Προσφάτως το Suzume, η νέα ταινία του Makoto Shinkai -ενός από τους πιο ταλαντούχους σύγχρονους σκηνοθέτες anime- έκανε πρεμιέρα στις ελληνικές αίθουσες. Με την επίσημη παγκόσμια πρώτη του στο φετινό Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου, το Suzume έτυχε αποθεωτικών σχολίων από τους παρευρισκόμενους θεατές και κριτικούς, ενώ υπήρξε και μια -αναμενόμενη- καλλιτεχνική αντιπαραβολή του έργου του, με τις φαντασμαγορικές δημιουργίες των Mamoru Hosoda και Hayao Miyazaki. Παράλληλα, κατέκτησε την τέταρτη θέση του πιο πετυχημένου εμπορικά anime όλων των εποχών στο παγκόσμιο box-office, ενώ ήδη φαίνεται να έχει βάλει πλώρη για τα επερχόμενα 96α Βραβεία Oscar και την κατηγορία της Καλύτερης Animated Ταινίας για το 2023.
Δεν πρέπει όμως να προκαλεί έκπληξη, πως μια anime ταινία εν έτει 2023 σαρώνει σε κριτικές, ενθουσιάζει θεατές κάθε ηλικίας και μπαίνει για άλλη μια φορά «σφήνα» στο box office -στο οποίο σταθερά κυριαρχούσε το δυτικό animation των Disney, Pixar και σια. Η τόσο ιδιαίτερη και ενδιαφέρουσα σύγχρονη σκηνή των anime έχει προ-πολλού εδραιώσει ισχυρές γέφυρες εκτίμησης με το κοινό εκτός της Χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου, τόσο στην τηλεόραση, όσο και εν προκειμένω στον χώρο του κινηματογράφου, ο οποίος θα μας απασχολήσει κατά κύριο λόγο στο παρόν άρθρο.
Από την πρώτη καταγεγραμμένη anime «ταινία» του 1907 (ένα μικρό κλιπ ελαχίστων δευτερολέπτων, το οποίο απεικονίζει ένα νεαρό αγόρι να σχεδιάζει τέσσερα ιδεογράμματα σε έναν πίνακα) μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του ’50, το anime χρησιμοποιήθηκε κυρίως σαν διαφημιστικό εργαλείο ή μέσο προώθησης προπαγανδιστικού υλικού κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ταραχώδης δεκαετία του ’40 αλλά και η μεταβατική δεκαετία του ’50, βρήκε τα studio της Disney να κυριαρχούν απόλυτα στο παγκόσμιο animated στερέωμα, γεγονός το οποίο μοιραία ώθησε την περιορισμένη και με εμφανώς λιγότερους πόρους Ιαπωνική βιομηχανία anime σε μια διαφορετική πορεία από εκείνη της Δυτικής σχολής. Ελάχιστα δείγματα της προ-πολεμικής anime φιλμογραφίας διασώθηκαν από τους νεότερους Ιστορικούς του χώρου, με τα περισσότερα από αυτά να αφορούν θεματικά τη κουλτούρα των samurai ή μια σύντομη αναπαράσταση παραμυθιών βασισμένων στην πλούσια Ιαπωνική κουλτούρα.
Όλα άλλαξαν στα τέλη του ’50, όταν και ξεκίνησαν να δημιουργούνται Ιαπωνικά anime studios από καλλιτέχνες που επιδίωκαν να εξελίξουν και να εδραιώσουν τη τέχνη τους σε ένα ευρύτερο κοινό. Το studio Toei του Hiroshi Takahata (ένα studio στο οποίο ξεκίνησαν τη καριέρα τους καλλιτέχνες όπως ο Hayao Miyazaki, ο Yōichi Kotabe και πολλοί άλλοι θρύλοι του χώρου) παρήγαγε το 1958 το The White Snake Enchantress, την πρώτη Ιαπωνική anime παραγωγή που αγόρασε αμερικανικό studio -η Global Pictures- και πρόβαλε στις ΗΠΑ. Παράλληλα, ο «Walt Disney της Ιαπωνίας» Osamu Tezuka, αφού ολοκλήρωσε το συμβόλαιό του με την Toei το 1961, κατευθείαν δημιούργησε το Mushi studio, το οποίο εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο το νεοσύστατο εκείνη την εποχή μέσο της τηλεόρασης για να εξαπλώσει όσο το δυνατόν περισσότερο τη δουλειά του στο Ιαπωνικό κοινό -και όχι μόνο, αφού το Astro Boy, η πιο διάσημη δημιουργία του Tezuka και προπομπός της τεχνοτροπίας με την οποία τα anime θα γινόντουσαν αργότερα γνωστά σε όλο το κόσμο, προβλήθηκε εννέα μήνες μετά την Ιαπωνική πρεμιέρα του και στις ΗΠΑ μέσω του δικτύου του NBC. Το Speed Racer του 1968 από το studio Tatsunkoko ήταν άλλο ένα ηχηρό χτύπημα στην πόρτα της Δύσης και έπαιξε επίσης πολύ σημαντικό ρόλο, στην τότε επιθετικά ραγδαία άνθηση του χώρου.
Στα 70s, η ολοένα και αυξανόμενη δημοτικότητα της τηλεόρασης έβαλε κάπως στον «πάγο» τις κινηματογραφικές παραγωγές, καθώς πολλοί δημιουργοί anime εκμεταλλεύτηκαν την ελευθερία που παρείχε το μέσο για περαιτέρω πειραματισμό με την τέχνη τους, προχωρώντας σε μια άκρως ποικιλόμορφη ριζική αναθεώρηση, τόσο του στυλιστικού, όσο και του αφηγηματικού μοτίβου των anime, βάζοντας τα θεμέλια της σημερινής εικόνας που έχουμε πλέον για εκείνα. Tomorrow's Joe, Heidi, Girl of the Alps, Future Boy Conan, Lupin III: The Castle of Cagliostro (η πρώτη σκηνοθετική δουλειά του Hayao Miyazaki), Space Battleship Yamato και πολλοί άλλοι τίτλοι κατέκλεισαν τη μικρή -και μεγάλη ενίοτε- οθόνη, καθώς στο λυκόφως των 70s το anime έδειχνε έτοιμο για το μεγάλο βήμα στην κινηματογραφική Δύση.
Τα 80s βρήκαν το anime να ζει την πραγματικά χρυσή του εποχή, καθώς οι Hayao Miyazaki και Isao Takahata, εγκαταλείποντας την Toei animation και μετά την επιτυχία του Nasusicaa of the Valley of the Winds του πρώτου, ιδρύουν το περίφημο studio Ghibli -το οποίο με ταινίες όπως τα Laputa: Castle in the Sky, Grave of Fireflies, My Neighbor Totoro και Kiki’s Delivery Service αρχίζει να κοιτάει στα μάτια πλέον την Disney και το ευρύτερο δυτικό animation. O mangaka Katsuhiro Otomo, με το θρυλικό πλέον Akira εγκαινιάζει και επισήμως την Ιαπωνική επέλαση στη Δύση. Tα anime, έχοντας πλέον καθιερώσει μια αισθητική και μια φιλοσοφία που τα διαχωρίζει αισθητά από τα δυτικής προελεύσεως animations, συνεχίζουν να πειραματίζονται διαρκώς ενώ ολοένα και καινούρια δεδομένα μπαίνουν στο παιχνίδι. Η παραγωγή τηλεοπτικών σειρών αλλά και κινηματογραφικών ταινιών υψηλού επιπέδου συνεχίζεται αμείωτη -ενισχυόμενη αισθητά από την άνοδο της βιντεοκασέτας και της κουλτούρας των videogames- ενώ τίτλοι όπως τα Appleseed του Kazuyoshi Katayama, Adieu Galaxy Express 999: Last Stop Andromeda του Rintario, Arcadia Of My Youth του Tomoharu Katsumata και Dragon's Heaven του Makoto Kobayashi μεταξύ άλλων, κερδίζουν διαρκώς έδαφος στις προτιμήσεις των «ανήσυχων» κινηματογραφόφιλων του χώρου.
Στα 90s, αν και η Ιαπωνική κρίση του 1991 «χτύπησε» σε ένα σημαντικό βαθμό τη βιομηχανία, το κινηματογραφικό anime γρήγορα πήρε τα πάνω του, βρέθηκε να διαγωνίζεται σε μεγάλα κινηματογραφικά Φεστιβάλ ανά τον κόσμο και να πειραματίζεται ακόμα περισσότερο με το format του. Εκτός του μεγάλου budget παραγωγής που απαίτησαν ταινίες σαν το θρυλικό Princess Mononoke, το παγκόσμιο box office αρχίζει σταδιακά να συνειδητοποιεί το μέγεθος και την ορμή του Ιαπωνικού animation. Η βιομηχανία δεν διστάζει πλέον να καταπιαστεί με σύγχρονα και ενήλικα θέματα, με τρόπο που η δυτική βιομηχανία -και βασικά η εκ των ΗΠΑ ορμώμενη- δυσκολεύεται ακόμα να διαχειριστεί, όσο και αν έχει προσπαθήσει τα τελευταία χρόνια να ξεφύγει από τον φορμαλιστικό και λίγο συντηρητικό της χαρακτήρα. Τα 00s χαρίζουν το πρώτο Oscar σε ταινία anime -το Spirited Away του Hayao Miyazaki- και εσχάτως τα 10s και 20s, με τη ψηφιοποίηση να ανοίγει τον δρόμο στη μαζικότερη παραγωγή και τo internet να εξαπλώνει οριστικά το anime σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου, βρίσκουν τα anime studios να πολλαπλασιάζονται διαρκώς και το ίδιο το genre να γίνεται αναπόσπαστο μέρος της παγκόσμιας pop κουλτούρας.
Οι παραπάνω βέβαια αναφορές σε ταινίες, σειρές και γνωστούς καλλιτέχνες είναι ενδεικτικές και φαντάζουν μια σταγόνα στον τεράστιο ωκεανό της anime βιομηχανίας, η οποία συνεχίζει να παράγει διαρκώς υλικό που ωθεί τα αφηγηματικά και αισθητικά όρια του μέσου στα άκρα. Με αυτά και εκείνα λοιπόν, παίρνοντας ως αφορμή τη νέα ταινία του Makoto Shinkai, θα κάνουμε μια μικρή αναδρομή στις 10 αγαπημένες μας anime ταινίες όλων των εποχών: μιας κινηματογραφικής σχολής με πλούσια ιστορία και ακόμα πιο πλούσιο μέλλον, από τις πλέον καθοριστικότερες μορφές τέχνης της σύγχρονης pop κινηματογραφικής -και μη- κουλτούρας.
Akira (1988)
Στο μετά-αποκαλυπτικό και γεμάτο neon φώτα Νέο-Τόκυο του 2019, δύο νεαροί φίλοι και μέλη της ίδιας ομάδας μηχανόβιων θα μπλέξουν με παρά-κυβερνητικές οργανώσεις, τρομοκράτες, θρησκευτικές φονταμενταλιστικές ομάδες και αντίπαλες συμμορίες, καθώς όλοι μαζί θα δώσουν μια μάχη για τη ψυχή της φουτουριστικής μεγαλούπολης. Στο μάτι του κυκλώνα θα βρεθεί ο ένας εκ των δύο νεαρών, καθώς μια απροσδιόριστης δύναμης οντότητα δείχνει να κρύβεται μέσα του, μια ύπαρξη που είναι ικανή να επαναπροσδιορίσει το παρόν και να ορίσει οριστικά και αμετάκλητα το μέλλον. Με κρυπτικές φιλοσοφικές αναζητήσεις, μεγαλειώδεις σκηνές δράσης, έναν εύστοχα αιχμηρό πολιτικό σχολιασμό και μια διαρκώς ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα που προμήνυε μια πολιτιστική επανάσταση που όμοιά της το σύγχρονο animation είχε δεκαετίες να βιώσει, το cyberpunk αριστούργημα του Katsuhiro Otomo έγινε η ταινία που άνοιξε βίαια την πόρτα της Δύσης στην Ιαπωνική σχολή των anime. Πέραν των παραπάνω, οι θεατές που θαμπώθηκαν από την απαράμιλλη σκηνοθεσία και την industrial ψυχεδελική αισθητική του Otomo έσπευσαν αμέσως να το συνδέσουν με το Blade Runner -και πολύ εύστοχα, καθώς η ταινία του Ridley Scott και το Akira θεωρούνται μέχρι και σήμερα τα ορόσημα του cyberpunk κινηματογραφικού genre. To Akira διαστέλλει τον αμφιβληστροειδή με τις εικόνες του και προκαλεί διαρκώς το πνεύμα με το ανατρεπτικό του σενάριο, ενώ συνεχίζει μέχρι και σήμερα να επηρεάζει την κινηματογραφική βιομηχανία -ψήγματα των θεματικών του και ευθείς παραπομπές σε αυτό μπορεί διακρίνει κανείς σε ταινίες όπως τα Tetsuo, The Iron Man του Shinya Tsukamoto και τα Looper, Chronicle και Inception των Ryan Johnson, Josh Trank και Christopher Nolan αντίστοιχα, μεταξύ άλλων.
Angel’s Egg (1985)
Ένα ανώνυμο νεαρό κορίτσι, το οποίο ζει μόνο του σε έναν άχρονο, μονίμως σκοτεινό και σουρεαλιστικό κόσμο, φροντίζει ένα μυστηριώδες αυγό, το οποίο και κουβαλάει συνέχεια μαζί του προκειμένου να το προστατεύσει από κάθε πιθανό κίνδυνο. Ένας ανώνυμος επίσης άνδρας με έναν σταυρό στον ώμο, θα βρεθεί στο δρόμο του κοριτσιού και θα αρχίσει να το ακολουθεί, ενώ παρά το μυστηριώδες προφίλ του, το κορίτσι θα αρχίσει σιγά σιγά να τον εμπιστεύεται. Αρκετά χρόνια πριν το Ghost in the Shell, o Mamoru Oshii συνεργάζεται με τον σπουδαίο εικαστικό Yoshitaka Amano και δημιουργούν ένα έντονα αλληγορικό και αινιγματικό anime με βαθύτερες υπαρξιακές ανησυχίες, στο οποίο η απουσία μακροσκελών διαλόγων ή συμβατικής πλοκής εντείνουν διαρκώς την απόκοσμή αύρα του. Η ταινία επιδιώκει μια σύνδεση με το ασυνείδητο του θεατή από τα πρώτα της κιόλας λεπτά, απευθυνόμενη πρωτίστως στο συναίσθημα και μετά στη νόηση. Η διαφορά μεταξύ τεχνητής και οργανικής θρησκευτικής πίστης δείχνει να αχνό-φαίνεται στον πυρήνα του λακωνικού σεναρίου του Oshii, το οποίο αντλεί εμφανέστατα έμπνευση από διάφορες θεματικές της Καινής Διαθήκης -και δη της ιστορίας του Νώε και της Κιβωτού. Οι δηλώσεις ανά καιρούς του Oshii ότι ούτε ο ίδιος μπορεί να δώσει μια ξεκάθαρη ερμηνεία στο έργο του, ενισχύουν τη διαχρονική γοητεία που εξακολουθεί να ασκεί το Angel’s Egg στο κοινό -ενώ οι gamers κινηματογραφόφιλοι θα αναγνωρίσουν άμεσα στη ταινία, τις εικαστικές ρίζες της πολυβραβευμένης σειράς Dark Souls του Hidetaka Miyazaki.
Paprika (2006)
Ο Satoshi Kon στην τέταρτη και τελευταία του ταινία -πριν δυστυχώς φύγει από τη ζωή στα 46 του μόλις χρόνια- διασκευάζει το ομότιτλο μυθιστόρημα του 1993 από τον Yasutaka Tsutsui και συνεχίζει την εξερεύνηση της ανθρώπινης φύσης και των νευρώσεων που προκαλεί ο μοντέρνος ρυθμός της ζωής. Μια εφεύρεση ενός ινστιτούτου ψυχολογικών νοσημάτων επιτρέπει τον ψυχαναλυτή να βλέπει, αλλά και να συμμετέχει στα όνειρα των ασθενών, την ώρα που αυτά συμβαίνουν. Τα πράγματα παίρνουν μια δυσάρεστη τροπή, όταν ένας μικρός αριθμός συσκευών εξαφανίζεται από τα εργαστήρια. Ο φόβος ότι η εφεύρεση θα χρησιμοποιηθεί για τρομοκρατικούς σκοπούς κυριαρχεί και την υπόθεση αναλαμβάνει η αρχηγός της ερευνητικής ομάδας Dr. Chiba και ο εφευρέτης της συσκευής Dr Tokita. H Paprika είναι το avatar που χρησιμοποιεί η Dr. Chiba όταν εισβάλει στα όνειρα των ασθενών. Πολύ σύντομα οι φόβοι όλων επιβεβαιώνονται και τα σύνορα του πραγματικού κόσμου με αυτόν των ονείρων αρχίζουν να μπερδεύονται -με ολέθρια αποτελέσματα. Με αυτή την άκρως ιντριγκαδόρικη πλοκή, μαύρο χιούμορ, απαράμιλλο τεχνικά animation και εμπνευσμένες σκηνές δράσης, ο Satoshi Kon βάζει στο στόχαστρο την αυτοματοποίηση του σύγχρονου κόσμου και την επίδραση της τεχνολογίας - ακόμη και στους απάτητους διαδρόμους του ανθρώπινου ασυνείδητου. Και αν όλα τα παραπάνω δεν έχουν πείσει ακόμα τον πιο δύσπιστο θεατή για τη ιδιαιτερότητα της ταινίας και των θεματικών της, ας ρωτήσουν και τον Christopher Nolan -ο οποίος ξεσήκωσε μέχρι και αυτούσιες σκηνές του Paprika για το Inception, μερικά χρόνια αργότερα.
Ghost in the Shell (1995)
Τα cybernetics έχουν γίνει καθημερινότητα στην τεχνική αναβάθμιση του ανθρωπίνου σώματος στο εγγύς μέλλον. Ακόμα και ο εγκέφαλος μπορεί να καλωδιωθεί αναλόγως και να εγκατασταθούν σε εκείνον διάφορα προγράμματα ή απλά να συνδεθεί στο διαδίκτυο και να «χαθεί» στις άπειρες πληροφορίες που εκείνο παρέχει. Η Motoko Kusanagi, ταγματάρχης μιας ομάδας κρούσης της Ιαπωνικής κυβέρνησης, είναι πλέον ένα ανθρώπινο μυαλό μέσα σε ένα τεχνητό σώμα μονίμως συνδεδεμένο στο διαδίκτυο, περισσότερο μηχανή παρά άνθρωπος. Με τον συνάδελφό της Batou, αναλαμβάνουν να λύσουν το μυστήριο ενός τρομοκράτη ονόματι Puppet Master, ο οποίος μέσω του διαδικτύου μπορεί να χακάρει τα μυαλά ανθρώπων που είναι συνδεδεμένα σε αυτό. Δεν θα αργήσει η στιγμή που η Motoko θα έρθει αντιμέτωπη με την ίδια της τη ψυχή -το «φάντασμα» που βρίσκεται παγιδευμένο στο κέλυφος- και τα βαθύτερα φιλοσοφικά ζητήματα που εγείρει ο ανθρώπινος δυισμός. Το εμβληματικό anime του Mamoru Oshii υπήρξε ένα εικαστικό θαύμα για την εποχή του, με πρώτη φορά εκτεταμένη χρήση της τεχνολογίας DGΑ -η οποία συνδύαζε παραδοσιακό animation με CGI. Καθιερώθηκε αυτομάτως ως μια από τις πιο πρωτότυπες και επιδραστικότερες cyberpunk ταινίες των τελευταίων 30 ετών, με το Matrix των Wachowski να έρχεται μερικά χρόνια αργότερα και να δανείζεται την κεντρική «ραχοκοκαλιά» του δυστοπικού της κόσμου. Ταινία – σταθμός για το παγκόσμιο σινεμά, παραμένει μέχρι και σήμερα το ίδιο φρέσκια και το ίδιο νοηματικά απαιτητική απέναντι στο κοινό της.
Princess Mononoke (1997)
Ο Hayao Miyazaki αποτελεί ίσως την πιο αναγνωρίσιμη φιγούρα του χώρου παγκοσμίως, ακόμα περισσότερο θα έλεγε κάποιος και από τον ίδιο τον Osamu Tezuka. Κάθε νέα του ταινία αποτελεί και ένα μοναδικό κινηματογραφικό γεγονός, το οποίο τον οδηγεί σταθερά σε μεγάλα φεστιβάλ, όπως εκείνα των Καννών, της Βενετίας και του Βερολίνου, ενώ μετά το Oscar του για το Spirited Away έγινε και μόνιμος θαμώνας στις υποψηφιότητες της Αμερικάνικης Ακαδημίας. Ενώ σκηνοθέτες όπως ο Mamoru Oshii, ο Isao Takahata ή ο Satoshi Kon βρίσκουν παραπάνω από μια ταινίες τους στην εν λόγω λίστα, ο Miyazaki θα έπρεπε θεωρητικά να έχει ένα ξεχωριστό, αποκλειστικά δικό του αφιέρωμα, μιας και όλες του οι ταινίες είναι μια προς μια αριστουργηματικές, τα απόλυτα σύμβολα της anime αυτοκρατορίας των τελευταίων 40 ετών του Studio Ghibli -καθιστώντας τον ίδιο, τον σημαντικότερο ίσως anime καλλιτέχνη στο παγκόσμιο σινεμά. Λόγω της ιδιαιτερότητας και βαρύτητας του ονόματος και του έργου του συνεπώς, το αφιέρωμά μας θα εστιάσει σε μια μόνο ταινία του -με αστερίσκο όμως ότι τα The Castle of Cagliostro, Nausicaä of the Valley of the Wind, Castle in the Sky, My Neighbor Totoro, Kiki's Delivery Service, Porco Rosso, Spirited Away, Howl's Moving Castle, Ponyo και The Wind Rises δεν νοείται να μην έχουν ιδωθεί από κανέναν κινηματογραφόφιλο και δη φίλο των anime.
Το εμβληματικό λοιπόν Princess Mononoke του 1997 είναι εκείνο το έργο, στο οποίο συναντά κανείς όλες τις βασικές θεματικές του συνόλου της φιλμογραφίας του Miyazaki -και μάλιστα στον απόλυτα υπερθετικό βαθμό! Τον 14ο αιώνα στην επαρχιακή Ιαπωνία, ο νεαρός πρίγκηπας Ashitaka αναζητά το αντίδοτο για το δηλητηριασμένο τραύμα που του προκάλεσε ένας δαιμονισμένος αγριόχοιρος και μοιραία καταλήγει στο επίκεντρο μιας βίαιης και σαρωτικής διαμάχης: Η Eboshi, αρχηγός μιας βιομηχανικής πόλης της Δύσης, σχεδιάζει να καταστρέψει το δάσος για να επεκτείνει προς τα εκεί τα ορυχεία σιδήρου της. Μια ομάδα samurai βολιδοσκοπεί την κατάσταση και περιμένει την κατάλληλη στιγμή, ώστε να χτυπήσει και να διεκδικήσει τον σίδηρο του εδάφους για λογαριασμό της. Τέλος, οι μυστηριώδης αρχαίες θεότητες που προστατεύουν το δάσος και τα πνεύματα που κατοικούν σε αυτό, δίνουν με τη σειρά τους τον ύστατο αγώνα για να προστατεύσουν το σπίτι τους. Με το μέρος των τελευταίων είναι και μια μυστηριώδης κοπέλα που κατοικεί στα δάση, μεγαλωμένη από λύκους και αναθρεμμένη με ένα άσβεστο μίσος για την ανθρώπινη φυλή. Με αυτήν τη ταινία-σταθμό για τη νεότερη ιστορία των anime, ο Hayao Miyazaki παντρεύει το επικό σινεμά του Kurosawa με τη βαθύτερη Ιαπωνική μυθολογία και βάζει στην πρώτη γραμμή -τόσο εμφατικά όσο ποτέ άλλοτε- τις διαχρονικές οικολογικές και αντί-ιμπεριαλιστικές του ανησυχίες και πεποιθήσεις. Εμφανίζονται παράλληλα θεματικές, οι οποίες για πρώτη φορά κάνουν τόσο έντονη τη παρουσία τους σε ταινία του δημιουργού, όπως η σεξουαλική απελευθέρωση, η απώλεια της αθωότητας, ο ατομικισμός και η σημασία της συλλογικής δράσης, μεταξύ αρκετών άλλων ακόμα. Ο Miyazaki σκηνοθετεί ένα άκρως αντισυμβατικό και αρκετά ριψοκίνδυνο αφηγηματικά έπος μυθολογικής φαντασίας, το οποίο συγγενεύει σε μεγάλο βαθμό -και ίσως αποτελεί άτυπα μιας μετεξέλιξή της- με την πρώτη του μεγάλη επιτυχία, την περίφημη Nausicaa of the Valley of the Winds. Μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία όλων των εποχών στην Ιαπωνία -για να ξεπεραστεί στη συνέχεια από τον Τιτανικό και αργότερα από το Spirited Away του ιδίου- έμεινε επίσης στην ιστορία για την περίφημη διαμάχη Miyazaki και Harvey Weinstein, όταν ο δεύτερος, που ανέλαβε τη διανομή της ταινίας στις ΗΠΑ μέσω της Miramax, πίεζε διαρκώς για αλλαγές στη δομή και το μοντάζ της ταινίας, οι οποίες θα την καθιστούσαν πιο «εύπεπτη» για το κοινό των ΗΠΑ – με τον Toshio Suzuki, παραγωγό της ταινίας, να βρίσκει τη λύση και να κρατάει ακέραιη την ταινία του, με μια γενναία δόση παραδοσιακού Ιαπωνικού τακτ: στέλνοντας «δώρο» μια Ιαπωνική katana στον διαβόητο Αμερικανό παραγωγό με το συνοδευτικό σημείωμα “no cuts”.
Your Name (2016)
Δύο μαθητές Λυκείου, ο ένας στο Τόκυο και η άλλη στην επαρχία της Ιαπωνίας, θα ξυπνήσουν μια μέρα ο ένας μέσα στο σώμα του άλλου. Αυτό θα οδηγήσει αρχικά σε μια εφηβική κωμωδία καταστάσεων, όπου τα δύο νεαρά παιδιά θα αναζητούν διαρκώς τρόπους επικοινωνίας το ένα με το άλλο, ενώ παράλληλα δείχνουν να προσαρμόζονται σχετικά άνετα στη νέα τους κατάσταση. Όταν όμως ο ένας εκ των δύο αποφασίσει να συναντήσει τον άλλον, η διαδικασία θα γίνει υπέρ το δέον πολύπλοκη και η εφηβική κωμωδία θα δώσει τη θέση της στο υπαρξιακό δράμα και σε μια βαθύτερη φιλοσοφική θεώρηση εννοιών, όπως η μοίρα και η μνήμη -το οποίο θα εγείρει και αναμνήσεις από τα καταστροφικά και πολύνεκρα tsunami και σεισμό που έπληξαν την Ιαπωνία του 2011. Το Your Name είναι το απόλυτο αριστούργημα του Makoto Shinkai και ένα εκ των σπουδαιότερων σύγχρονων anime ταινιών, ένα σαγηνευτικό κομψοτέχνημα για το ισχυρό ανθρώπινο συναίσθημα που μπορεί και υπερβαίνει τα ενίοτε στενά οριζόμενα όρια, του χρόνου και του χώρου. Δεύτερη ταινία όλων των εποχών σε εισπράξεις στο Ιαπωνικό box office -μετά το Spirited Away- και με δεκάδες σημαντικά βραβεία από διάφορα φεστιβάλ στο ενεργητικό του, το Your Name είναι από τα απόλυτα σύγχρονα must για τους φίλους των anime!
Grave of the Fireflies (1988)
Ο νεαρός Seita και η 4χρονη αδερφή του Setsuko, αφήνουν τη μικρή τους πόλη που ισοπεδώθηκε από τους βομβαρδισμούς των συμμάχων και ξεκινούν ένα οδοιπορικό επιβίωσης και απότομης ενηλικίωσης στην κατεστραμμένη Ιαπωνία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Isao Takahata παίρνει την ημι-βιογραφική ταινία του Akiyuki Nosaka και την μετατρέπει στην πιο έντονη και συναισθηματικά φορτισμένη ταινία του studio Ghibli. Στα 126 του λεπτά ξεδιπλώνει όλες τις αρετές του studio Ghibli και εκείνα τα εγγενή στοιχεία που το έκαναν αγαπητό σε όλο το κόσμο. Παράλληλα, όμως, δεν διστάζει να βουτήξει ολοκληρωτικά σε ένα σπαρακτικό και δύσκολο θέαμα, το οποίο είναι αδύνατον να αφήσει κάποιον συναισθηματικά αμέτοχο στις περιπλανήσεις των δύο μικρών παιδιών και τις ασύμμετρες κακουχίες που βιώνουν καθημερινά. Από το πανέμορφο animation μέχρι τον σεβασμό που προσεγγίζει το δράμα -με σεβασμό απέναντι στους ήρωές του αλλά και τον ίδιο τον θεατή, τον οποίο ουδέποτε χαλιναγωγεί συναισθηματικά- το Grave of the Fireflies αποτελεί έναν θρίαμβο σε κάθε του επίπεδο. Σε αντίθεση με τις πυγολαμπίδες, των οποίων το φως φωτίζει αρκετά αλλά διαρκεί λίγο, η ταινία του Takahata παραμένει μέχρι και σήμερα ένα από τα αρτιότερα και σπαρακτικότερα animated αντιπολεμικά έργα του παγκόσμιου κινηματογράφου, μια επίπονη και αφοπλιστικά ειλικρινή συγκινησιακή εμπειρία, που δύσκολα την επισκέπτεται κάποιος δεύτερη φορά – φωλιάζει όμως μέσα του για πάντα.
Barefoot Gen (1983)
Ο Mori Masaki το 1983 ανέλαβε τη σκηνοθεσία μιας ταινίας, βασισμένης στο ομότιτλο manga του Keiji Nakazawa, το οποίο ξεκίνησε το 1979 για να ολοκληρωθεί εν τέλει το 1987. Ο πρωταγωνιστής είναι ένα αγόρι, ο εξάχρονος «ξυπόλυτος» Gen, ο οποίος βιώνει από πρώτο χέρι τις συνθήκες που επικρατούν στην Ιαπωνία κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Όντας κάτοικος της Hiroshima, θα έρθει σταδιακά αντιμέτωπος με ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα του 20ου αιώνα. Ο Nakazawa, επιζών της καταστροφής Hiroshima ο ίδιος, κατέγραψε στο έργο του όσα φρικτά και ωμά περιστατικά βίωσε πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την ατομική βόμβα που ισοπέδωσε την Ιαπωνική πόλη. Δεν άφησε όμως την καταστροφή να τον καταβάλει οριστικά, αφού μέσω των χαρακτήρων του έργου του προώθησε μηνύματα ελπίδας και ανθεκτικότητας για τον Ιαπωνικό λαό, ονομάζοντας εντέχνως και τον νεαρό πρωταγωνιστή του “Gen”, δηλαδή «πηγή» στα Ιαπωνικά. Η ταινία είναι μια «γροθιά στο στομάχι» τόσο λόγω της θεματολογίας της, όσο και λόγω κάποιων εικόνων που δεν διστάζουν να σοκάρουν και να κάνουν τον θεατή να αποστρέψει τα μάτια του από την οθόνη. Παραμένει μέχρι και σήμερα ένα πολύ σημαντικό και συνάμα διαχρονικό anime για μια από τις πιο μελανές και ντροπιαστικές σελίδες της σύγχρονης ανθρώπινης ιστορίας.
Perfect Blue (1997)
Αρκετά χρόνια πριν το Paprika, o Satoshi Kon φρόντισε και εκείνος με τη σειρά του να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο η Δύση έβλεπε τα anime, διασκευάζοντας κινηματογραφικά το βιβλίο του Yoshikazu Takeuchi “ Perfect Blue: Complete Metamorphosis”. Το Perfect Blue του 1997 είναι ένα αρκετά σύνθετο ψυχολογικό θρίλερ που παίζει με διάφορα κινηματογραφικά είδη και παράλληλα με τις προσδοκίες και απαιτήσεις του μέσου θεατή. Η πλοκή του ακολουθεί τη Mima, μια pop star που αποφασίζει να εγκαταλείψει τη μουσική για την ηθοποιία. Η νέα της καριέρα παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες στο ξεκίνημα της, καθώς μια σκηνή βιασμού στην σειρά μυστηρίου που πρωταγωνιστεί θα ξεσηκώσει κύματα αντιδράσεων από τους οπαδούς της. Ταυτόχρονα, ένας stalker ξεκινάει όχι μόνο να την παρακολουθεί, αλλά και να σκοτώνει με φρικιαστικούς τρόπους ανθρώπους και συνεργάτες γύρω της, ενώ μια σελίδα του διαδικτύου γεμίζει με λεπτομέρειες της προσωπικής της ζωής. Η Mima θα βυθιστεί έτσι σε μια παρανοϊκή φαντασίωση όπου η πραγματικότητα αρχίζει να μοιάζει επικίνδυνα με τον ρόλο που εκείνη υποδύεται στην τηλεοπτική σειρά, με τα όρια της παραίσθησης και της αλήθειας θα γίνονται σταδιακά εντελώς δυσδιάκριτα -καθώς μια μόνιμη κατάσταση αγωνίας και αμφισβήτησης θα αναλάβει τα ηνία του ταραγμένου της ψυχισμού. Δεν είναι καθόλου δύσκολο να διακρίνει κανείς επιρροές του σινεμά των Dario Argento, David Lynch και Roman Polanski στο απόκοσμο περιβάλλον που αποπνέει η ταινία, καθώς η πρωταγωνίστριά υποκύπτει στις νευρώσεις και αφήνεται να πέσει ολοένα και βαθύτερα σε μια ονειρική λαγουδότρυπα, η οποία επαναπροσδιορίζει διαρκώς τον κόσμο γύρω της. Η ταινία επηρέασε όσο λίγα anime τον σύγχρονο μετέπειτα δυτικό κινηματογράφο -ο Darren Aronofsky οφείλει πολλά στη ταινία, τόσο για το Requiem for a Dream, όσο και για το Βlack Swan- και προτείνεται ανεπιφύλακτα ως το σημαντικότερο δημιούργημα ενός σύγχρονου πρωτοπόρου των anime!
Only Yesterday (1991)
Μια από τις πιο υποτιμημένες ταινίες του Studio Ghibli είναι το μικρό αυτό κομψοτέχνημα του Isao Takahata, o οποίος αντιπροσώπευε πάντα και την πιο «πειραματική» πλευρά του studio. H Taeko είναι μια 27χρονη γυναίκα, η οποία ζει και εργάζεται στο Tokyo των αρχών της δεκαετίας του ’80. Ένα ταξίδι στην επαρχεία για να συναντήσει την οικογένεια του μεγαλύτερου αδερφού του γαμπρού της θα πυροδοτήσει την νοσταλγία για την παιδική της ηλικία, η οποία θα δώσει τη θέση της σε μια γλυκόπικρη αναθεώρηση της τωρινής της ζωής. Ο Takahata ενώνει το παρελθόν και το μέλλον της Ιαπωνίας με ένα εύθραυστο και στοχαστικό δράμα, ενώ επανεξετάζει και τη θέση της γυναίκας στην Ιαπωνική κοινωνία με τρόπο που κανείς δεν είχε τολμήσει μέχρι εκείνα τα χρόνια. Το animation και πάλι ωθείται στα άκρα, με τη φυσιογνωμική αποτύπωση των πρωταγωνιστών να προσπαθεί να εντάξει όσο το δυνατόν περισσότερες ανθρώπινες εκφράσεις στο παλμαρέ της, ξεφεύγοντας αισθητά από την πιο παραδοσιακή anime αισθητική της εποχής. Αν και αργό σε ρυθμούς και με μια εσωτερικότητα που ίσως ξενίσει τον απροετοίμαστο θεατή, αυτή η ανθρωποκεντρική του φύση γύρω από απλούς και καθημερινούς ανθρώπους με ρεαλιστικούς προβληματισμούς και ανησυχίες ήταν αρκετά πρωτότυπη εκείνη την εποχή -δημιουργώντας ένα νέο anime sub-genre, το λεγόμενο “slice of life” που έγινε αφάνταστα δημοφιλές τις επόμενες δεκαετίες. Το Only Yesterday είναι ένα αρκετά χαμηλόφωνο δράμα χαρακτήρων που μέσα στην απλότητα του κρύβει μια σπάνια ευαισθησία, η οποία αξίζει να βιωθεί από όλους!
