Ο «Προμηθέας» που ολοκλήρωσε το 1985 ο Ιταλός συνθέτης Luigi Nono (1924-1990) είναι για εμένα ορόσημο στην πρόσφατη ιστορία της μουσικής. Με λεπτεπίλεπτη ένταση, ο Νόνο επεξεργάστηκε πολλές διαστάσεις της σύγχρονης μουσικής γραφής σε ένα έργο βαθύτατα ουμανιστικό: νέες (τότε) τεχνολογίες real-time επεξεργασίας του ήχου, εκτεταμένες τεχνικές παιξίματος των οργάνων, χωρική διασπορά των μουσικών. Ο «Προμηθέας» αποτελούσε και μία τομή στην αισθητική του συνθέτη. Από τα στρατευμένα έργα με το άμεσα αντιληπτό πολιτικό περιεχόμενο πέρασε σε μία εύθραυστη εσωτερικότητα, θραυσματική δομή, και παίξιμο στα όρια της σιωπής. Παρ’ όλα αυτά ο Νόνο επέμενε στη ριζική κριτική του κόσμου, απλά ο ερωτηματικός χαρακτήρας αποτελεί πλέον το νέο πεδίο πολιτικού προβληματισμού σε αντιδιαστολή με μία προηγούμενη εποχή όπου οι αντιθέσεις ίσως φαίνονταν πιο απλές.
Είχα ακούσει τον «Προμηθέα» το 1989, λίγο πριν τον θάνατο του συνθέτη, αλλά οι συνθήκες δεν ήταν εκείνες που επέτρεπαν να βιώσει κανείς πραγματικά την «τραγωδία της ακρόασης» που υπόσχεται ο υπότιτλος του έργου. Με μεγάλες προσδοκίες λοιπόν έκανα το ταξίδι στο Άμστερνταμ τον Ιούνιο του 2014 για να το ξανακούσω, στο πλαίσιο του Holland Festival, στον τεράστιο κυλινδρικό χώρο του παλαιού εργοστασίου γκαζιού. Η εξαιρετική φυσική αντήχηση, η ευρηματική τοποθέτηση των μουσικών συνόλων σε σκαλωσιές περιμετρικά με το ακροατήριο στο κέντρο, οι εξαιρετικές ερμηνείες δημιούργησαν τις πιο τέλειες συνθήκες για το έργο.
Η σημασία της συναυλίας για εμένα όμως έχει να κάνει με την αίσθηση απόλυτης συγκέντρωσης του κοινού για τα 150 λεπτά του έργου, τη μέθεξη του κόσμου σε όλες τις διαστάσεις του, και –μετά την τελική επικράτηση της σιωπής– με την πεποίθηση (κοινή με όσους μίλησα στη συνέχεια) ότι είχαμε βιώσει όλοι μαζί μία σπάνια εμπειρία, η οποία επιβεβαίωνε τη δύναμη της μουσικής ως τέχνης συλλογικής.
Χρήστος Ι. Καρράς
καλλιτεχνικός διευθυντής μουσικής της Στέγης Γραμμάτων & Τεχνών
