Ο Εμφύλιος είναι μία σκοτεινή περίοδος της ελληνικής ιστορίας, την οποία έχουμε κρύψει συλλογικά κάτω από το χαλί. Η παράσταση της Iréne Bonnaud «Πόλεμος Τοπίων» χρησιμοποιεί ως εφαλτήριο κείμενα του Ηλία Πούλου και του Δημήτρη Αλεξάκη για να αποδώσει το ταξίδι μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού στην εξορία της Τασκένδης. Το έργο ισορροπεί μεταξύ του θεάτρου, της μουσικής, της ποίησης και του καλλιτεχνικού αυτοσχεδιασμού ώστε να μεταφράσει μία σημαντικότατη –και εγκληματικά λησμονημένη– σελίδα της ιστορίας...
φωτογραφίες Μιχάλη Καταχανά (2), Βασίλη Τζαβάρα (3): Δημήτρης Αλεξάκης
Η παράσταση φαίνεται να είναι βαθιά επηρεασμένη από τοπία συναισθηματικά, φορτισμένα και φορτωμένα με μνήμες. Πώς επηρέασε τη μουσική το φυσικό περιβάλλον της βορείου Ελλάδας και της Τασκένδης, αντίστοιχα;
Μιχάλης Καταχανάς: Η παράσταση στην οποία έχω την τιμή να συμμετέχω μιλά για τις μνήμες του Εμφυλίου Πολέμου στην Ελλάδα. Μπορώ να πω ότι τα ίδια τα τοπία δεν επηρέασαν και τόσο εμένα προσωπικά, όσο η ίδια η ιστορία των Ελλήνων ανταρτών, που έφυγαν κυνηγημένοι από τα αλβανικά σύνορα για να διασχίσουν με πλοία τη Μαύρη Θάλασσα και να βρεθούν μετά από αυτό το δαιδαλώδες ταξίδι στην Τασκένδη, στο Ουζμπεκιστάν. Όταν είδα αυτήν τους την πορεία στον χάρτη, εντυπωσιάστηκα· και συγκινήθηκα ακόμα περισσότερο όταν έμαθα ότι ένα μεγάλο μέρος όσων ανταρτών κατέφυγαν σε αυτήν τη μακρινή χώρα, είναι ακόμα εκεί, συντηρώντας μια κοινότητα Ελλήνων Απάτριδων. Νομίζω λοιπόν ότι η ιστορία τους με συγκίνησε κατ' αρχήν και θέλησα έτσι να συμμετέχω στον Πόλεμο Τοπίων, μέσα από την οποίον έμαθα αρκετά πράγματα για τον Εμφύλιο, που δεν γνώριζα.
Βασίλης Τζαβάρας: Στη μουσική επένδυση της παράστασης έχουμε επηρεαστεί σε κάποια μέρη από την παράδοση της Ηπείρου, προσθέτοντας όμως και υφές που κατά τη γνώμη μας βοηθούν τη δραματουργία και προέκυψαν από τη διάδραση μεταξύ μας: μουσικών, ηθοποιού και σκηνοθέτη.
Όντας Σλαβομακεδόνας, το ζήτημα του Δημοκρατικού Στρατού και των εξόριστων της Τασκένδης μου είναι τρομερά συγγενικό. Ποιες είναι όμως οι ραφές που δένουν εσάς με τη θεματολογία της παράστασης;
Β.Τ.: Η ιστορία του Εμφυλίου, των Δεκεμβριανών νωρίτερα, αλλά και της αντίστασης κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής, ήταν πάντοτε στα ενδιαφέροντά μου, μέσα από συζητήσεις και διαβάσματα. Παρόλο που μας χωρίζουν δεκαετίες και παρόλο που η σύγχρονη πραγματικότητα μας θέτει νέα και άμεσα ερωτήματα, επιστρέφω πολύ συχνά σε εκείνες τις εποχές.
Μ.Κ.: Ο Εμφύλιος είναι πολύ πρόσφατος, μόλις 2 γενιές πίσω από τη δική μου. Παρ' όλο που ο πόλεμος αυτός παραμένει ένα από τα δικά μας, ελληνικά ταμπού και ποτέ δεν έμαθα για εκείνον στο σχολείο, είναι ακόμα ζωντανές οι μαρτυρίες των παππούδων μας και οι μικρές μεγάλες ιστορίες τους. Νομίζω για μένα είναι μια ευκαιρία συνομιλίας με αυτήν τη γενιά που μας ταχτάριζε στα γόνατά της: μια ευκαιρία να βγουν οι ιστορίες από τα ντουλάπια.
Ποια ήταν η έμπνευση που σας έδωσαν τα κείμενα του Πούλου και του Αλεξάκη;
Μ.Κ.: Τα κείμενα δεν αποτέλεσαν απλά πηγή έμπνευσης. Είναι ο καμβάς πάνω στον οποίον κληθήκαμε να συνθέσουμε όλη τη μουσική της παράστασης. Προσπαθήσαμε κάποιες φορές να υποστηρίξουμε ηχητικά το κείμενο βασιζόμενοι είτε στο περιεχόμενό του, είτε στη μουσικότητα του, και άλλες φορές να συνυπάρξουμε μαζί του, δημιουργώντας ένα περιβάλλον όπου μουσική και λόγος μοιράζονται την ίδια βαρύτητα. Πάνω σε αυτό έχω να πω ότι οι πρόβες στάθηκαν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες και δημιουργικές.
Β.Τ.: Τόσο το κείμενο του Πούλου και οι μαρτυρίες, όσο και τα δύο κείμενα του Αλεξάκη είναι ουσιαστικώς συναισθηματικά, χωρίς δηλαδή να πέφτουν στην παγίδα του μελό. Κείμενα βαθειά συγκινητικά, που απαιτούν σεβασμό και ιδιαίτερη φροντίδα, με τη μουσική άλλοτε να προσπαθεί να υπογραμμίσει κι άλλοτε να προσπαθεί να δημιουργήσει τον χώρο, το τοπίο των κειμένων αυτών.
Η παράσταση κάνει επίσης χρήση διάφορων εκφραστικών και εικαστικών μέσων. Θα υπάρχει λ.χ. βίντεο, προβολές των φωτογραφιών, ο λόγος της Φωτεινής Μπάνου και βεβαίως η δικιά σας μουσική –θραύσματα εικόνων και προσωπογραφιών, αλλά και μουσικά θραύσματα/φαντάσματα. Ποια είναι η ενωτική ιδέα πίσω και ποιες οι μελωδικές σας αναφορές;
Β.Τ.: Η ενωτική ιδέα, κατά τη γνώμη μου, είναι οι 3 άνθρωποι επί σκηνής, οι οποίοι –με την καθοδήγηση της σκηνοθέτιδας– έχουν την ευθύνη να φέρουν το βάρος των λέξεων, των συναισθημάτων και των εικόνων που πηγάζουν από τα κείμενα.
Μ.Κ.: Νομίζω ότι όλα τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν είχαν σαν στόχο την αφήγηση της ιστορίας. Τα συναισθήματα που μπορεί να προκληθούν από τη θέαση και ακρόαση της παράστασης, είναι δουλειά των θεατών. Όπως ήδη ειπώθηκε, χρησιμοποιήσαμε θέματα με αναφορές στην ηπειρώτικη παράδοση, δανειστήκαμε όμως και συνθέσεις των Shostakovich και Borodin, καθώς και ένα ρεμπέτικο τραγούδι από εκείνη την περίοδο.
Πόσο μεγάλο μέρος της παράστασης αποτελεί ο αυτοσχεδιασμός; Μπορούμε να περιμένουμε σχετική διάδραση μεταξύ των συντελεστών;
Μ.Κ.: Εγώ και ο Βασίλης, προερχόμαστε μουσικά από τον αυτοσχεδιαστικό χώρο. Οπότε αρχίσαμε να αυτοσχεδιάζουμε κατ' ευθείαν, παρ' όλο που δεν είχε τύχει να συνεργαστούμε στο παρελθόν. Ο αυτοσχεδιασμός λειτούργησε και σαν συνθετικό εργαλείο για ένα μεγάλο μέρος της μουσικής της παράστασης. Φαντάζομαι άλλωστε ότι δεν θα μπορούσαμε να μην αυτοσχεδιάσουμε, αφού αυτό είναι που μας αρέσει.
Β.Τ.: Ο αυτοσχεδιασμός υπήρξε βασικό εργαλείο κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της παράστασης. Αυτοσχεδιαστικά μέρη σαφώς υπάρχουν μέσα, όμως πάντοτε στο πλαίσιο της αφήγησης και της ροής του λόγου.
Η μουσική μπορεί να μετατρέψει τον λόγο σε τραγούδι. Βρίσκετε να συμβαίνει αυτό στη συνεργασία σας με τη Φωτεινή Μπάνου;
Μ.Κ.: Η ερώτηση αυτή νομίζω συνδέεται με την προηγούμενη ερώτηση, κατά πόσο τα κείμενα αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για την μουσική της παράστασης. Η Φωτεινή είναι ο κύριος εκφραστής των κειμένων, η αγγελιοφόρος των μαρτυριών των ανθρώπων της Τασκένδης μέσω της παράστασής μας. Η εκφορά του λόγου, η φωνή, η εκφραστικότητα και η κίνηση της Φωτεινής, υπό τις οδηγίες και την ακούραστη επίβλεψη της Irene, νομίζω αποτέλεσαν βασική πηγή έμπνευσης για το πώς θα μεταχειριστούμε μουσικά τα υπέροχα κείμενα των Πούλου- Αλεξάκη. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να τονίσω το πόσο άψογη, γλυκύτατη και ειλικρινής ήταν η συνεργασία μου με τον Βασίλη, τη Φωτεινή και την Irene. Τους ευχαριστώ πολύ!
Β.Τ.: Ειδικά στα δύο κείμενα του Αλεξάκη, λόγω της φύσης των κειμένων αυτών, η προσέγγιση υπήρξε από την αρχή περισσότερο μουσική, παρά θεατρική. Εκεί λοιπόν συνομιλούμε με τη φωνή και τον λόγο, σαν να είναι η Φωτεινή μία τρίτη μουσικός. Σε αυτά τα σημεία, νιώθω ο λόγος να μετατρέπεται σε μουσική.
Η παράσταση «Πόλεμος Τοπίων» θα παιχτεί από τις 6 Μαΐου μέχρι τις 17 Ιουνίου 2017, κάθε Σάββατο και Κυριακή, στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων (Κύπρου 91Α & Σικίνου 35Α) / ώρα έναρξης: 21.00
