Οδηγίες χρήσης: δες το ακόλουθο βίντεο. Ποια ακολουθία συλλαβών τραγουδάει ο τύπος; Ντα-ντα, ντα-ντα, ντα-ντα, έτσι δεν είναι; Έστω λίγο περίεργα... Τώρα κλείσε τα μάτια και ξαναπαίξ' τo. Τι ακούς; Μήπως μπα-μπα, μπα-μπα, μπα-μπα; Βάλ' το να παίζει πάλι και ξεκίνα να ανοιγοκλείνεις τα μάτια. Ένα δευτερόλεπτο κλειστά, ένα ανοιχτά. Τι ακούς τώρα;
VIDEO ΝΟ1:
{youtube width="480" height="300"}u1Hb-9RYGdo{/youtube}
Δεν είναι κάποιο ηλίθιο τρικ, είναι το Φαινόμενο του McGurk (The McGurk Effect) και παρατηρείται μόλις η κίνηση του στόματος αντιστοιχεί σε διαφορετική συλλαβή απ' αυτή που προφέρεται στην πράξη. Γνωστό στην επιστημονική κοινότητα απ' το «πανκο-σωτήριο» έτος 1976 κιόλας, όταν οι δόκτορες McGurk και McDonald το κατέγραψαν, το φαινόμενο αποδεικνύει περίτρανα το εξής: διαμορφώνουμε την αντίληψή μας για την ομιλία όχι μονάχα μέσω της εκάστοτε ηχητικής πληροφορίας, μα και δια μέσου της αντίστοιχης οπτικής. Εν ολίγοις, όταν κάποιος μιλάει τον ακούμε και με τα μάτια.
Μπορούμε όμως να ανάγουμε την ίδια συζήτηση στη σφαίρα κάθε δυνατού ήχου κι από εκεί στα χωράφια της μουσικής; Μπορεί ένα οπτικό γεγονός να μεταβάλει την αντίληψή μας για ένα τραγούδι ή για μια σύνθεση; Κατοπινές μελέτες το επιχείρησαν και μάλιστα κατέληξαν σε κάποια θετικά συμπεράσματα (οι πιο περίεργοι παρακαλώ γκουγκλάρετε). Συμπεράσματα τα οποία καθείς δύναται να τα ερμηνεύσει κατά το δοκούν βεβαίως. Για παράδειγμα, ο αθεράπευτος ποπίστας μπορεί να πανηγυρίσει τη δικαίωση του, μαζί μ' εκείνη της Madonna, της Beyonce, της Lady Gaga και μιας στρατιάς ακόμα από σταρλετίτσες και σταρλετίτσους. Ναι ρε, ο οπτικός ηδονισμός είναι μέρος της μουσικής. Το λέει και η επιστήμη, απενοχοποιηθείτε. Χαράς ευαγγέλια στα γραφεία των διευθυντικών στελεχών της βαριάς μουσικής βιομηχανίας, αεριούχα κρασιά και τέτοια... Απ' την άλλη, βέβαια, ο καθαρολόγος θα θεωρήσει τα ευρήματα πλαστικά εκρηκτικά στα θεμέλια του ποπ στερεώματος. Τούτο το άθλιο κατασκεύασμα βασίζεται στην πώληση ψευδαισθήσεων, ορίστε και η σφραγίδα, μετανοείτε. Αλλά ας αποφύγουμε τις απλουστεύσεις...
Ως γνωστόν, η κουλτούρα μας είναι οπτικοκεντρική. Θεωρητικό σενάριο: διακτινίζεσαι στον κόσμο της Παλαιάς Διαθήκης. Ο Κύριος είναι εξαγριωμένος με τις ασωτίες σου οπότε εκτοξεύει τρομερή κατάρα: θα ζήσεις το υπόλοιπο της μίζερης ζωής σου δίχως καμιά απ΄ τις αισθήσεις σου. Όμως, ο Κύριος κατά βάθος σ' αγαπάει. Το ξανασκέφτεται, παρουσιάζεται και σου επιτρέπει να κρατήσεις μία. Ξέρω ελάχιστους ανθρώπους που θα προβληματιστούν έντονα με το ερώτημα και ακόμα λιγότερους που δεν θα διαλέξουν την όραση.
Με αυτό το δεδομένο δεν είναι διόλου περίεργο το γεγονός πως η μουσική υπήρξε εκ γενετής εμπειρία οπτικοακουστικής φύσης –μαζί του αυτιού και του ματιού. Όχι μόνο λόγω πρακτικών συνθηκών, αυτές στο κάτω-κάτω θα μπορούσαν να παρακαμφθούν, μα κυρίως επειδή ο διαχωρισμός ήταν αδιανόητος. Ακούς μουσική γύρω από μια φωτιά, γιατί να κλείσεις τα μάτια; Απ' τη στιγμή που αντιλαμβάνεσαι τον κόσμο με όλες σου τις αισθήσεις, γιατί η ακρόαση να διαφέρει; Φίλος μου εξιστορούσε πως σε χωριό της Κρήτης κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου βρέθηκαν δυο Άγγλοι στρατιώτες. Ένα πρωινό, προφανώς νιώθοντας ολίγον σκουριασμένοι, βγήκαν για τρέξιμο. Λοιπόν, μόλις έγιναν αντιληπτοί, οι χωρικοί άρχισαν να πακετάρουν το βιός τους. Νόμισαν πως έρχονται οι Γερμανοί... Η εικόνα δυο ανθρώπων να τρέχουν πάνω-κάτω δίχως προφανή λόγο τους έμοιαζε αδιανόητη.
Εδώ η λεγόμενη και «κλασική» Δυτική παράδοση –η οποία υποτίθεται πως είναι η κορωνίδα της μουσικής εξελικτικής– προσεγγίζει την παρουσίαση ενός συμφωνικού έργου ακριβώς όπως και μια θεατρική παράσταση. Η υπερυψωμένη σκηνή, η χωροταξία των θέσεων, ο φωτισμός, όλα περιστρέφονται γύρω απ' την οπτική διευκόλυνση των παρευρισκομένων. Όπως βλέπεις Σαίξπηρ, ακούς και Μπετόβεν. Μια απ' τα ίδια κι ακόμα παραπάνω εάν μετακινηθούμε στο ποπ στερέωμα σε όλο του το εύρος. Πάμε να ΔΟΥΜΕ τον Rodger Waters θα πουν οι περισσότεροι τώρα που καταφτάνει στα μέρη μας –τρία ολυμπιακά στάδια θα τον δούνε λέει. Του λόγου μου πήγα σχετικά πρόσφατα στον Francisco Lopez. Βολεύεσαι σε καρέκλα/μαξιλαράκι/πάτωμα, κλείνεις τα μάτια με πανί που σου παρέχει η διεύθυνση και αφήνεσαι στις ριπές του laptop. Ωραία ήταν, έλα όμως που ακριβώς το ίδιο μπορούσα να το κάνω και μονάχος σπίτι μου...
Στην Οθόνη (Πανί/Γυαλί/Pixel)
(αναρωτιέμαι αν θ' αγαπούσα εξίσου τα παρακάτω δίχως το οπτικό τους μέρος. Ως κομμάτι της μουσικής, όχι ως συνοδευτικό):
VIDEO ΝΟ2:
{youtube width="480" height="300"}gKhjaGRhIYU{/youtube}
VIDEO ΝΟ3:
{youtube width="480" height="300"}gru9-EYBUns{/youtube}
VIDEO ΝΟ4:
{youtube width="480" height="300"}i789TMw49rE{/youtube}
