Ως γνωστόν, ο Dylan ηλεκτρίζει τη folk στη σκηνή του φεστιβάλ του Newport εν έτει 1965. Από κάτω οι γιούχες μπλέκονται με τα χειροκροτήματα, όπως άλλωστε συμβαίνει και σε κάθε άλλη στάση του για τα επόμενα χρόνια –μέχρι να γίνει αποδεκτό το νέο παράδειγμα. Εκείνη τη συγκεκριμένη βραδιά όμως φυτεύεται ο σπόρος ενός αστικού μύθου, ο οποίος, άσχετα με την όποια πραγματικότητα, εικονοποιεί τη δύναμη κρούσης των δυο αντίρροπων δυνάμεων –της παραδοσιακής folk και του ηλεκτρισμένου τέκνου της, με ό,τι αντιπροσωπεύει η καθεμιά στα κεφάλια των ανθρώπων. Λένε, λοιπόν, πως ο Pete Seeger (θρυλικός τραγουδοποιός, πολιτικός ακτιβιστής και εκ των βασικών υπευθύνων της folk αναβίωσης των καιρών εκείνων) «συλλαμβάνεται» εκτός εαυτού, με τσεκούρι σεβαστού μεγέθους πάνω απ' τα κεντρικά καλώδια της ηλεκτρικής εγκατάστασης του φεστιβάλ. Προφανώς θέλει να σταματήσει το «αίσχος» του ήχου, αφού η παραμόρφωση καταπίνει τους μισούς στίχους. Ο ίδιος μέχρι και σήμερα αρνείται την πράξη καθ' εαυτή, ωστόσο δεν διαψεύδει την επιθυμία.
Τώρα μεταφερόμαστε στην Αθήνα των τελών του 19ου αιώνα, όπου μαίνεται πολιτιστική μάχη με πεδίο τη μουσική, μεταξύ δυτικόφρονων και ανατολικών. Λόγιοι της εποχής γαλουχημένοι με τα ιδανικά της αρχαιοελληνικής και ευρωπαϊκής παιδείας –όπως ο Ισίδωρος Σκυλίτσης– ζητούν την κάθαρση του ελληνικού πολιτισμού απ' τις βαρβαρικές επιδράσεις, εντελώς ανέτοιμοι να αποδεχτούν τη συμφιλίωση με τον ανατολίτικο πολιτισμό του Βυζαντίου που πρότεινε στις σελίδες της Ιστορίας του ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος. Μάλιστα το 1874, χρονιά που ολοκληρώνεται η έκδοση της Ιστορίας του Παπαρρηγόπουλου, ο Σκυλίτσης δίνει στο Βαρβάκειο μια διάλεξη και προτείνει την εγκατάλειψη της πατροπαράδοτης εκκλησιαστικής μουσικής και την αντικατάστασή της με πολυφωνικό ευρωπαϊκό μέλος. Βασικό του επιχείρημα είναι ότι η πολυφωνία αποτελεί τη γνήσια συνέχεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής, ενώ η βυζαντινή μουσική δεν αποτελεί παρά ένα βάρβαρο συνονθύλευμα ιουδαϊκών, αραβικών και τουρκικών δανείων. Η αντίπαλη πλευρά απαντά και η αντιδικία απ' τα λόγια γραπτά φτάνει μέχρι και στις ζωές των Αθηναίων μέσω της διασκέδασης –βλέπε καφέ Σαντάν εναντίον καφέ Αμάν.
Και συνεχίζουμε ακάθεκτοι την καθαρολογική περιπέτεια. Τυχαίνει να τρέφω ιδιαίτερη αγάπη στους Dälek («die-a-leck» η προφορά παρακαλώ), ειδικά αφού μου μάτωσαν τους ακουστικούς θαλάμους σε ζωντανή σύνδεση κάτι χρόνια πριν. Το ενεργό ντουέτο απ' το Νιού Τζέρσεϊ παράγει προκεχωρημένο hip hop, τίγκα στον θόρυβο και στις ψηλές συχνότητες μεν, αλλά ακόμα ξεκάθαρο hip hop στον βασικό του τρόπο. Οι ρίμες είναι πάντα εκεί, τα δείγματα είναι εκεί, το αργόσυρτο πάνω-κάτω του κεφαλιού επίσης εκεί, κι αν υπάρχει μια διαφορά απ' τον παραδοσιακό τρόπο αυτή βρίσκεται στις πρώτες ύλες τους, οι οποίες ανοίγονται πέρα απ' την κληρονομιά της αφρικοαμερικάνικης μουσικής. Κι όμως, διόλου τυχαία, για κάποιους αυτό δεν είναι hip hop.
Όπως δεν είναι metal για κάποιους και το Aesthetica –το φετινό άλμπουμ των Liturgy ή τέλος πάντων πρόκειται περί εξευτελιστικά κουλτουριάρικης εκδοχής του είδους. Ομολογώ πως δεν ήμουν σίγουρος πως θα το βρω στις κατά τ' άλλα ατελείωτες σελίδες του Metal Archives. Κι όμως ήταν εκεί, παρέα με δυο κριτικές, μία εκ των οποίων λέει (μεταξύ άλλων) τα εξής, μέσες-άκρες: «Το metal ποτέ δεν κατηγορήθηκε για υποκρισία: συνήθως το αποκαλούν παιδική ασθένεια. Αυτό το άλμπουμ είναι υποκριτικό. Το “Generation” είναι εφτά λεπτά επανάληψης ενός ριφ χωρίς φωνητικά. Αλλά είναι εκείνο το “Sun Of Light” που κοκκινίζει τους μετρητές της καλλιτεχνίλας[...] Ένιωσα πως είχα μπροστά μου ένα γελοίο κομμάτι performance art. Και πρέπει ν' ακούσετε το a capella μέρος του “Glass Earth” για να το πιστέψετε[...] Όλοι αυτοί οι χίπστερς με ακραία αίσθηση ειρωνείας και δήθεν χαλαρής ανωτερότητας μπορούν να πάνε να σαπίσουν».
Αυτές κι άπειρες ακόμα ανάλογες ιστορίες (αυτή λ.χ. του be bop, των blues, οι latin προσμίξεις στο παραδοσιακό σώμα της σενεγαλέζικης μουσικής, το σκάσιμο του rock ‘n’ roll/garage στις ασιατικές χώρες) δίνουν μια πρώτη αίσθηση άσπρου-μαύρου, καλών νεωτεριστών και κακών συντηρητικών. Τα πράγματα, βέβαια, ούτε απλά είναι, ούτε τυχαία. Τέτοια ζεύγη δυνάμεων έχουν λειτουργήσει ως το κυριότερο παράδειγμα μουσικής εξελικτικής εδώ και τουλάχιστον έναν αιώνα. Συνήθως απ' τη μια πλευρά βρίσκεται μια κοινότητα, μια συλλογικότητα, που καθορίζεται μεταξύ άλλων και από τη μουσική της σε επίπεδο ύπαρξης (βιωματική η σχέση) –γι’ αυτό και αποδεικνύεται δύσκαμπτη σε τυχόν αλλαγές. Απ' την άλλη στέκουν μεμονωμένοι άνθρωποι οι οποίοι είτε όντας μέρος αυτής της κοινότητας ζητάνε να εξελίξουν τη συλλογική της μουσική έκφραση σε συνάρτηση με τις επιταγές των καιρών, είτε πρόκειται για εξωτερικούς παρατηρητές, που τους αφορά το ιδίωμα αποκλειστικά σε επίπεδο ήχου και θέλουν να το χρησιμοποιήσουν στα πλαίσια μιας αποκλειστικά ατομικής πλέον έκφρασης.
Κι έτσι κι αλλιώς, η συναισθηματική θέρμη του βιώματος (βασική συνθήκη στις λαϊκές μουσικές) και η ανθρώπινη ανάγκη για εξέλιξη αποτελούν τα δύο αναπόσπαστα μέρη του καινούργιου –μέχρι τώρα τουλάχιστον. Τα δυο πιο πρόσφατα (και τελευταία;) λαϊκά ιδιώματα του Δυτικού κόσμου είναι το hip hop και το heavy metal. Λοιπόν, δεν θεωρώ καθόλου τυχαίο το γεγονός πως οι πιο ενδιαφέρουσες μουσικές της τελευταίας δεκαετίας και βάλε έχουν ξεπηδήσει από τις νεωτεριστικές απολήξεις αυτών των πρώτων ριζών.
Στην εποχή και στον κόσμο της πληροφορίας, βέβαια, τούτο το παράδειγμα φαίνεται να περπατάει τα τελευταία του βήματα. Αντίπαλοι δεν υπάρχουν ούτε τα κίνητρα που φέρουν, τα στεγανά έχουν καταρριφθεί και πλέον όλα επιτρέπονται. Ποτέ ο μουσικός δεν είχε περισσότερες προσλαμβάνουσες και ποτέ δεν ήταν περισσότερο μόνος –το ίδιο και ο ακροατής. Ποτέ δεν ήταν περισσότερο δημιουργικά ελεύθερος μα και ποτέ δεν υπήρξε τόσο μπερδεμένος.
Στο Αυλάκι (Βινύλιο/Ακτίνα/Byte)
1. Bob Dylan – The Royal Albert Hall Concert (Columbia, 2006)
2. Fairport Convention – Fairport Convention (Polydor, 1968)
3. Χριστόδουλος Χάλαρης – Οι Μελωδοί του Πάθους: Έργα Πέτρου Πελοποννήσιου (EMI, 1986)
4. Θρασύβουλος Στανίτσας – Αρχείο Ζωντανών Ηχογραφήσεων 1 (Κέντρο Παραδοσιακών Μουσικών Εκδόσεων, 2007)
5. Dälek – Absence (Ipecac, 2004)
6. cLOUDDEAD – cLOUDDEAD (Mush Records, 2001)
7. Liturgy – Aesthetica (Thrill Jockey, 2011)
8. Wolves In The Throne Room – Celestial Lineage (Southern Lord, 2011)
Στη Γραμμή (Χαρτί/Pixel)
1. http://en.wikipedia.org/wiki/Electric_Dylan_controversy
2. Θόδωρος Χατζηπανταζής – Της Ασιάτιδος Μούσης Ερασταί... (Στιγμή, 1986)
3. http://www.metal-archives.com/bands/Liturgy/3540287759
