Ουδόλως θα αποπειραθώ να αποφύγω το μείζον πολιτιστικό ζήτημα των ημερών, τη documenta14. Κάτι τέτοιο θα ήταν αφενός ανώφελο, μιας και πρόκειται να «σκοντάφτουμε» πάνω στα διαφόρων ειδών εικαστικά και καλλιτεχνικά της κέντρα μέχρι τον Ιούλιο. Αφετέρου, θα ήταν βλακώδες να αφήσουμε την όλη συζήτηση να διεξάγεται ανάμεσα σε ημιμαθείς εξυμνητές της και σε ημι-παρανοημένους συνομωσιολόγους, όσους βλέπουν πίσω της τον γερμανικό ιμπεριαλισμό. Και οι δύο πλευρές θεωρούν το κοινό της Αθήνας κατά τι καλύτερο από ιθαγενείς.
Το υπαρκτό και εύλογο ερώτημα για τη documenta14, αφορά τον καλλιτεχνικό της σκοπό. Συγκεκριμένα, η πιο ουσιαστική πτυχή του ζητήματος αφορά το ερώτημα εάν η πολύκεντρη καλλιτεχνική της δράση αποτελεί μια δήλωση ή απλά μια αναλυτική διαδικασία· μια προσπάθεια αναζήτησης όχι αιτιών, αλλά δυσπρόσιτων πεδίων κοινωνικής δραστηριότητας και αλληλεπίδρασης. Απλούστερα, η documenta14 ήρθε στην Αθήνα για να δηλώσει την αλληλεγγύη και την αυταπόδεικτη ανάγκη στήριξης χειμαζόμενων λαών και κοινοτήτων ή απλά για να περιγράψει τα ήδη γνωστά;
{youtube}dRr-50CQMAc{/youtube}
Η απάντηση είναι συζευκτική. Πρέπει να ισχύουν και τα δύο παραπάνω, δηλαδή: και η δήλωση και η περιγραφή/ανάλυση. Ωστόσο η documenta14 ρέπει έντονα και επικίνδυνα στο να αποτελέσει απλά ένα εργαστήριο όσμωσης της κοινωνιολογίας με την τέχνη. Το αν είναι χρήσιμο κάτι τέτοιο σε μια χώρα που έχει πληγεί από πολυποίκιλες κρίσεις αλλά παραμένει προσηλωμένη να επιδεικνύει την αλληλεγγύη της (στην κοινωνική της πλειονότητα και πέρα από κάτι ακροδεξιά ανθρωπόμορφα σκουπίδια) –και μάλιστα υπό πολλαπλά αντίξοες συνθήκες– είναι συζήτηση που πρέπει να απασχολήσει άλλου τύπου αρθρογραφία.
Στο παρόν κείμενο θα εστιάσουμε στην –ίσως– καλύτερη αφορμή να πανηγυρίσουμε για την πολιτιστική παραγωγή στη χώρα μας, να εξάρουμε το ανοικτόμυαλο βλέμμα των παραγόντων της. Στην 1η ημέρα της documenta14 στην Αθήνα, το δημόσιο πια Μέγαρο Μουσικής φιλοξένησε τη σύμπραξη της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών με μέλη της Syrian Expat Philharmonic Orchestra (SEPO). Τη φιλαρμονική δηλαδή ορχήστρα των εκπατρισμένων Σύρων, που αποτελείται από Σύρους μουσικούς, οι οποίοι, ελέω των πολυετών συγκρούσεων στην εκμαυλισμένη από τα πολεμικά πειράματα πατρίδα τους, είναι αδύνατον να βρεθούν πίσω σε αυτήν.
Η σύμπραξη τιτλοφορείτο «Η Συμφωνία των Θρήνων» και περιελάμβανε (σύμφωνα με το επίσημο πρόγραμμα) την εκτέλεση του "Fugue, έργο για σόλο βιολί" των Ross Birrell & Ali Moraly, ερμηνευμένο από τον ίδιο τον βιολιστή Ali Moraly, καθώς και τη «Συμφωνία αρ. 3, έργο 36 "Symphony of Sorrowful Songs"» του υπέροχου Πολωνού Henryk Górecki (με τη συμμετοχή της πολύ καλής σοπράνο Rasha Rizk).
Το γεγονός πως η λόγια μουσική δεν αποτελεί το πλέον δυνατό σημείο ενασχόλησης του υπογράφοντος (μάλλον το αντίθετο συμβαίνει), δεν αφαιρεί την ικανότητα για μια μακροσκοπική και ίσως πιο καθαρή αξιολόγηση του όλου εγχειρήματος. Μακριά λοιπόν από τεχνικές εμμονές –έχουν την αξία τους, φυσικά– η συναυλία που παρακολουθήσαμε το Σάββατο το βράδυ ήταν απλώς εξαίσια. Μια ξεκάθαρη δήλωση, μουσική, θεωρητική, πνευματική, πρακτική, της αλληλένδετης σχέσης μουσικής και συναισθήματος. Μια απόλυτη απόδειξη ότι η τέχνη της μουσικής μπορεί να εκφράσει με συγκλονιστική ακρίβεια όσα συχνά δεν φτάνει να εκφράσει καμία άλλη μορφή τέχνης.
Στο τέλος ήρθε όμως μία ακόμα τρομερή στιγμή. Οι θέσεις των «εξαρχόντων» στην ορχήστρα κατελήφθησαν από τους Σύρους συμμετέχοντες, με τον Jehad Jazbeh να αναλαμβάνει τα ηνία στην εκτέλεση του (δικού του) "My Beautiful Homeland": ένα μεγάλο τμήμα του μπορείτε να ακούσετε στο παραπάνω ελαφρώς κακόηχο βίντεο, το οποίο έχει ληφθεί από τη συναυλία της ορχήστρας στο Malmö της Σουηδίας. Είτε το παραδεχόμαστε, είτε όχι, το «κλάμα» του βιολιού, αυτός ο ήχος που απαντάται στα ανατολικά μας, ήταν το σημείο εγγύτητας με το ελληνικό κοινό. Και το πιο σπαρακτικό σημείο της όλης συναυλίας.
Η συναυλία λοιπόν του Σαββάτου αποτέλεσε μια εξαίσια δήλωση. Δεν χρειάζονται πολλά λόγια για να περιγραφεί. Αν η documenta14 τελείωνε εκείνο το βράδυ, θα είχε επιτύχει τον σκοπό της. Ας ελπίσουμε απλώς ότι οι ιθύνοντες θα αξιοποιήσουν το καταγεγραμμένο υλικό και θα το διαμοιράσουν σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη κλίμακα.
