Γραμμένο το 1928, το Ορλάντο θεωρείται ένα από τα μεγάλα έργα της Βιρτζίνια Γουλφ (1882 -1941). Μαζί με την Κυρία Ντάλογουεϊ (1925), το Στον φάρο (1927) και τα Κύματα (1931), είναι το κατεξοχήν κείμενο στο οποίο η συγγραφέας εφάρμοσε στην πράξη τους προβληματισμούς που είχε αναπτύξει στο περίφημο δοκίμιό της Το σύγχρονο μυθιστόρημα: «[...] αν ο συγγραφέας ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος και όχι σκλάβος, αν μπορούσε να γράψει ό,τι επιθυμούσε και όχι ό,τι τον υποχρεώνουν, αν μπορούσε να βασίσει το έργο του πάνω στα δικά του συναισθήματα και όχι στους κανόνες, δεν θα υπήρχε πλοκή, κωμωδία, ερωτικό ενδιαφέρον ούτε όλεθρος, δοσμένα με τον κοινώς αποδεκτό τρόπο...». Ακολουθώνας, με επιδέξιους χειρισμούς τους συνειρμούς και τις αλληλουχίες, όπως και ο Τζόυς στο Πορτρέτο του καλλιτέχνη και στον Οδυσσέα, η Γουλφ πειραματίστηκε όσο κανένας άλλος συγγραφέας με την τεχνική της συνειδησιακής ροής (stream of consciousness), προκειμένου να διεισδύσει και να αποκαλύψει την ψυχοσύνθεση των χαρακτήρων της, με την επίγνωση ότι η ανθρώπινη συνείδηση, όπως και η ταυτότητα, έχουν ρευστή υπόσταση και διαρκώς μεταβάλλονται. Σε αυτό συνίσταται κυρίως ο μοντερνισμός της Γουλφ, σε συνδυασμό με την πολυφωνικότητα που χαρακτηρίζει τα κείμενά της. Υπό αυτό το πρίσμα, το Ορλάντο είναι ακριβώς το μυθιστόρημα στο οποίο η Γουλφ εξερεύνησε τη ρευστότητα της συνείδησης, πιο τολμηρά ίσως απ’ ό,τι σε οποιοδήποτε άλλο έργο της, γεγονός που ώθησε τον Μπόρχες να το χαρακτηρίσει ως «το πιο δυνατό της μυθιστόρημα» (το οποίο εξάλλου ο Αργεντίνος μετάφρασε στα ισπανικά). Στα ελληνικά η τελευταία έκδοση είναι του 2017 από τον Gutenberg, σε θαυμάσια (όσο και δύσκολη) μετάφραση και εισαγωγή της Αργυρώς Μαντόγλου.
Ο Ορλάντο, λοιπόν, είναι ένα δεκαεξάχρονο αγόρι, που ζει και μεγαλώνει στην ελισαβετιανή περίοδο, στα χρόνια του Σαίξπηρ. Έχοντας μεγάλες φιλοδοξίες και αυτοπεποίθηση, προσπαθεί να κατακτήσει τον κόσμο του. Συνθέτει μια τραγωδία, ανταμώνει με τον Βάρδο. Τον ερωτεύεται η Ελισάβετ, όμως αυτός θέλγεται από τη Ρωσίδα πριγκίπισσα Σάσα. Ο έρωτάς του προδίδεται, πέφτει σε δυσμένεια, στα ανάκτορα τον λοιδορούν, γίνεται το αντικείμενο της παρωδίας και του χλευασμού στα χέρια του ποιητή Νίκολας Γκρην. Διορίζεται πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη. Κοιμάται επί επτά συνεχόμενες μέρες και ξυπνά γυναίκα. Έχει γίνει η Ορλάντο. Όντας πια η η ενσάρκωση του ανδρόγυνου, η Ορλάντο περιδιαβαίνει τις εποχές από τον 16ο αιώνα έως το σήμερα. Παρακολουθεί και σχολιάζει τα ιστορικά τεκτενόμενα, γίνεται και η ίδια μέρος τους. Πρόκειται για μια αέναη περιπλάνηση στις περιοχές του ανθρώπινου πολιτισμού και μια ακαταπόνητη διερεύνηση των ανθρωπίνων σχέσεων, που δεν είναι ποτέ μονοδιάστατες, αλλά πολυσήμαντες. Έρωτας και προδοσία, φιλία και ανταγωνισμός, ιδεαλισμός και μοχθήροτητα, όλα τους, συμπλέκουν ταυτόχρονα στα πολλαπλά επίπεδα της συνείδησης.
Όταν δημοσιεύθηκε το βιβλίο, αφιερωμένο στην τότε ερωμένη της Γουλφ, την Βίτα Σάκβιλ-Γουέστ, ήταν τέτοια η αμηχανία των κριτικών μπροστά στην τολμηρότητα της γραφής και του περιεχομένου, ώστε το χαρακτήρισαν «μυθιστόρημα φαντασίας». Η ίδια η Γουλφ από την άλλη το θεωρούσε απλώς «μια βιογραφία», όπως είναι και ο υπότιτλος της πρώτης έκδοσης. Μια βιογραφία της αριστοκρατικής, όμορφης και δυναμικής Βίτα, που μπορούσε να σαγηνεύσει άντρες και γυναίκες. Αργότερα, θεωρήθηκε προδρομικό έργο σε ό,τι αφορά την ιδέα ότι η ανθρώπινη φύση είναι ανδρόγυνη και το φύλο αποτελεί κοινωνική κατασκευή (gender), όπως έχουν αναπτύξει στο έργο τους σημαντικές διαονοήτριες όπως η Mailyn Yalom και η Judith Butler. Είναι επίσης ένα εξόχως φεμινιστικό έργο: η Ορλάντο κατορθώνει και κατακτά την τέχνη της ποίησης αφού μεταμορφώνεται σε γυναίκα και, βεβαίως, υφίσταται τους κοινωνικούς αποκλεισμούς που επιβάλουν οι συμβάσεις της βικτωριανής ηθικής, καθώς και τον σνομπισμό από τους ανδροκρατούμενους φιλολογικούς κύκλους της εποχής – με παρόμοιο τρόπο με αυτόν που και ίδια η Γουλφ αντιμετώπισε αποκλεισμούς λόγω του φύλου της και της λογοκρισίας. Όπως σημειώνει και στην εισαγωγή της η Αργυρώ Μαντόγλου, «[...] η Γουλφ οραματίζεται την εποχή όπου η γυναίκα θα πάψει να είναι εξόριστη, θα πάψει να ζει ανικανοποιητη, και θα ζήσει, όπως επαναλαμβάνει συνεχώς στο κείμενο, στο παρόν, θα ζήσει τη χαρά του παρόντος, ένα παρόν που είναι τόσο ζωντανό όσο και το γραπτό της [...] Η κατάκτηση της παρούσας στιγμής παρουσιάζεται σ’ εκείνες τις διαστολές της συνείδησης που συχνά εμφανίζονται στο έργο της όταν προβάλει ως ανακάλυψη μιας νέας πραγματικότητας∙ είναι οι «στιγμές ύπαρξης» (“moments of being”), σύμφωνα με την Γουλφ, αντίστοιχες με τις «επιφάνειες» του Τζόυς, κατά τις οποίες ο χρόνος διαστέλλεται, επέρχεται βαθιά αλλαγή, κρυσταλλοποίηση του ρευστού υλικού της ζωής και διαγράφεται το όραμα ενός διαφορετικού μέλλοντος για τη γυναίκα».
Η θεατρικότητα ενυπάρχει στο κείμενο του Ορλάντο. Αξίζει να μνημονευθεί η κορυφαία ίσως θεατρική μεταγραφή του από τον Robert Wilson, σε συνεργασία με τον Darryl Pickney – στα ελληνικά κυκλοφορεί στη σειρά Θέαττο των εκδόσεων Κέδρος, σε μετάφραση του Θανάση Χατζόπουλου (1999). Εξάλλου το ίδιο το όνομα του κεντρικού χαρακτήρα παραπέμπει στον ιπποτικό ερωτευμένο της Ρόζαλντ, στο Όπως σας αρέσει του Σαίξπηρ∙ εκεί όπου ακούγεται η φράση-κλειδί «ο κόσμος ολόκληρος είναι ένα θέατρο [...] και καθένας στη ζωή του έχει πολλούς ρόλους να παίξει».
Η παράσταση στο Θέατρο Τόπος Αλλού ακολουεί αρκετά πιστά το κείμενο και κυρίως συλλαμβάνει το πνεύμα του.
Ο Νίκος Καμτσής υπογράφει την πρωτότυπη θεατρική απόδοση, τα σκηνικά και τη σκηνοθεσία του έργου. Η Τζωρτζίνα Παλαιοθόδωρου είναι έξοχη, αναλαμβάνοντας να αποδώσει επί σκηνής της μεταμορφώσειςτου/της Ορλάντο, ενώ ο σκηνοθέτης της παράστασης, σε έναν ταυτοτικό ρόλο, υποδύεται ακριβώς έναν... σκηνοθέτη στον οποίο ο ήρωας εμπιστεύεται το έργο του. Ως Βιρτζίνια Γουλφ ακούμε τη φωνή της Πέγκυς Σταθακοπούλου.
Ερμηνεύουν ακόμα οι Θοδωρής Ελευθεριάδης, Γιάννης Ζέρβας, Λαμπρινή Θάνου, Χάρης Λογγαράκης, Ασημένια Παπαδοπούλου, Μαριάνθη Φωτάκη. Ο κόσμος του Ορλάντο ντύνεται με τα κοστούμια της Μίκας Πανάγου, που αναπαριστούν το ύφος της ελισαβετιανής εποχής, η μουσική είναι του Κώστα Χαριτάτου, οι φωτισμοί του Γιάννη Ζέρβα. Τα βίντεο του Αντώνη Κουκούβελα λειτουργούν υποβοηθητικά στην καλύτερη κατανόηση του έργου, όπως εξάλλου και η καθοδήγηση της κίνησης των ηθοποιών από την Κάλλια Θεοδοσιάδη.
Στο σκηνοθετικό σημείωμα υπογραμμίζεται ότι η Βιρτζίνια Γουλφ «χτίζει αξίες και υποσκάπτει τις συμβάσεις της εποχής της με το υποδόριο, φλεγματικό και βιτριολικό ύφος της [...] τέχνη και πραγματική ζωή, ρεαλισμός και ρομαντισμός, έρωτας και προδοσία, κωμωδία και δράμα. Πάνω στη σκηνή στήνεται ένα θέαμα, όπου όλα μπερδεύονται».
Info:
Θέατρο Τόπος Αλλού (Κεφαλληνίας 17 & Κυκλάδων, Κυψέλη)
Παραστάσεις: Παρασκευή, Σάββατο & Κυριακή στις 20:30
Τιμές εισιτηρίων:
15 ευρώ (κανονικό), 12 ευρώ (φοιτητικό, άνω των 65), 10 ευρώ (ανέργων, ατέλειες)
