Γράφετε κυρίως με συγκεκριμένες αφορμές (ή παραγγελίες). Συνήθως για το θέατρο ή για τον κινηματογράφο. Ακόμα και τα τραγούδια σας έχουν τέτοιες αφετηρίες. Πώς διαφοροποιείται η δημιουργία όταν καλείται να υπηρετήσει ένα συγκεκριμένο πλαίσιο από την αντίστοιχη ενός αυτόνομου έργου (είτε ορχηστρικού, είτε τραγουδιού); Και πώς λειτουργεί τελικά ένα από τα πρώτα έργα εκτός του πλαισίου του;
Το να γράφεις με συγκεκριμένη αφορμή, δεν αναιρεί την αυτονομία ενός έργου. Πολύ περισσότερα έργα απ' όσα νομίζουμε γράφτηκαν κατά παραγγελία. Η παραγγελία (ή η όποια αφορμή), αν και φαίνεται δεσμευτική συνθήκη, είναι σε πολλές περιπτώσεις βοηθητική για τον δημιουργό: σου βάζει όρια, αλλά στην πραγματικότητα σου λύνει και τα χέρια. Αλλιώς, παραγγέλνοντας στον εαυτό σου, πρέπει εσύ να βάλεις τα όρια. Σε μεγάλο λοιπόν βαθμό, δημιουργία δεν είναι παρά αυτή ακριβώς η επιλογή των ορίων. Τίποτα εν τέλει δεν σου επιτρέπει να διακρίνεις αν ένα έργο γράφτηκε με έσωθεν ή έξωθεν παραγγελία.
Τώρα, ως προς τη λειτουργία ενός κομματιού ή τραγουδιού εκτός του πλαισίου του, εξαρτάται από τον βαθμό αυτονομίας του. Στο θέατρο και στο σινεμά, ας πούμε, στόχος είναι κατ’ αρχήν να υπηρετηθεί το έργο στο σύνολό του. Πολλές φορές η ιδανική μουσική πρέπει να λειτουργεί υπόγεια, να μην ανταγωνίζεται και πολύ περισσότερο να μην «καπελώνει» την εικόνα και τη δράση –χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν έχει δομή και εξέλιξη. Εκ των υστέρων φαίνεται ποια κομμάτια έχουν την απαραίτητη αυτονομία για να ενταχθούν σε έναν δίσκο ή σε μία σουίτα. Μία νότα π.χ. μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να είναι αρκετή, δεν τη βάζεις όμως στον δίσκο.
Στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, τι θέση έχει ένας δίσκος μόνο με μουσικές (χωρίς λόγια); Πόσο δονκιχωτική είναι η κυκλοφορία ενός ορχηστρικού άλμπουμ;
Έχει τη θέση που είχε πάντοτε. Αρνούμαι να παραδεχτώ ότι ζούμε σε εποχή ήττας, παρά τις δυσκολίες. Ο Σκαλκώτας και ο Σεφέρης τότε, τι να πουν; Η Ιστορία μας έχει διδάξει ότι, δυστυχώς, δεν υπήρξε γενιά χωρίς δυσκολίες. Άλλωστε όποιος επέλεξε να ασχοληθεί με την Τέχνη, σε οποιαδήποτε εποχή, προφανώς είχε ένα δονκιχωτικό στοιχείο. Από 'κει και πέρα, το γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι ταυτίζουν τη μουσική με το τραγούδι δεν είναι σημερινό φαινόμενο· και σίγουρα δεν αφορά κατ’ ανάγκην τους δημιουργούς ή τους μουσικούς. Ίσως τους κοινωνιολόγους ή τους παιδαγωγούς, αν θέλετε. Οι πρώτοι θα είχε ενδιαφέρον να διερευνήσουν τις αιτίες. Οι δεύτεροι θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους νέους να διευρύνουν τους ορίζοντες και τις αναζητήσεις τους –όχι αναγκαστιικά να τους καθοδηγήσουν, αλλά να τους ανοίξουν «παράθυρα».
Κατ' εμέ, μία πιθανή εξήγηση είναι ότι το τραγούδι διαθέτει τεράστια δύναμη χάρη στην αμεσότητά του και στη δυνατότητα συμμετοχής που δίνει στον ακροατή. Απ' αυτή τη σκοπιά δεν θα το ανταγωνιστεί ποτέ η ορχηστρική μουσική, η οποία απαιτεί μία διαφορετική προσέγγιση ώστε να αποκαλυφθεί η βαθύτερή της ουσία, ανάλογη με εκείνην που απαιτεί η λογοτεχνία ή η ζωγραφική: προσήλωση και εμβάθυνση. Κάτι τέτοιο είναι θέμα επιλογής, μα και θέμα παιδείας.
Mε τη δισκογραφία να πνέει τα λοίσθια και βασικό μέσο διάδοσης της μουσικής να είναι πλέον το διαδίκτυο, τι οδηγεί στην έκδοση ενός CD; Δεν είναι ξεπερασμένη η τακτική; Ή είναι ακόμα νωρίς για την εγκατάλειψή της;
Ξεπερασμένη από καιρό, όπως και ο κάθε υλικός της φορέας, βινύλιο ή CD. Αλλά βοηθάει ακόμα να συγκεντρωθεί ας πούμε κάποιο υλικό με τον παλιό τρόπο, πριν στη συνέχεια ενσωματωθεί στο διαδίκτυο, στον σημερινό φυσικό του χώρο. Το ότι μπορείς ακόμη να κρατάς στα χέρια σου ένα δισκάκι με την υλική του μορφή του –με το εξώφυλλό του, το περίεργο ή απλό κουτί του, το ένθετο με τις πολλές ή λίγες πληροφορίες του– αποτελεί, καλώς ή κακώς, ένα αντικείμενο που ασκεί ακόμα μεγάλη γοητεία σ' εμάς τους παλιούς· όπως και το βιβλίο ή η εφημερίδα.
Τώρα, ως προς το μουσικό έργο καθεαυτό, η αποδέσμευση από τις «συλλογές», τα άλμπουμ που λέγανε, τα οποία περιόριζαν τις περισσότερες φορές τους δημιουργούς στη συμβατική δομή και στη διάρκεια ενός δίσκου, λειτουργεί απελευθερωτικά. Γιατί ας πούμε 10-12 τραγούδια κι όχι 1 ή 40; Η μουσική επανέρχεται λοιπόν στον φυσικό της χώρο: στον αέρα. Όπως ίσχυε ανά τους αιώνες. Η δισκογραφική παρένθεση κράτησε μόλις έναν αιώνα, μας κληροδότησε όμως σπουδαία μουσική και διέσωσε μέσα από την ηχογράφηση θησαυρούς που αλλιώς θα είχαν χαθεί. Η ηχογράφηση είναι επομένως το μεγαλύτερο δώρο που μας αφήνει η δισκογραφία.
Τα τελευταία χρόνια κυριαρχεί ένα ρεύμα έντονης αναφοράς στον Μάνο Χατζιδάκι, που καμιά φορά γίνεται και ακραία: παντού εμφανίζονται ατάκες του, κείμενά του και φυσικά οι μουσικές του. Εσείς που τον γνωρίζατε, πώς πιστεύετε ότι θα αντιδρούσε σε όλο αυτό το ρεύμα; Έχει γίνει «της μόδας» ο Χατζιδάκις ή μήπως πάντοτε ήταν;
Είναι φυσικό η απουσία ενός τόσο σημαντικού ανθρώπου της τέχνης και της σκέψης να γίνεται πιο αισθητή, όσο η πνευματική ένδεια μεγαλώνει. Παράλληλα, η ανάγκη να αναφέρεται κανείς σε «σίγουρες» αξίες δίνει αφορμή σε πολλούς να επικαλούνται τον Χατζιδάκι και να τον κάνουν «της μόδας», όπως λέτε. Αλλά ερήμην του. Δεν ευθύνεται για όλους όσους λένε «ο Μάνος θα έλεγε αυτό ή εκείνο», σαν αυτόκλητοι εκπρόσωποί του. Ο Χατζιδάκις είχε έναν προσωπικό, βαθύτερο κι άρα απρόβλεπτο τρόπο να θεωρεί και να ερμηνεύει τα πράγματα –και μία σπάνια διορατικότητα. Είχε διαβλέψει ας πούμε την τεράστια σημασία του λαϊκισμού που εξέθρεψε ο αυριανισμός. Λίγοι προέβλεπαν τότε τις τρομακτικές διαστάσεις που θα έπαιρνε το φαινόμενο.
Μ’ άλλα λόγια, ο Χατζιδάκις δεν είχε καμία σχέση με τη «μόδα» ή τις «επιτυχίες», ασχέτως αν είναι «της μόδας» να τον επικαλούνται. Για να δούμε όμως και τη θετική πλευρά, είναι προτιμότερο να ακούγεται –έστω και αποσπασματικά– το έργο και η σκέψη φωτισμένων ανθρώπων σε καιρούς χαλεπούς, σκοτεινούς. Έτσι ώστε κάποιος που πραγματικά ενδιαφέρεται, να μπορεί να τους προσεγγίσει επί της ουσίας.
Στις δύσκολες εποχές που διανύουμε, όπου όλα τα επαγγέλματα και μαζί με αυτά και η μουσική βιομηχανία αντιμετωπίζουν την κρίση, κατά πόσο μπορεί να βιοπορίζεται ένας μουσικός από καθεαυτή τη βασική του ιδιότητα;
Το επάγγελμα «μουσικός» καλύπτει μία τράστια γκάμα ειδικοτήτων. Μουσικός συμφωνικής ορχήστρας, μουσικός σε νυχτερινό μαγαζί, μαέστρος, τραγουδιστής όπερας. Όλες οι αμοιβές μειώθηκαν βέβαια και προφανώς περιορίστηκαν οι παραγγελίες έργων (η μουσική για ταινίες, ας πούμε), άρα οι δημιουργοί ίσως να πλήττονται περισσότερο. Από 'κει και πέρα, η δυνατότητα του βιοπορισμού εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Η δική μας η γενιά είχε ευτυχώς την τύχη να προλάβει να δώσει δείγματα γραφής και να δημιουργήσει σε καλύτερες εποχές. Για τα νεότερα παιδιά, είναι σίγουρα πιο δύσκολο το ξεκίνημα. Από την άλλη το πείσμα, η επιμονή, το πάθος και η ευρηματικότητα που τα διακρίνει πιστεύω ότι εντέλει θα ανταμειφθούν.
Συμμερίζεστε την άποψη όσων θεωρούν ιδανικούς ερμηνευτές τους ανθρώπους που δημιουργούν τα τραγούδια; Εσείς, που δεν ερμηνεύετε τα τραγούδια σας, με ποιο κριτήριο επιλέγετε τους ερμηνευτές σας;
Ορισμένοι τραγουδοποιοί, όπως ο Σαββόπουλος ας πούμε, είναι όντως οι πιο κατάλληλοι. Άλλοι πάλι, όχι. Όσο για μένα, η φωνή μου με γλίτωσε από το δίλημμα και ευτύχησα να μπορώ να επιλέγω εκείνους που ανέδειξαν νομίζω τα τραγούδια μου με τον καλύτερο τρόπο. Το «casting» έχει τεράστια σημασία, όπως είχα την ευκαιρία να επιβεβαιώσω ετοιμάζοντας τα Μυστικά Του Κήπου. Κάθε τραγούδι πρέπει να αναζητά τη δική του ιδανική φωνή.
Κάνατε πρόσφατα μια σειρά από εξαιρετικές εκπομπές για την τραγουδοποιία στην τηλεόραση. Τι υποδοχής έτυχαν αυτές οι εκπομπές από το κοινό; Και πόσο εύκολη ήταν η παραγωγή τους, τόσο σε επίπεδο εκτέλεσης, όσο και σε επίπεδο πρόσβασης «στον αέρα»; Δυσκολευτήκατε π.χ. να πείσετε το κανάλι να τις αγοράσει;
Όχι μόνο για την τραγουδοποιία, τη μουσική συνολικά. Η εκπομπή λεγόταν Τα Μυστικά της Μουσικής και διαρθρωνόταν σε διάφορες θεματικές ενότητες: Δημιουργία, ερμηνεία, ακρόαση, εκπαίδευση, παράδοση... Η πρόταση μού έγινε από την ΕΡΤ και την αποδέχτηκα, εφόσον διασφαλιζόταν η ελευθερία επιλογής τόσο των θεμάτων, όσο και των συνομιλητών μου. Οπότε δεν χρειάστηκε να πείσω κανέναν. Η σειρά νομίζω πήγε καλά, άκουσα καλά λόγια. Τόσο, ώστε μου προτάθηκε τώρα να κάνω μία νέα σειρά 10 επιπλέον εκπομπών μέσα στους επόμενους μήνες.
Σε ποιες περιστάσεις ακούτε μουσική και με ποιον τρόπο (mp3, ραδιόφωνο, δίσκος βινυλίου, CD); Ακούσατε κάτι καλό τελευταία; «Ζηλέψατε» κάτι;
Συνήθως ακούω CD (η δύναμη της συνήθειας βλέπετε) και πάντοτε σε συνθήκες συγκέντρωσης, χωρίς να κάνω τίποτε άλλο παράλληλα. Το τονίζω, διότι όσο κι αν μου φαίνεται αυτονόητο, δυστυχώς δεν είναι. Επανέρχομαι σε δοκιμασμένα αριστουργήματα, αλλά φυσικά παρακολουθώ και τη σύγχρονη δημιουργία ανεξαρτήτως είδους. Κι όταν ανακαλύπτω κάτι που με συγκινεί, και το «ζηλεύω» και το διαδίδω.
Ένας άνθρωπος ο οποίος ζει με (και από) τη μουσική, που, καθημερινώς και ακούραστα τόσα χρόνια, ασχολείται με ένα αντικείμενο που για τους υπόλοιπους αποτελεί χόμπυ, τι κάνει στον ελεύθερό του χρόνο;
Δεν ζω μόνο για την τέχνη, ούτε κάνω τέχνη μόνο για να ζω. Για μένα δεν συγκρούονται αυτά τα δύο, απλώς αλληλοσυμπληρώνονται και αλληλοτροφοδοτούνται. Η τέχνη σε βοηθάει να ξεφεύγεις από την πραγματικότητα, η ζωή σε επαναφέρει σ’ αυτήν. Τώρα που το σκέπτομαι, ο πιο «ελεύθερος» χρόνος είναι για μένα ο χρόνος της δημιουργίας. Ακριβώς επειδή τότε ίσως ξεφεύγεις από τη πραγματικότητα.
{youtube}9g2q16f4t2k{/youtube}
