνδεδεμένης με την καθημερινότητα των ντόπιων. Ο Debussy είναι απ’ τους πρώτους μιας μακριάς σειράς συνθετών που συνεπαίρνονται τόσο απ’ τις κυκλικής φύσης ασιατικές μουσικές όσο κι απ’ τις αντίστοιχες φιλοσοφίες. Οι οποίοι, παρελθόντος του χρόνου, αλλάζουν την εικόνα της λόγιας ευρωπαϊκής παράδοσης.
Αλλά επειδή πήξαμε πάλι στη λογιότητα. Κάτι αντίστοιχο δεν συνέβη και με τις Δυτικές νεολαίες που μετά το ξεκάπνισμα του rock ‘n’ roll ανακάλυψαν την Ινδία παρέα με όλα της τα δώρα; Εδώ μάλιστα το χέρι της Ανατολής φτάνει πολύ μακρύτερα και βαθύτερα σε επίπεδο πληθυσμιακής διείσδυσης. Διότι, εκ των πραγμάτων, άλλο οι Beatles κι άλλο τα κονσερβατόρια. Πλέον τα κυκλικά πρότυπα αποτυπώνονται για πάντα στο συλλογικό υποσυνείδητο των Δυτικών: Beatles/Sgt. Pepper’s…, Led Zeppelin/Kashmir κι έπειτα απ’ τους Metallica και στον Beck μέχρι και τη Madonna (βλέπε Ray Of Light).
Και φτάνουμε επιτέλους στην Αφρική μετά των απαραίτητων τυμπανοκρουσιών. Ή μάλλον στην Αφρική μέσω των Ηνωμένων Πολιτειών. Τουτέστιν, στην κυρίαρχη μουσική της εποχής μας. Η αφροαμερικάνικη παράδοση με τα επαναληπτικά της μοτίβα έχει επηρεάσει τη ροή της μουσικής εξελικτικής του 20ου αιώνα σε τέτοιο σημείο, ώστε πλέον να θεωρείται από κάποιους αισθητική «χούντα» –κι όχι άδικα. Νομίζω δε πως δεν έχει υπάρξει στην ιστορία άλλη κοινότητα ανθρώπων –πόσο μάλλον μια κοινότητα δέκτης ακραίας καταπίεσης– που να κατάφερε να εκτοξεύσει τη λαϊκή της έκφραση σε τέτοια μήκη και πλάτη παγκοσμιότητας. Κι όλα αυτά με επιμονή, υπομονή, δημιουργικότητα και φλόγα, συν το κενό που δημιουργήθηκε στη δισκογραφία μόλις αυτή βρισκόταν ακόμα στα σπάργανα. Αποσυρμένοι στους πύργους της διανόησης, οι λόγιοι συνθέτες κάποια στιγμή λησμόνησαν την ύπαρξη του κοινού τους δημιουργώντας έτσι ένα κενό προσφοράς. Αυτό ακριβώς το κενό ήρθαν να καλύψουν οι μαύροι μουσικοί, με αποτέλεσμα την πανηγυρική ανακήρυξη της δεκαετίας του 1920 σε «εποχή της τζαζ». Η αρχή είχε γίνει...
Δεν θα είναι υπερβολή αν πούμε πως τα περισσότερα μουσικά είδη στον Δυτικό κόσμο από 'κει κι έπειτα μπορούν να αναχθούν με κάποιον τρόπο στη ρίζα της αφροαμερικάνικης παράδοσης, στα μπλουζ –απ' το rock ‘n’ roll και την ψυχεδέλεια, μέχρι το hip-hop, το trip-hop και το grunge. Η μαύρη μουσική είναι η βασική υπεύθυνη για τη μετατροπή της συλλογικής μας αισθητικής απ' το πλαίσιο των γραμμικών αναπτύξεων της μελωδίας σ' εκείνο των αέναων κύκλων (κινητικής) έκστασης.
Όλα αυτά μπορεί να μοιάζουν μακρινά ή ακόμα και άσχετα με την άμεση καθημερινότητά μας. Κι όμως, εξηγούν πώς διαμορφώνεται μέσα στον χρόνο το συλλογικό μας γούστο, πώς επιλέγουμε τι μας αρέσει και τι όχι, πώς διασκεδάζουμε και πώς προσεγγίζουμε το φαινόμενο μουσική. Εξηγούν επίσης για ποιον λόγο τα τσαρτς είναι πήχτρα στα αρενμπιά και γιατί υπάρχουν στην Αθήνα άνθρωποι ικανοί να χορεύουν techno μέχρι να ξημερώσει. Γιατί τα τρία rock ‘n’ roll ακόρντα είναι ακόμη ικανά να δαιμονίζουν τους πιτσιρικάδες και γιατί το γκρουβ είναι η αγαπημένη μου λέξη/έννοια.
*Τα της σημερινής στήλης βασίζονται (στα όρια της λογοκλοπής) σε σχετική έρευνα της μουσικολόγου Susan McClary (βλέπε τη συλλογή κειμένων Audio Culture: Readings in Modern Music των Christoph Cox και Daniel Warner).
Στο Αυλάκι (Βινύλιο/Ακτίνα/Byte)
1. The Field – Looping State of Mind (Kompakt, 2011)
2. Igor Stravinsky – The Rite of Spring (Sony, 2007)
3. Terry Riley – In C (CBS, 1968)
4. Holger Czukay/Rolf Dammers – Canaxis (P-Vine, 1969)
5. Master Musicians of Bukakke – Totem Three (Important, 2011)
6. Earth – A Bureaucratic Desire for Extra-Capsular Extraction (Southern Lord, 2010)
7. The Necks – Chemist (Fish or Milk, 2006)
8. Circle – Rautatie (Ektro, 2010)
9. Tony Conrad with Faust – Outside the Dream Syndicate (Table of Elements, 1972)
10. Total – Total (Bad Boy Entertainment, 1996)
11. Shabazz Palaces – Black Up (Sub Pop, 2011)
