Μία από τις πιο αντιπροσωπευτικές σειρές της λεγόμενης “Quality TV” των τελευταίων ετών είναι το Succession (HBO), που ξεκίνησε το 2018, ενώ πριν λίγους μήνες ολοκλήρωσε και τον 3ο κύκλο της. Υπεύθυνος για τη δημιουργία και τη γενική επίβλεψη της σειράς είναι ο Jesse Armstrong, ενώ αρκετά επεισόδια έχει σκηνοθετήσει ο Adam McKay, γνωστός από το φιλμ The Big Short (2015) και εντελώς πρόσφατα από το Don’t Look Up, που προκάλεσε μια θύελλα σχολίων και συζητήσεων. Όχι, βέβαια, πως το Succession πάει πίσω ως προς τον ντόρο που έχει δημιουργήσει στον χώρο της τηλεόρασης και της ποπ κουλτούρας ευρύτερα.
Αν και θεωρώ ότι η πλειονότητα των αναγνωστών αυτού του άρθρου θα έχουν παρακολουθήσει την εν λόγω σειρά, ας παρουσιαστούν όσο συνοπτικότερα γίνεται και -το σημαντικότερο, χωρίς spoilers- οι βασικές γραμμές της πλοκής του Succession. Πρωταγωνιστικό ρόλο έχει η ζάμπλουτη οικογένεια Roy, η οποία κατέχει πλήθος εταιρειών, με θεμελιώδη λίθο τον μιντιακό κολοσσό Waystar Royco, που απλώνεται κατά βάση στον χώρο του εντύπου και της τηλεόρασης, δηλαδή στα πιο παραδοσιακά ΜΜΕ. Όλοι οι χαρακτήρες είναι φυσικά πλασματικοί, αλλά ο Jesse Armstrong έχει ως ένα βαθμό βασιστεί στην οικογένεια και στο πλέγμα εταιρειών του μεγιστάνα Rupert Murdoch (γεν. 1931), που κατέχει το Fox News, αλλά και πολλά άλλα media σε Η.Π.Α., Ευρώπη και Αυστραλία -άλλωστε ο Armstrong ερευνούσε για χρόνια τον συγκεκριμένο αυτοκράτορα των μίντια. Έτσι, λοιπόν, ο δημιουργός της αμύθητης περιουσίας των Roy είναι εμπνευσμένος από τον Murdoch, αλλά διακατέχεται από ένα bigger than life στοιχείο, που περισσότερο τείνει προς τη σκληρότητα: ο πανούργος κροίσος, αλλά και πανίσχυρος πάτερ φαμίλιας Logan Roy, που ενσαρκώνεται αριστουργηματικά από τον Brian Cox. Ωστόσο, στο πρώτο επεισόδιο του πρώτου κύκλου ο ογδοντάχρονος Logan εμφανίζεται σε σωματική και πνευματική κάμψη, λόγω πρόσφατου εγκεφαλικού που έπαθε, συνειδητοποιώντας ότι μάλλον έφτασε πια ο καιρός να τον διαδεχθεί ένα από τα παιδιά του. Πιο πιθανός διάδοχος έχει χριστεί ο Kendall Roy (ο εξαιρετικός Jeremy Strong), ο μεγαλύτερος γιος από τον δεύτερο γάμο του Logan, ένας άνθρωπος γεμάτος αντιφάσεις: χαρισματικός επιχειρηματίας, μα και αυτοκαταστροφικός πρώην χρήστης ναρκωτικών˙ πνευματώδης συνομιλητής, μα και κακομαθημένο πλουσιόπαιδο. Βέβαια, ακόμα πιο κακομαθημένος εμφανίζεται ο επόμενος πιθανός συνεχιστής της οικονομικής αυτοκρατορίας, ο δεύτερος γιος του Logan από τον πρώτο του γάμο, Roman Roy. Ο Roman, ρόλο που φέρνει σε πέρας με μπρίο ο Kieran Culkin, μικρότερος αδερφός του Macaulay, είναι ένας σαρκαστικός τύπος που αγαπάει τις παρακμιακές διασκεδάσεις, αλλά και δεν μπορεί να ξεφύγει από τα σεξουαλικά του συμπλέγματα. Last but not least, στην κούρσα της διαδοχής τρέχει η Siobhan ή Shiv Roy (Sarah Snook), το νεότερο παιδί και μοναδική κόρη του Logan, η οποία καθοδηγείται από έναν αντιφατικό συνδυασμό φεμινιστικών διεκδικήσεων και φλογερών ραδιουργιών. Ωστόσο, σχετικά γρήγορα ο Logan συνέρχεται από το εγκεφαλικό κι επανέρχεται πιο ζωτικός και πιο αμείλικτος από ποτέ, έτοιμος να υπερασπιστεί την αυτοκρατορία του από τους ανταγωνιστές της, αλλά και όντας αναποφάσιστος, όχι μόνο ως προς την επιλογή του διαδόχου του, αλλά και για το αν τελικά θα παραδώσει το στέμμα του.
Αυτό, λοιπόν, είναι το πλαίσιο πάνω στο οποίο δομείται η πολυπρόσωπη αφήγηση του Succession, αυτό το λαβυρινθώδες και τραγελαφικό παιχνίδι πλούτου, εξουσίας και γοήτρου. Οι δολοπλοκίες δίνουν και παίρνουν, ενώ οι στιγμές αδυσώπητης τραγικότητας εναλλάσσονται με σκηνές ενός χιούμορ τόσο βιτριολικού που προκαλεί στον θεατή αμηχανία, ακόμα και αποστροφή. Για παράδειγμα, σε μία σκηνή ο Logan υποχρεώνει τους συγγενείς του και τους πιο κοντινούς του συνεργάτες, μετά από ένα δείπνο, να παίξουν -κεκλεισμένων βέβαια των θυρών- μια εξευτελιστική παρωδία ενός παιδικού παιχνιδιού. Εκείνοι, φυσικά, υπακούουν πειθήνια… Οι ήρωες της σειράς δεν έχουν ούτε ιερό, ούτε όσιο, ενώ άγονται και φέρονται από τις φιλοδοξίες τους, από τις ψυχολογικές τους ανασφάλειες, από το μίσος, τον ηδονισμό, μα και την αγάπη, συναισθήματα που θαρρείς πως αλλάζουν σαν πουκάμισα. Ούτε καν ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας των Roy δεν υπάρχει καμία εμπιστοσύνη, καθώς ο ένας εκμεταλλεύεται και χειραγωγεί τον άλλον χωρίς έλεος.
Ο στόχος της σάτιρας του Succession είναι παραπάνω από εμφανής σε κάθε σχεδόν επεισόδιο: μια καταλυτική κριτική στον νεοφιλελεύθερο παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό. Αν, η σειρά Squid Game εστιάζει περισσότερο στα θύματα του οικονομικού φιλελευθερισμού, το Succession εστιάζει στους θύτες. Παρουσιάζονται ως άτομα χωρίς ιδανικά κι αξιοπρέπεια, που βυθίζονται εξίσου σε έναν βρώμικο, θα έλεγα, λασπώδη ανταγωνισμό και σε μια χλιδάτη, αλαζονική και κενόδοξη ζωή. Σε κάποιες σκηνές η πολιτική επίθεση του Jesse Armstrong και των συνεργατών του προκαλεί στοχασμό μα και θλίψη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, όταν ο Logan και ο Kendall, κατά το ταξίδι τους στην πατρίδα του πρώτου, το Dundee της Σκωτίας, αναγκάζονται να επισκεφτούν μια μονοκατοικία όπου ζει μία μικρομεσαία οικογένεια. Δυσανασχετούν ολοφάνερα με έναν χώρο, οικείο σε αρκετούς από τους θεατές, που όμως για τους ζάμπλουτους πρωταγωνιστές μοιάζει με ένα μικρό μίζερο κλουβί.
Παράλληλα, στηλιτεύεται η χειραγώγηση της δημοκρατίας στις ΗΠΑ αλλά και παγκοσμίως από την οικονομική ελίτ, καθώς και οι υπόγειες σχέσεις του καπιταλισμού σε κρίση με τον φασισμό. Ένας από τους πιο δευτερεύοντες, αλλά και πιο ενδιαφέροντες χαρακτήρες είναι ο Jeryd Mencken (Justin Kirk), μια αντιπροσωπευτική μορφή του alt-right κινήματος, ο οποίος πετάει γοητευτικά και φινετσάτα ατάκες υποστήριξης στον Αδόλφο Χίτλερ και άρνησης του Ολοκαυτώματος. Αυτόν ακριβώς θα υποστηρίξει τελικά ο Logan ως υποψήφιο των Ρεπουμπλικάνων, σε μια κλειστή συνάντηση των υψηλά ιστάμενων του κόμματος. Εξίσου έντονα παρουσιάζεται η εκμετάλλευση των προσφύγων και των μεταναστών και κυρίως των γυναικών εργαζόμενων από τις μεγάλες εταιρείες: κομβικό γεγονός της πλοκής αποτελεί η εναγώνια προσπάθεια συγκάλυψης από τα μεγάλα κεφάλια της Waystar Royco του σκανδάλου το οποίο αφορούσε τη σεξουαλική εκμετάλλευση κάποιων γυναικών που εργαζόταν στην εταιρεία, ένα σκάνδαλο που ξέσπασε στην κοινή γνώμη με ολέθριες συνέπειες για την αγέλη… συγνώμη, οικογένεια των Roy.
Επίσης, τα σατιρικά βέλη στρέφονται εναντίον της πιο πρόσφατης από τις προσπάθειες των εκπροσώπων του οικονομικού νεοφιλελευθερισμού να στρογγυλέψουν τις πιο κοφτερές, τελικά απάνθρωπές του αιχμές. Βλέπουμε κάποια στιγμή ο Kendall να ανακοινώνει περήφανος στα αδέρφια του πως οραματίζεται μια εταιρεία, η οποία θα καλλιεργεί την ελεύθερη βούληση και τη φαντασία των εργαζόμενων και θα σέβεται τους μετανάστες και τις γυναίκες… Βέβαια, μερικά επεισόδια πριν αυτόν τον μονόλογο, ο Kendall έχει απολύσει σε διάστημα μερικών λεπτών δεκάδες υπαλλήλους. Τα αδέρφια του φυσικά ειρωνεύονται και ακυρώνουν το ουτοπικό αυτό όραμα, ενδεικτικό του Woke Capitalism, μιας προσπάθειας να δοθεί ένα πιο ανθρώπινο πρόσωπο στον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό, η οποία προέκυψε μετά το κινήματα Black Lives Matter και Metoo. Σε μια άλλη σκηνή, ο Kendall παραγγέλνει στη γραμματέα του να τηλεφωνήσουν στον διάσημο ισραηλινό φιλόσοφο Γιουβάλ Νόα Χαράρι, για να τον βοηθήσει να επιδιορθώσει το ραγισμένο στη δημόσια σφαίρα image του, ενώ συχνά επιδοκιμάζει έργα της πιο μεταμοντέρνας pop art: εδώ προφανώς κριτικάρονται οι συστημικοί οργανικοί διανοούμενοι, οι οποίοι, σύμφωνα με τον σπουδαίο Ιταλό στοχαστή Αντόνιο Γκράμσι, αναλαμβάνουν να διαχέουν στο επίπεδο της κουλτούρας και του πολιτισμού το ιδεολογικό σύστημα της άρχουσας τάξης, ώστε αυτό το σύστημα να παγιωθεί.
Επομένως, παρατηρούμε ότι η σκληρή οπτική του Succession στη σύγχρονη πολιτική, κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική ζωή δεν οδηγεί στην πλήρη άρνηση κάθε ελπίδας και στην κατάρρευση κάθε αξίας. Αντιθέτως, αυτή η εκ βάθρων κριτική του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού ουσιαστικά υποβάλλει αλλά και δοκιμάζει την ισχύ που έχουν σήμερα ιδέες αντλημένες από τον ευρύτερο χώρο της Αριστεράς. Μελετώντας τη λεγόμενη “μενίππεια σάτιρα”, μία παράδοση που λέγεται ότι ξεκίνησε από τον Αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο Μένιππο (3ος αι.π.Χ.) και καλλιεργήθηκε κυρίως από τους Ρωμαίους, φτανοντας ως τα νεότερα, ακομα και τα σχετικά πιο πρόσφατα χρόνια, ο μεγάλος Ρώσος μελετητής της λογοτεχνίας Μιχαήλ Μπαχτίν τονίζει ότι σε αυτό το είδος σάτιρας “η τολμηρή και ασυγκράτητη χρήση του φανταστικού και της περιπέτειας έχει εσωτερικά κίνητρα, δικαιολογείται και αφιερώνεται σε ένα καθαρά ιδεατό και φιλοσοφικό σκοπό: τη δημιουργία εξαιρετικών καταστάσεων για την προβολή και τη δοκιμή μιας φιλοσοφικής ιδέας”. Κι έπειτα συνεχίζει: “οι ήρωες της μεννίπειας σάτιρας ανεβαίνουν στα ουράνια, κατεβαίνουν στον κάτω κόσμο, περιπλανιούνται σε άγνωστες και φανταστικές χώρες, τοποθετούνται μέσα εξαιρετικές καταστάσεις ζωής (...) Σε όλες αυτές όμως περιπτώσεις το φανταστικό υποτάσσεται στην καθαρά εννοιολογική λειτουργία της όξυνσης και της δοκιμής μιας αλήθειας.” (στη μελέτη του Μπαχτίν, Problems of Dostoevsky's Poetics) Βέβαια, οι περιπέτειες των αντιηρώων του Succession δεν είναι εξωτικές και φανταστικές, αλλά εξελίσσονται σε έναν εξίσου άγριο και μαγικό κόσμο, σε μια κοινωνία που επηρεάζεται καθοριστικά από τα μίντια, ενώ έχει επεκταθεί στο άπειρο του κυβερνοχώρου. Οπότε, η κοσμοαντίληψη που τεστάρεται σε μια τέτοια πραγματικότητα δεν είναι άλλη από τον εναλλακτικό δρόμο ενός προοδευτικού σοσιαλισμού.
Παράλληλα, ο Μπαχτίν σε συνάρτηση με το παραπάνω θεμελιώδες στοιχείο σημειώνει πως στη σάτιρα αναμειγνύονται λογοτεχνικά είδη με έναν ανατρεπτικό τρόπο. Στο Succession συναντάμε ένα ανάλογο μίγμα ειδών και στυλ τόσο πιο “υψηλών", όσο και πιο λαϊκών. Έτσι, το σαιξπηρικό δράμα, όπως διακρίνεται στη μεγαλειώδη ερμηνεία του Brian Cox ως Logan Roy, καθώς και στην τραγικότητα των ενδοοικογενειακών συγκρούσεων, η σκοτεινή και καυστική εικόνα της πραγματικότητας του ρεαλιστικού μυθιστορήματος, καθώς και η αρτιστίκ και μαζί ντοκιμαντερίστικη σκηνοθετική οπτική συναντάνε τις ίντριγκες και τις ζηλοφθονίες των ηρώων της σαπουνόπερας και το χοντροκομμένο χιούμορ της σύγχρονης αμερικάνικης slapstick κωμωδίας (άλλωστε ένας εκ των executive producers της σειράς είναι ο Will Ferrell). Ακόμα και στο αξέχαστο μουσικό θέμα των τίτλων, γραμμένο από τον Nicholas Britell, μια κλασικότροπη μελωδία και ενορχήστρωση ξεδιπλώνονται πάνω σε ένα αστικό trip hop beat. Αυτή η ανάμειξη των αντιθέτων, του “υψηλού” και του “χαμηλού”, του σοβαρού και του αστείου, της αγριότητας και της ελαφρότητας, του κυνισμού και της φαντασίας χαρακτηρίζουν έντονα και τον μεταμοντέρνο παγκοσμιοποιημένο κόσμο μας.
Τα μέλη της οικογένειας Roy και τα σημαίνοντα πρόσωπα που τους περιτριγυρίζουν παρουσιάζονται αντιφατικά και πολυσύνθετα, με μια λογική που ξεγλιστρά από κάθε στερεότυπο: συχνά είναι πανούργοι, κάποιες άλλες όμως φέρονται ηλίθια, ενώ είναι στιγμές που διακρίνεται πως βαθιά κάτω από την απληστία και το μίσος κρύβουν ένα καταπιεσμένο θνητό πλάσμα που γεννήθηκε για ν’ αγαπά. Ίσως οι πιο τραγικές σκηνές του Succession είναι αυτές που ο Logan βυθίζεται στον σωματικό και πνευματικό εκφυλισμό της κλονισμένης του υγείας, τότε που βλέπεις ακόμα κι αυτόν τον σκληροτράχηλο και ατρόμητο μεγιστάνα του πλούτου να συνταράσσεται από τον φόβο της πιο απόλυτης ανθρώπινης μοίρας.
