Επιστροφή στα κινηματογραφικά δρώμενα για τον Henry Selick με το Wendel and Wild, επιστροφή και ενός εκ των σπουδαιότερων δημιουργών του χώρου του stop-motion animation. Το στίγμα στη βιομηχανία ανεξίτηλο, αρχικά με το εμβληματικό Nightmare Before Christmas του 1993, στη συνέχεια με την υποδειγματική διασκευή του ομότιτλου βιβλίου του Ronald Dahl και το James and the Giant Peach του 1996, ενώ το 2008 -μετά από ένα καταστροφικό πέρασμα στην live action σκηνοθεσία με το αποτυχημένο Monkeybone- μετέφερε αριστοτεχνικά στην οθόνη το σκοτεινό παραμύθι ενηλικίωσης Coraline, του Neil Gaiman.
Αν το Nightmare Before Christmas έδωσε στην κινηματογραφική pop κουλτούρα ένα σύγχρονο σημείο αναφοράς, σχετικά με την τέχνη του stop-motion, η ιστορία πηγαίνει πολλά χρόνια πίσω και συγκεκριμένα κοντά στα μέσα του 1800, όταν το περίφημο ζωοτρόπιο έκανε την πρώτη του εμφάνιση, αποτελώντας το αρχικό μοτίβο για την μελλοντική εξέλιξη του είδους. Ήδη από το 1888 και την εμφάνιση του celluloid, οι πρωτοπόροι του βωβού κινηματογράφου ξεκινούσαν δυναμικά τον πειραματισμό με τη νέα αυτή τεχνική, ενώ το The Humpty Dumpty Circus των J. Stuart Blackton και Albert E. Smith του 1898, λογίζεται από πολλούς ως η πρώτη stop-motion ταινία στην ιστορία.
Η συνέχεια είναι πάνω κάτω γνωστή, με το King Kong του 1933 και την πρωτοφανή δουλειά του Willis H. O'Brien, να αποτελούν τομή για την παγκόσμια κινηματογραφική γλώσσα. Ο γκουρού της τέχνης του stop-motion Ray Harryhausen, εξέλιξε την τεχνική αυτή μέσα από εκατοντάδες ταινίες και projects, εμπνέοντας παράλληλα χιλιάδες δημιουργούς ειδικών εφέ και σκηνοθέτες. Στα τέλη των 70s-αρχές 80s, το stop-motion θα δώσει σιγά σιγά τη θέση του στο CGI, ξεκινώντας την νέα εποχή των ψηφιακών εφέ και τον παραγκωνισμό του ιδίου, στα όρια του cult και του κινηματογραφικά «ξεπερασμένου».
Αξίζει λοιπόν μια μικρή και σύντομη ανασκόπηση των 10 αγαπημένων μας stop-motion animation ταινιών, ένα κινηματογραφικό παρακλάδι εξαιρετικά δύσκολο και χρονοβόρο ως κατασκευή, που ανταμείβει στο τέλος με την απτή του αισθητική, την αυθεντικότητα των εικόνων του και την δημιουργική τρέλα που κουβαλάει. Μια κινηματογραφική σχολή που παλεύει με νύχια και με δόντια να επιβιώσει απέναντι στην εποχή της Pixar και των υπολοίπων CGI animation studios, μια τέχνη που τείνει να χαθεί στο χρόνο και το μέλλον της φαντάζει, αν όχι εξαιρετικά αβέβαιο, σίγουρα εξαιρετικά περιθωριοποιημένο.
Χριστουγεννιάτικος Εφιάλτης [The Nightmare Before Christmas] (1993)
O Βασιλιάς του Halloween Town αποφασίζει να γίνει Άγιος Βασίλης στη θέση του… πραγματικού Αγίου Βασίλη -μετά από μια βαθύτατη υπαρξιακή κρίση- βάζοντας στόχο την οργάνωση των επομένων Χριστούγεννων, με τη βοήθεια λυκανθρώπων, μαγισσών, βρικολάκων, τρελών επιστημόνων, φαντασμάτων και λοιπών απόκοσμων πλασμάτων, που ζουν κάτω από τη βασιλεία του. Ο Henry Selick ζωντανεύει μια ιστορία του Tim Burton σε παραγωγή του δευτέρου, ο Danny Elfman γράφει ίσως το σπουδαιότερο soundtrack της καριέρας του και το stop-motion animation εισβάλλει για τα καλά στην παγκόσμια κινηματογραφική pop κουλτούρα. Μια ταινία-ορόσημο που θα μνημονεύεται εσαεί για την αστείρευτή της φαντασία, την γεμάτη καρδιά κεντρική της ιστορία, τα διαχρονικά της τραγούδια και φυσικά την απαράμιλλη αισθητική που οπτικοποιεί ιδανικά την νοσηρή, μακάβρια αλλά και αστείρευτη γοτθική φαντασία του πρώιμου Tim Burton.
Coraline: Το σπίτι στην ομίχλη [Coraline ] (2009)
Η Coraline Jones μετακομίζει με τους γονείς της στην εξοχή, σε μια ευκαιρία αποκέντρωσης για τους εργασιομανείς γονείς της. Εκεί, μακριά από τους φίλους της, ανάμεσα σε παράξενους γείτονες και ένα μυστηριώδες αγόρι, η μοναξιά θα ενταθεί ακόμα περισσότερο. Στα σκοτεινά δωμάτια του νέου της σπιτιού όμως, θα ανακαλύψει τυχαία μια μυστική πόρτα που θα την οδηγήσει σε μια εναλλακτική εκδοχή του κόσμου της. Εκεί, όλα δείχνουν πολύχρωμα, χαρούμενα και καθόλου βαρετά. Τα προβλήματα, ωστόσο, δεν θα αργήσουν να έρθουν, καθώς οι «νέοι» της γονείς θα θελήσουν να την κρατήσουν για πάντα μαζί τους. Ο Henry Selick συνεργάζεται με το studio LAIKA και διασκευάζει ένα από τα πιο αγαπημένα παραμύθια του Neil Gaiman, με πρωτότυπη μουσική από τον Bruno Coulais και ένα υπέρλαμπρο cast ηθοποιών στους κεντρικούς ρόλους. Το αποτέλεσμα είναι μια από τις καλύτερες ταινίες του είδους, ένα σκοτεινό παραμύθι ενηλικίωσης, με αρκετά σύνθετες ερμηνείες πίσω από κάθε επιλογή ή σκέψη της πρωταγωνίστριας, φέρνοντας στο μυαλό εκείνα τα παραισθησιογόνα τριπάκια των χαοτικών κόσμων του Terry Gilliam, τον σουρεαλισμό της Αλίκης στη χώρα των Θαυμάτων και το Burton-ικό γοτθικό περιβάλλον, χωρίς όμως ο Selick να ταυτίζεται απόλυτα με αυτό -δημιουργώντας την δική του version και απατώντας μια και καλή στο ερώτημα του ποιος ήταν ο πραγματικός ιθύνων νους πίσω από το The Nightmare before Christmas.
Οι Κότες το 'σκασαν [Chicken Run] (2000)
Η Μεγάλη Απόδραση είχε τον Steve McQueen να σχεδιάζει μια παράτολμη απόδραση από ένα Ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το Chicken Run έχει τον Rocky Rhodes, Αμερικανό κόκορα τσίρκου, που προσγειώνεται ατυχώς στο κοτέτσι 17 της κας Tweedy. Εκεί, θα συμμαχήσει με τις υπόλοιπες κότες και θα οργανώσουν ένα παράτολμο σχέδιο απόδρασης, προτού η κα Tweedy τους μετατρέψει όλους σε κοτόπιτες. Οι Nick Park και Peter Lord του μικρού τότε studio Aardman, καθιερωμένοι ήδη στην Βρετανική stop-motion σκηνή -κυρίως με τις περιπέτειες των Wallace and Gromit-, κάνουν το μεγάλο βήμα και αναλαμβάνουν την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του studio, συνεργαζόμενοι παράλληλα με τη -σχετικά ακόμα νέα στο Hollywood- DreamWorks του Steven Spielberg στην παραγωγή. Το αποτέλεσμα είναι η μεγαλύτερη σε εισπράξεις stop-motion ταινία μέχρι και σήμερα, πολλές υποψηφιότητες και νίκες σε μεγάλα κινηματογραφικά φεστιβάλ ανά την υφήλιο -με μεγαλύτερο παράσημο την υποψηφιότητα «Καλύτερη Ταινία για Κωμωδία ή Μιούζικαλ», στις Χρυσές Σφαίρες του 2000- καθώς και διθυραμβικά σχόλια από κοινό και κριτικούς. Το Chicken Run είναι μια φανταστική κωμωδία με μικρές νότες «βρετανίλας» εδώ και εκεί, συναρπαστική δράση και αξιομνημόνευτους χαρακτήρες. Μια από τις πιο θριαμβευτικές στιγμές στην ιστορία του stop-motion animation.
Μαίρη και Μαξ [Mary and Max] (2009)
Έξι χρόνια πήρε στον Αυστραλό Adam Elliot -στη μοναδική του μεγάλου μήκους δημιουργία μέχρι και σήμερα- να συνθέσει έναν ύμνο στην πραγματική φιλία, την διαφορετικότητα και την πραγματική αγάπη. Στο επίκεντρο δύο χαρακτήρες των οποίων η μοναξιά θα ενωθεί μέσω της ανταλλαγής γραμμάτων, ενώ παράλληλα προσπαθούν να δομήσουν έναν κόσμο στα δικά τους μέτρα: Η Mary είναι ένα στρουμπουλό 8χρονο παιδάκι που κατοικεί σε ένα προάστιο της Μελβούρνης, ενώ ο Max ένας παχύσαρκος κάτοικος Νέας Υόρκης στα 44 του, ο οποίος πάσχει από σύνδρομο Asperger. Η φιλία τους δι’ αλληλογραφίας θα εξελιχθεί σε μια περίοδο 20 ετών, όπου προβλήματα όπως ο αυτισμός, οι θρησκευτικές διαφορές ή ο αλκοολισμός μεταξύ πολλών άλλων, θα κάνουν συχνά πυκνά τις εμφανίσεις τους, δοκιμάζοντας τις ζωές και τα όρια της κοινωνικής τους απομόνωσης. Όμως, η φιλία των Mary και Max θα είναι εκεί, ξεπερνώντας την σκληρή καθημερινότητα και τους ωκεανούς που τους χωρίζουν, ενάντια σε μια κοινωνία που γεννάει αντιθέσεις και περιορίζει διαρκώς τα ευάλωτα και ευγενικά πλάσματα αυτού του κόσμου. Σε αυτό το αντισυμβατικό, μελαγχολικό και γλυκόπικρο ταξίδι προς την ενηλικίωση, ο Elliot παντρεύει την, εν μέρει σκοτεινή -όχι όμως γοτθική- πλευρά των ηρώων του Tim Burton με το γλυκόπικρο παστέλ του σινεμά των Caro και Jeunet, καταλήγοντας σε ένα καθαρά ενήλικο stop-motion animation, με πραγματική καρδιά και αυθεντικό συναίσθημα.
Εγώ, ο Κολοκυθάκης [My Life as a Zucchini] (2016)
Ο μικρός Ίκαρος -που προτιμάει το «Κολοκυθάκης»- εμπλέκετε άθελα του στον θάνατο της αλκοολικής μητέρας του. Απόντος πατρός, θα καταλήξει σε ένα ορφανοτροφείο και παρέα με τα υπόλοιπα «προβληματικά» εγκαταλελειμμένα παιδιά που θα συναντήσει εκεί, θα φτιάξει μια νέα οικογένεια, πολύ πιο αληθινή από αυτή που είχε στην προηγούμενη περίοδο της ζωής του. Τρυφερό αλλά συνάμα αρκούντως «σκληρό» για παιδική ταινία, το μικρό αυτό διαμάντι του Claude Barras -στο σκηνοθετικό του ντεμπούτο- δεν διστάζει να σκαλίσει με διακριτικό -αλλά και σχετικά σαφή τρόπο- την απώλεια της αθωότητας παιδιών που έχουν υποστεί οποιαδήποτε είδους κακοποίηση: παιδιά μεταναστών που έχουν βιώσει τον συστημικό ρατσισμό στο πετσί τους, παιδιά που φέρουν σημάδια -ψυχολογικά και σωματικά- συμπεριφορών που κανένας άνθρωπος δεν πρέπει να βιώνει σε καμία ηλικία της ζωής του. Όμως τα παιδιά, επειδή ακριβώς είναι παιδιά, θα σχηματίσουν έναν μεγάλο κύκλο κρατώντας το ένα το χέρι του άλλου, ανοικτό για κάθε κακοποιημένο παιδί που ψάχνει την καλοσύνη και την αγάπη που κάποιοι του στέρησαν με βίαιο τρόπο. Μια τρυφερή ταινία με εξαιρετική αισθητική, πανέμορφα χρώματα, ιδιαιτέρως προσεκτική και ειλικρινής στα θέματα που θίγει, πολύ μακριά από την «ωριμότητα» αντιστοίχων προσπαθειών δυτικής προελεύσεως.
Γουάλας και Γκρόμιτ στον τεράστιο λαχανόκηπο [Wallace & Gromit: The Curse of the Were-Rabbit] (2005)
Oι Wallace και Gromit, αφού έκαναν τον τηλεοπτικό τους κύκλο στα 90s και καθιερώθηκαν ως Βρετανικά cultural icons της μικρής οθόνης, μετά την επιτυχία του Chicken Run πήραν το πράσινο φως για τη δική τους ταινία, με τον Nick Park -δημιουργό της σειράς- σε κομβικό ρόλο συν-σκηνοθέτη και συν-σεναριογράφου. Το αποτέλεσμα, μάλλον η καλύτερη ταινία της Aardman, ένα πραγματικό κομψοτέχνημα της stop-motion animated σχολής, που βραβεύτηκε και στα 78α βραβεία Oscar ως η «Καλύτερη Ταινία Κινουμένων Σχεδίων». Οι Wallace και Gromit, επαγγελματίες στην παγίδευση λαγών, έχουν αρκετή δουλειά λίγο πριν το ετήσιο φεστιβάλ Λαχανικών του μικρού βρετανικού χωριού τους. Το έργο τους, όμως, θα γίνει σχεδόν ακατόρθωτο, όταν κάνει την εμφάνισή του ένας πελώριος λαγός, ο οποίος, κάθε πανσέληνο, βγαίνει παγανιά και καταβροχθίζει ότι λαχανικό βρεθεί στο διάβα του. Το σχεδόν παρανοϊκό χιούμορ της ταινίας, περιλαμβάνει slapstick κωμωδία στην καλύτερή της μορφή, ατελείωτη σάτιρα πάνω στις κλασσικές βρετανικές ταινίες τρόμου της Hammer, αμέτρητες αναφορές στην pop κουλτούρα -με μοναδικά επιτυχημένο τρόπο- και μια πληθώρα σπαρταριστών χαρακτήρων, που δεν αφήνουν τον θεατή να πάρει ανάσα από τα λεκτικά γκάγκ που επιδίδονται διαρκώς. Το αποκορύφωμα της τέχνης του Aardman studio μέχρι εκείνη την εποχή, παραμένει μια σπαρταριστή κωμωδία μέχρι και σήμερα -η οποία το 2024, σχεδόν 20 χρόνια μετά, αναμένεται να αποκτήσει ένα πολυπόθητο sequel.
Σον το πρόβατο: Η ταινία [Shaun the Sheep Movie] (2015)
Άλλη μια τηλεοπτική δημιουργία του Aardman studio που, αφού κέρδισε το στοίχημα της μικρής οθόνης, πήρε το ρίσκο μιας μεγάλου μήκους παραγωγής. Ο Shaun, ένα έξυπνο, μα ιδιαιτέρα δραστήριο πρόβατο, ζει μαζί με τα υπόλοιπα πρόβατα στην φάρμα του Αγρότη και του σκύλου του Bitzer. Ο Bitzer, αν και φίλος με τον Shaun, δεν εγκρίνει τις παράτολμες προσπάθειές του για διατάραξη της τάξης και ηρεμίας. Όταν όμως η φάρμα χαθεί λόγω μιας απροσεξίας του Shaun, το κοπάδι, ο Shaun και ο Bitzer, θα ταξιδέψουν στην Πόλη σε μια απέλπιδα προσπάθεια σωτηρίας της φάρμας και του Αγρότη. Βουβή κωμωδία με βαθιές ρίζες στο σινεμά των Chaplin και του Keaton με τόνους slapstick χιούμορ, οπτικά γκαγκ -όπως εκείνο του εστιατορίου- που θα έπρεπε να διδάσκονται σε σχολές σκηνοθεσίας και γνήσιο Βρετανικό φλέγμα που τη ξεχωρίζει αισθητά από τις αντίστοιχες προσπάθειες της Disney/Pixar. Το Shaun the Sheep Movie είναι, συν όλων των υπολοίπων, μια πανέμορφη ταινία που αφήνει το συναίσθημα να την κατακλύσει όταν χρειαστεί, δίχως όρια και προς πάσα κατεύθυνση. Άλλη μια απόδειξη ότι η Aardman, πιστή στις ρίζες και τον χαρακτήρα που καλλιέργησε όλα αυτά τα χρόνια, μπορεί να αναγάγει ένα, φαινομενικά παιδικό θέαμα, σε μια από τις καλύτερες κωμωδίες της προηγούμενης δεκαετίας.
Ο Απίθανος κύριος Φοξ [Fantastic Mr. Fox] (2009)
Ο κύριος Fox, οικογενειάρχης και φαινομενικά απαλλαγμένος από τα άγρια ένστικτά του, ζει μια ήρεμη οικογενειακή ζωή με τη γυναίκα και τα παιδιά του. Όμως, ως πρώην κλεφτοκοτάς και αλεπού της πιάτσας, «αρνείται» να μαλακώσει και κάποια βράδια βγαίνει από το λαγούμι του κρυφά, για να κλέψει κότες από μια κοντινή φάρμα. Κάποια στιγμή όμως, οι άνθρωποι θα αντιδράσουν. Ο Wes Anderson δεν χρειάστηκε ποτέ να κρύψει την αγάπη του για την τέχνη του stop-motion και την χειρουργική διαδικασία που απαιτείται για να εμφυσήσει κανείς ζωή στους «άψυχους» πρωταγωνιστές του. Ο ίδιος είναι ένας σκηνοθέτης με απαράμιλλη τεχνική κατάρτιση και εμμονή στη λεπτομέρεια. Ο τρόπος με τον οποίο κατευθύνει και στήνει τις «ανθρώπινες μαριονέτες» στις ταινίες του, δεν διαφέρει πολύ από αυτόν που ακολουθούν και οι stop-motion καλλιτέχνες για τις πλαστελίνες ή τις πολύχρωμες αρματούρες τους. Το Fantastic Mr. Fox ήρθε ως φυσικό επακόλουθο, με μια εκπληκτική δουλειά στο εικαστικό κομμάτι, μένοντας πιστό στην βασική του θεματική -εκείνη του παιδικού κόσμου, ο οποίος κατοικείται από έναν συρφετό παράλογων ενηλίκων και τις δυσλειτουργικές οικογένειες που πασχίζουν να μην διαλυθούν κάτω από το βάρος των προβλημάτων που κρύβουν μέσα στις ντουλάπες τους.
Αλίκη [Alice] (1988)
Ο γεννημένος στη Πράγα Jan Svankmajer, μεγάλη επιρροή καλλιτεχνών όπως οι Terry Gilliam, David Lynch και Tim Burton, το 1988 μετέφερε σε stop-motion animation το κλασσικό διήγημα του Louis C. Carol Alice in Wonderland, στην πιο σουρεαλιστική και σκοτεινή του εκδοχή. Μια σχεδόν τραυματική εμπειρία για όποιον ανήλικο θεατή είχε την ατυχία να το παρακολουθήσει σε νεαρή ηλικία. Γνήσιος σουρεαλιστής, αντιστρέφει κανόνες και νόμους καταργώντας την φυσική τάξη των πραγμάτων, δίνει υλική υπόσταση στα όνειρα και την φαντασία, μπλέκοντας παράλληλα την τεχνική του stop-motion με αυτή του live action, του κουκλοθέατρου και της γλυπτικής. Το τελικό αποτέλεσμα είναι μια από τις σπουδαιότερες ταινίες που έχουν γυριστεί ποτέ, ένας οπτικός εφιάλτης που επιτίθεται χωρίς έλεος στις αισθήσεις του θεατή, μια πανδαισία απόκοσμων εικόνων που αναζητούν την «Χώρα των Θαυμάτων» στις παρυφές μιας λανθάνουσας παιδικής φαντασίωσης. Ο Louis Carol θα ήταν σίγουρα υπερήφανος για το τελικό αποτέλεσμα, καθώς αυτό βυθίζεται ολοένα και βαθύτερα στο όνειρο, αποκόπτοντας σταδιακά κάθε συγγένεια με το παραμύθι ή την πραγματικότητα.
Blood Tea and Red String (2006)
Η Christiane Cegavske αφιέρωσε 13 χρόνια από τη ζωή της, στην προσπάθεια να ολοκληρώσει την πρώτη -και μοναδική- της ταινία μέχρι σήμερα, το Blood Tea and Red String. Ένα μακάβριο, βουβό και αινιγματικό παραμύθι, ιδανικό για cult μεταμεσονύκτιες προβολές και συζητήσεις, πιστό στις διδαχές και την κληρονομιά καλλιτεχνών όπως ο Jan Svankmajer. Η υπόθεση διαδραματίζεται σε ένα Lynch-εϊκό κόσμο, βγαλμένο αισθητικά από τις σελίδες των παιδικών βιβλίων της Beatrix Potter. Τρία πλάσματα που μοιάζουν με αρκούδες και ζουν στην κουφάλα ενός δέντρου, δημιουργούν μια κούκλα με ένα αυγό μέσα της. Όταν όμως κοιμηθούν, τρία λευκά ποντίκια με βικτωριανές αμφιέσεις, κλέβουν την κούκλα, τη μεταφέρουν στη φωλιά τους και παρεκτρέπονται εντελώς μαζί της, καθώς μεθάνε με τσάι από αίμα (!). Οι αρκούδες εγκαταλείπουν το λημέρι τους όταν ανακαλύπτουν ότι η κούκλα λείπει και ξεκινούν ένα παραισθησιογόνο ταξίδι για την επανάκτησή της. Η παραμυθένια ατμόσφαιρα της ταινίας απορρέει γνήσιο φολκλορικό τρόμο, ο οποίος εντείνεται διαρκώς από τα ολοένα και πιο απόκοσμα δρώμενα επί της οθόνης, πλαισιωμένα από ένα synth soundtrack απόλυτα ταιριαστό στο άβολο και παράξενο οπτικό ντελίριο των εικόνων που σκαρφίζεται η αμερικανίδα σκηνοθέτης. Το Blood Tea and Red String είναι μια γενναία βουτιά στο ασυνείδητο και τον γνήσιο σουρεαλισμό, μια stop-motion εμπειρία που αγκαλιάζει πλήρως την σκοτεινή πλευρά των κλασσικών παραμυθιών και τις φολκλόρ καταβολές τους.
