Πίσω από τα views, τα κανάλια και τα pixels κρύβεται πάντα η τάση για δημιουργία, για έκφραση, για πράξη. Και μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή έρχονται οι σκέψεις, τα συναισθήματα, οι αλήθειες του καθενός. Κάθε δύο Πέμπτες, ο Νίκος Σβέρκος παίρνει αφορμή από ένα βίντεο αναρτημένο στο ίντερνετ και καταθέτει τη δικιά του οπτική, αφού οι κόρες των ματιών συσταλούν και το μυαλό ηρεμήσει...
Διάβαζα τις προάλλες τα σενάρια που φέρνουν τον Bruce Springsteen στην Ελλάδα. Και σχεδόν αυτόματα έβαλα να δω το βίντεο που ο Springsteen (και όχι Boss, γιατί τα παρατσούκλια στην μουσική είναι βλακωδώς απλουστευτικά, ούτε Bruce, γιατί δεν τον ξέρω τον άνθρωπο προσωπικά) ανεβάζει τον Tom Morello στη σκηνή για να παίξουν το “The Ghost Of Tom Joad”.
{youtube width="480" height="300"}B-c6GphpAeY{/youtube}
Είναι ένα τραγούδι που, κατ' αρχάς, απογειώνεται και από τους δυο τους. Κατά δεύτερον, είναι επίσης ένα τραγούδι για έναν λαϊκό ήρωα, δηλαδή για όποιον παλεύει για την επιβίωση στον κόσμο μας από την εποχή που ο πλούτος κατέκτησε τη δύναμή του. Αποτελεί δε μεταφορά ενός αποσπάσματος από τα Σταφύλια Της Οργής του Στάινμπεκ, που ακόμα και σήμερα η περιγραφικότητά τους με κάνει να τα διαβάζω εθιστικά μεν, ασθμαίνοντας δε.
Με αυτήν την ευκαιρία βρήκα ένα κείμενο που είχα γράψει πριν από δύο χρόνια και ουσιαστικά αφορούσε την Αριστερά. Αυτή την παράταξη που όλοι τη βρίζουν και λιγότεροι την αγαπούν. Αυτή την παράταξη που η ιστορική της παρακαταθήκη είναι τρομερά μεγάλη, αλλά όλοι εμείς –δικαιολογημένα ενίοτε– ανασκάπτουμε τα χειρότερα λάθη της. Αυτά τα λάθη τα οποία εφάπτονται των ανθρώπινων λαθών. Μόνο που δεν κατανοούμε ότι οι άνθρωποι υποπίπτουν σε σφάλματα και πρέπει να τους κρίνουμε ως έμψυχα όντα και όχι σαν μηχανάκια.
Έχει ένα ενδιαφέρον πάντως.
Υ.Γ.: αν βγει κανείς και αρχίσει να λέει «ΤΩΡΑ ΑΠΟΚΑΛΥΦΘΗΚΕΣ ΠΟΥΣΤΗ ΣΒΕΡΚΟ, ΒΡΩΜΟΣΥΡΙΖΑΙΕ», θα είναι τουλάχιστον βαρετός...
Η μουσική ως ακριβής αντικατοπτρισμός
Ξεφεύγοντας από τις απλουστεύσεις που μας έχει κληροδοτήσει το σχήμα των διαχωριστικών γραμμών, είναι καιρός να εξετάσουμε τη μουσική ως το άσπιλο αποτύπωμα σκέψεων. Όχι για να αντιγράψουμε με τον τυφλοσούρτη της αναλογικότητας κάποιες συνταγές, αλλά για να εξετάσουμε τι διαφορετικό μπορεί να έχει γεννηθεί και, για τον ένα ή τον άλλο λόγο, να μην το πήραμε χαμπάρι ή να το πήραμε, αλλά μέσα από μια συγκεκριμένη διάθλαση.
Ακούγοντας κάθε δίσκο του Bruce Springsteen, έρχεσαι αντιμέτωπος με ένα καλλιτεχνικό δημιούργημα που στο σύνολό του εξέφρασε μια συγκεκριμένη περιοχή σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Ο φόβος της απόρριψης σε όλες τις πλευρές της καθημερινότητας –είτε υπό την ρεαλιστική πλευρά της ανεργίας είτε με τη μορφή της πιθανής συναισθηματικής απώλειας– διακατέχουν το σύνολο των τραγουδιών του. Και τελικά μένεις να αναρωτιέσαι ποιο ήταν εκείνο το στοιχείο που κάνει αυτά τα τραγούδια να φαντάζουν στεντόρεια πολλά χρόνια μετά.
Με το θράσος του πιθανού, που εκπορεύεται από την παρατήρηση, προκύπτει η απλή απάντηση. Ο Bruce Springsteen κατάφερε να εκφράσει τα γενόμενα με τρόπο απλό και άμεσο. Δεν χρησιμοποίησε φανφάρες και τρικ. Έφτιαξε ρόλους που απαντώνται στη στεγνή πραγματικότητα και τους έφερε προ της σκληρής καθημερινότητας. «Well, I got a job and tried to put my money away/But I got debts that no honest man can pay», λέει ο ήρωας του “Atlantic City” –ένας απλός νέος άνθρωπος ο οποίος πιστεύει ότι θα πιάσει την καλή στα καζίνο των περιχώρων της μεγαλούπολης. «The times are tough now, just getting tougher/This old world is rough, it΄s just getting rougher/Cover me, come on baby, cover me/Well, I΄m looking for a lover who will come on in and cover me» αναφέρει σε πρώτο ενικό ο τραγουδοποιός στο “Cover Me”, προσπαθώντας να πιαστεί από τον έρωτα μπας και δεν βουλιάξει μαζί με το πλοίο που μπατάρει.
Δεν είναι και καμιά σπουδαία κουβέντα ή κάποια μεγαλειώδης ανακάλυψη να λες ότι ο Bruce Springsteen είναι ένας εξαιρετικός δημιουργός. Αλλά με τις παραπάνω παρατηρήσεις περί της εκφραστικής λογικής του αβίαστα δημιουργούνται οι παραλληλισμοί με τη λαϊκή τραγουδοποιία –όχι μόνο στη Δύση, μα ακόμα και στην Ελλάδα. Δυο στοιχεία τη χαρακτήριζαν και τη χαρακτηρίζουν ακόμα: η απλότητα και η αναφορά στο ρεαλιστικό. Και τα δύο ισχύουν πάντα, ακόμα κι αν η θεματολογία φαντάζει να αιθεροβατεί. Όλα τα ερεθίσματα ακουμπούσαν πάντοτε στη γη. Και, ασχέτως των προεκτάσεων, τα ρεαλιστικά πράγματα λέγονται απλά.
Για να ξεκαθαριστούν μερικά πράγματα, δεν έχει απολύτως καμιά σημασία η κατά τόπους ηχητική μορφολογία, παρά μόνον στο πεδίο της αναφοράς. Πώς να το κάνουμε, δεν γίνεται ένας Έλληνας να παίζει ρέγκε και να υποστηρίζει ότι μετέρχεται της αυθεντικότητας του ιδιώματος, γιατί πολύ απλά η αρχιτεκτονική δεν συνάδει με τη συγκεκριμένη μορφή. Γίνεται να ενταχθεί η ρυθμολογία της Καραϊβικής στην εικόνα των ελληνικών νησιωτικών περιοχών; Έχει η Ελλάδα κοκοφοίνικες; Σε κάποια χρόνια, λόγω κλιματικής αλλαγής, πιθανόν να έχει. Προς το παρόν ευτυχώς όχι.
Οι ηχητικές αναφορές και οι κατάλληλες λεκτικές επιλογές είναι το κρίσιμο στοιχείο. Και εν τέλει είναι και το στοιχείο που φέρει και τη σφραγίδα του «αυθεντικού». Πώς αλλιώς να χαρακτηρισθεί το τετράστιχο του Λειβαδίτη «Μικρά κι ανήλιαγα στενά και σπίτια χαμηλά μου/Βρέχει στη φτωχογειτονιά, βρέχει και στην καρδιά μου»; Ή μήπως υστερεί σε ρεαλισμό το "Ο Ήλιος Έσβησε" από τον Δράκο του Κούνδουρου, που στην εποχή του χαρακτηρίστηκε ως προϊόν προώθησης του λούμπεν προλεταριάτου;
Μήπως τελικά η αγκίστρωση σε σχήματα θεωρητικά κάνει την Αριστερά να μένει ξεκρέμαστη σχετικά με την καλλιτεχνική δημιουργία; Αν δούμε την κατάσταση σήμερα, η Αριστερά στην Ελλάδα όχι μόνο είναι μετέωρη, αλλά μοιάζει εγκλωβισμένη μέσα σε ένα κουτί γεμάτο με ακαδημαϊσμό και υπερπληθώρα εξοβελισμών. Και τελικά το μόνο που καταφέρνει είναι να αναπαράγει τον λειψό εαυτό της ή να τρέχει να ακολουθήσει ασθμαίνοντας τις εξελίξεις. Γιατί ποτέ δεν εμπιστεύτηκε την ανυπαρξία κανόνων στην τέχνη. Τον Springsteen, τον Λειβαδίτη με τον Θεοδωράκη, τον Χατζιδάκι, τους Sex Pistols και τους Einstürzende Neubauten δεν τους γέννησε κανένα εντυπωσιακό μυαλό του διαλεκτικού υλισμού, αλλά η ανάγκη της εποχής. Ναι, είναι τρομερά σκληρό για τον νόμο της πρωτοπορίας. Ευτυχώς.
Οι καιροί έχουν αλλάξει βεβαίως και ποτέ τίποτα δεν είναι σίγουρο. Ας ψάξουμε –ακόμα και μοναχικά– να βρούμε τις μουσικές εκφράσεις που αντικατοπτρίζουν τον κόσμο σήμερα. Όπως κι αν λέγονται αυτές, όσο ακραίες κι αν είναι. Η επανάληψη των ίδιων σχημάτων είναι το ίδιο καταστροφική με την ανάδειξη των χρεοκοπημένων μορφών. Κι ας αφήσουμε τις προτάσεις μας να μην έχουν καθορισμένη μορφή. Σαν τη μουσική ένα πράγμα…
