Πριν από 4 χρόνια, ο Πάβελ Παβλικόφσκι μάγεψε τα σινεφίλ πλήθη με την ταινία του Ida, μέσα από την οποία απεικόνισε τη στάση της Πολωνίας απέναντι στους Εβραίους.
Τώρα επανέρχεται με ένα πιο φιλόδοξο εγχείρημα, το οποίο καταλαμβάνει μια περίοδο 15 ετών και καταγράφει την Ιστορία της χώρας του από το 1949 μέχρι τα 1960s, μέσα από την ταραγμένη σχέση μιας τραγουδίστριας με σκοτεινό παρελθόν και του αριστοκράτη μέντορά της.
Το «καταγράφει» είναι μάλλον λίγο για αυτόν τον γεμάτο κομψότητα καταιγισμό αριστουργηματικών εικόνων και ήχων που συνθέτουν ένα 84λεπτο ασπρόμαυρο έργο τέχνης, το οποίο κυριολεκτικά κόβει την ανάσα του μουσικόφιλου και του λάτρη των εικαστικών τεχνών. Διόλου τυχαία, οδήγησε τον Παβλικόφσκι στο βραβείο σκηνοθεσίας στις Κάνες (τα εύσημα, φυσικά, και στον διευθυντή φωτογραφίας Λούκας Ζαλ). Ούτε ένα πλάνο δεν πάει χαμένο στον Ψυχρό Πόλεμο. Ούτε μία νότα δεν είναι περιττή –είτε ανήκει σε folk τραγούδι, είτε αποπνέει τη jazzy αύρα των παριζιάνικων μεταπολεμικών κλαμπ. Τα πάντα, ακόμα και οι πιο ανεπαίσθητες λεπτομέρειες, αποτελούν κομμάτια ενός προσεκτικά φιλοτεχνημένου καμβά, που χαρίζει ατμοσφαιρικό, διεισδυτικό φως στην Ιστορία της Πολωνίας ειδικώς και των κομμουνιστικών καθεστώτων γενικώς· Ιστορία η οποία στοιχειώνει τους ήρωες ακόμα και όταν βρίσκονται μακριά από την πατρίδα τους, στο Ανατολικό Βερολίνο, στο Παρίσι ή στη Γιουγκοσλαβία.
Όλα ξεκινούν στην Πολωνία, το 1949. Ο συνθέτης και μουσικός Βίκτορ προσπαθεί να στήσει μια ομάδα χορευτών και τραγουδιστών, με στόχο να διαφυλάξει την παραδοσιακή μουσική της χώρας του, την οποία η ελίτ περιφρονεί. Στη διάρκεια της οντισιόν γνωρίζει την πικάντικη, αινιγματική Ζούλα, διακρίνει μέσα της το κρυμμένο star quality και γρήγορα την ερωτεύεται. Σχεδόν από την αρχή, ωστόσο, γίνεται φανερό ότι η Ζούλα είναι περισσότερο κυνική, παρά ρομαντική. Είναι πιθανή δολοφόνος, με θητεία στη φυλακή και γεννημένη survivor ενώ (όπως θα φανεί στη συνέχεια) ο Βίκτορ είναι ικανός να θυσιάσει ακόμα και την ίδια του την ασφάλεια για χάρη της αγάπης.
Η χορωδία τραγουδά αγγελικά, παρασύροντας τους θεατές σε μια μυσταγωγική, ανατριχιαστική εμπειρία. Το σχήμα γνωρίζει επιτυχία την οποία η κυβέρνηση σπεύδει να εκμεταλλευτεί, επιβάλλοντας στην ομάδα να προσθέσει και μερικούς ύμνους στον Στάλιν στο ρεπερτόριό της· την ίδια ώρα, η Ζούλα αναγκάζεται να παρακολουθεί κρυφά τον σύντροφό της και να μαρτυράει κάθε του κίνηση. Στη διάρκεια μιας περιοδείας στο εξωτερικό εκείνος τολμά να αυτομολήσει στη Δύση, όμως εκείνη μένει πίσω, λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης στον εαυτό της –όπως θα ισχυριστεί αργότερα.
Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν, οι δυο τους θα βρίσκονται, θα χάνονται και θα βρίσκονται ξανά, θύματα της πολιτικής αλλά και των προσωπικών τους επιλογών, με το μοτίβο να παραμένει απαράλλακτο: o φακός είναι ερωτευμένος με τη Ζούλα, αλλά εκείνη δεν πείθει ούτε δευτερόλεπτο ότι ταλανίζεται από πάθος, ενώ ο Βίκτορ θα τινάξει τα πάντα στον αέρα για να βρεθεί κοντά της. Η σχέση που ξετυλίγεται στην οθόνη είναι άνιση, μέρος ενός επικού περιτυλίγματος, χωρίς η ίδια να γίνεται επική, με τους ήρωες να παρουσιάζονται σχεδόν κλινικά, σαν απαραίτητες μα απογοητευτικά δισδιάστατες φιγούρες ενός συγκλονιστικά όμορφου κινούμενου κάδρου. Σε αυτήν την αποστασιοποίηση συμβάλλει η γρήγορη, κοφτή αφήγηση, η οποία δίνει την εντύπωση ότι ο Παβλικόφσκι αγχώθηκε να δείξει πολλά και εντυπωσιακά σε λίγο χρόνο, θυσιάζοντας έτσι την πιθανότητα μιας ουσιαστικής γνωριμίας του θεατή με τους ήρωές του και της συναισθηματικής ταύτισης με το δράμα τους.
Παρόλο που ο σκηνοθέτης λέει ότι εμπνεύστηκε την ταινία από τον φλογερό, μόνιμα κλυδωνιζόμενο δεσμό των γονιών του, στον Ψυχρό Πόλεμο ο έρωτας δεν είναι ο πρωταγωνιστής. Είναι απλώς η αφορμή.
Πολωνία, Γαλλία, Μ. Βρετανία
Σκηνοθεσία: Πάβελ Παβλικόφσκι
Πρωταγωνιστούν: Τζοάνα Κούλιγκ, Τόμας Κοτ
Διανομή: Seven Films, Strada Films
