Το πιάνω απ’ τη μάνα του διαόλου και πάω, μήπως βγάλω άκρη εγώ, μήπως βγάλετε κι εσείς.
Ο ήχος έχει τη δικιά του ανεξάρτητη βούληση. Δεν υπάρχει περίπτωση να του ξεφύγεις, δεν είναι εικόνα να κλείσεις τα μπιρμπιλωτά σου, δεν είναι και μυρωδιά να βουλώσεις τη μύτη. Συμβαίνει κάτι, από τριπλό φονικό μέχρι τριπλή κλανιά, θα τ’ ακούσεις εσύ, θα τ’ ακούσει και οποιοσδήποτε βρίσκεται εντός ακτίνας. Αυτήκοοι μάρτυρες θα είναι το σύνολο των παρευρισκομένων, αυτόπτες μόνο όσοι έτυχε να κοιτάνε. Απ’ τη μια έχουμε εξ ορισμού μια κοινή εμπειρία, απ’ την άλλη έχουμε την πιθανότητα μιας κοινής εμπειρίας. Την ίδια στιγμή ένα ηχητικό ερέθισμα εννιά φορές στις δέκα μπορεί να υπάρχει παράλληλα με οποιαδήποτε ασχολία μας, ενώ ένα οπτικό απαιτεί την απόλυτη προσοχή μας –είναι ζήτημα κατασκευής. Πάνω σ’ αυτή τη γραμμή σκέψης, η φύση του ήχου και ο τρόπος που τον προσλαμβάνουμε είναι για τη μουσική ευχή, είναι και κατάρα. Διαλέγεις και παίρνεις, αν είσαι των άκρων δηλαδή…
Οι πρόγονοι μας –και τραβάτε όσο πίσω κι όπου αγαπάτε– δεν ήταν βλάκες: έστω κι από ένστικτο κατάλαβαν από πολύ νωρίς κάποια απλά πράγματα για τον ήχο και κατ' επέκταση για τη μουσική. Ο ήχος δεν είναι απλά πληροφορία που διαχέεται στο χώρο, είναι βασικό κομμάτι του χώρου: αλλάζει ο ήχος αλλάζει κι ο χώρος. Μπορεί, μάλιστα, να ορίσει κομμάτια χώρου λειτουργώντας όπως κι ένα δωμάτιο, με τη διαφορά πως το δωμάτιο βρίσκεται πάντα σε μια σταθερή κατάσταση, ο ήχος το ακριβώς αντίθετο. Κάθε χιλιοστό του δευτερολέπτου μπορεί να μεταμορφώνεται σ’ ένα διαφορετικό δωμάτιο, άλλων διαστάσεων, πυκνότητας, υφής, ύπαρξης εν γένει. Κι ακόμα πιο σημαντικό, αυτή τη μεταμόρφωση μπορούν να την αντιλαμβάνονται και να την επεξεργάζονται ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ όλοι όσοι βρίσκονται εντός του ηχητικά υπαρκτού χώρου. Να το θέσω και συνθηματικά: ο ήχος από τη μήτρα του ενώνει.
Εκκινώντας με βάση αυτές τις ιδιότητες του ήχου, η μουσική είναι το μοναδικό ανθρώπινο δημιούργημα ικανό να μεταφέρει περιεχόμενο σε παραπάνω από έναν ανθρώπους την ίδια στιγμή. Ποιοι και πόσοι μαζεύτηκαν ποτέ για να διαβάσουν ένα βιβλίο μαζί; Κι ακόμα κι αν το έκαναν, νοείται αυτό το «μαζί» ως κοινή πρόσληψη μιας εμπειρίας; Ή μήπως πρόκειται για παράλληλες πράξεις που μπορούν να συνδεθούν μόνο στο επίπεδο της συζήτησης σε κατοπινό χρόνο –έστω και ελάχιστα μετά; Παρομοίως με τα εικαστικά, με το θέατρο και με το σινεμά. Εδώ, ωστόσο, θα χρειαστεί μια σημαντική προσθήκη. Οπότε πάμε άλλη μία: η μουσική είναι το μοναδικό ανθρώπινο δημιούργημα ικανό να μεταφέρει περιεχόμενο σε παραπάνω από έναν ανθρώπους την ίδια στιγμή, και παράλληλα όχι μόνο να επιτρέψει αλλά και να προξενήσει τη διάδραση των ακροατών με το ίδιο το σώμα της, μα και μεταξύ τους –κυρίως μεταξύ τους. Η μουσική είναι μαζί ανεξάρτητη ύπαρξη είναι και μέσο, διαθέτει ιδιότητες αισθητικές, διαθέτει και ιδιότητες αμιγώς χρηστικές. Πολύ αμφιβάλλω αν αυτά τα δυο μπορούν να διαχωριστούν και τι σημαίνει ο διαχωρισμός τους, ωστόσο ζητώ λίγη υπομονή πριν φτάσουμε εκεί.
Περί διάδρασης λοιπόν. Ένα τραγούδι, όσο ακούγεται, άλλο τόσο τραγουδιέται κι ακόμα περισσότερο συν-τραγουδιέται. Ένας ρυθμός υπάρχει ως ήχος, ωστόσο εύκολα μετουσιώνεται σε χορό και δεν είναι υπόθεση του ενός ο χορός. Μια σύνθεση μπορεί να φέρει μια νέα ηχητική εμπειρία, μπορεί να φέρει κοινή μνήμη υπό τη μορφή μουσικής, μπορεί να τα φέρει και τα δύο. Η μουσική μπορεί να δημιουργήσει κοινές εμπειρίες, μπορεί να χαλυβδώσει κοινές εμπειρίες, μπορεί και να χρησιμοποιηθεί για να επισφραγιστούν κοινές εμπειρίες. Εμπειρίες συνανθρώπων, ζώσες, καθημερινές, όχι εμπειρίες που ανάγονται σε κάποιο παράλληλο μουσικό σύμπαν.
Δεν σε αποκόβει η μουσική απ' τον κόσμο, δεν σου βουλώνει τις υπόλοιπες αισθήσεις, ίσα-ίσα σου αφήνεται να τη διαχειριστείς όπως αγαπάς. Την ακούς με πέντε φίλους ή μ' εκατό αγνώστους και ταυτόχρονα βλέπεις, μυρίζεις, αγγίζεις, μιλάς, ακούς. Αυτή συνεχίζει να υπάρχει και να ενοποιεί. Ουσιαστικά σου λέει εγώ είμαι εδώ και θα είμαι εδώ, μα βάλε στην εξίσωση και τον άλλο, σχετίσου, ανοίξου, δεν χανόμαστε ρε παιδί μου –τι είμαι κατασκοπική ιστορία του Λε Καρέ, να μπερδέψεις τα μπούτια σου; Κι εσύ την κάνεις ό,τι θες, τη φέρνεις στο προσκήνιο, της αφήνεσαι, έπειτα τη στέλνεις στο βάθος, την αγνοείς. Μην υποβιβάσεις τη δύναμή της, όμως, γιατί τη στιγμή που σταματάει, τίποτα πια δεν είναι το ίδιο.
Υπό αυτή λοιπόν την έννοια η μουσική υπάρχει για να μοιράζεται. Εδώ και τώρα και μαζί, όχι βέβαια από κάποιο link του YouTube, ούτε υπό τη μορφή συζήτησης κατόπιν ατομικής ακρόασης στο σπίτι. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως η ανθρωπότητα καθ' όλη την ιστορία της εξερευνά, επιβεβαιώνει και εορτάζει τις σχέσεις της μέσω της μουσικής.* Κι ίσως αυτό να είναι τελικά η μουσική: η ηχητική αποτύπωση σχέσεων μεταξύ ανθρώπων.
Αλλά μιας και κινήσαμε απ' το δίπολο ευχή-κατάρα κι οι έννοιες ως γνωστόν είναι σχετικές. Όλα τα παραπάνω έμορφα περί ήχου, σχέσης και μοιράσματος είναι πολύ εύκολο να στρεβλωθούν και να δημιουργήσουν ένα δεδικασμένο στο συλλογικό μας υποσυνείδητο, το οποίο θέλει τη μουσική αιώνιο συνοδευτικό, κομπάρσο σε συλλογικές εκδηλώσεις και σκεύος ξεδόματος. Αφήστε δε που στις εποχές μας πάντα παραφυλάει η σκληρή βιομηχανία για να κατασκευάσει ψευδαισθήσεις κοινών εμπειριών με αφετηρία τις ενωτικές δυνάμεις της μουσικής. Το ζούμε καθημερινά άλλωστε. Πόσοι είναι εκείνοι που μπορούν να αντιληφθούν τη μουσική ως αυταξία, όσοι μπορούν να σταθούν ένα δίωρο και να της αφιερωθούν όπως θα έκαναν με μια ταινία ή μ’ ένα βιβλίο –δίχως παράλληλες δραστηριότητες και λοιπά καπέλα; Γι' αυτό που είναι από μόνη της, για τα συναισθήματα που μπορεί να παράξει, χωρίς να ανάγεται σε έννοιες, σε εικόνες, σε χρώματα, στο λογικό μας γενικότερα. Λίγοι, που είτε έχουν κάνει την ειρήνη τους με τη μουσική ως αποκλειστικά ατομική υπόθεση κι έτσι πορεύονται, είτε είναι έντονα κομπλεξαρισμένοι και κλεισμένοι στον εξατομικευμένο ηχητικό τους κόσμο εξ αιτίας της προσέγγισης που επιφυλάσσει η πλειοψηφία στη μουσική. Κατανοώ τους μεν, κατανοώ πολύ περισσότερο και τους δε, άλλωστε ως έναν βαθμό συμπάσχω.
Τι πολεμάω να πω; Στη μουσική ενυπάρχει το προσωπικό μαζί με το συλλογικό –έτσι είναι η φτιάξη της. Καθείς θα μου πείτε παίρνει αυτό που ζητάει. Δεκτόν, ωστόσο εγώ θα επιμείνω. Η μουσική γίνεται πλήρης τη στιγμή που ενώνει πολλά διαφορετικά πρόσωπα, φέρνοντας στην επιφάνεια σημεία προσέγγισης, αλλά ταυτόχρονα αποδεχόμενη τις ιδιαιτερότητες του καθενός ξεχωριστά. Ακριβώς όπως και μια ιδανική κοινωνία. Υπό αυτή την έννοια ίσως μας κάνει και καλύτερους. Σε κάθε άλλη περίπτωση μένει μισή. Μισή ως αριστούργημα αισθητικής, μισή και ως μέγας εορτασμός μνήμης, πάντα μισή.
* Κλοπή απ' τον δόκτορα Christopher Smalls
Υ.Γ.: Καλή Ανάσταση
