Αν και τα video games ήταν αγαπημένη ενασχόληση των εφήβων τουλάχιστον από τα μέσα της δεκαετίας του ‘90, σήμερα το φαινόμενο τείνει να αποκτήσει διαστάσεις πανδημίας στις ευάλωτες αυτές ηλικίες οι οποίες εκδηλώνουν εμφανή πλέον συμπτώματα εθισμού.
Ήδη από το 2018, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναγνώρισε τον εθισμό στα βιντεοπαιχνίδια ως διαταραχή της διανοητικής υγείας και τον συμπεριέλαβε στη Διεθνή Στατιστική Ταξινόμηση Νοσημάτων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας (ICD), σε μια κίνηση που κάνει σαφή την ανησυχία της επιστημονικής κοινότητας για το φαινόμενο.
Γιατί, όμως, οι νέοι εμφανίζονται τόσο επιρρεπείς στον εθισμό στα video games; Ποια είναι τα συμπτώματα αυτού του εθισμού και πώς μπορούμε να τα διαχωρίσουμε από ένα παιδί που απλά παίζει με τους φίλους του στο διαδίκτυο;
Η απόδραση στον εικονικό κόσμο
Η εφηβεία πάντα ήταν μια δύσκολη ηλικία με πολλές προκλήσεις. Η αίσθηση ότι κανείς δεν σε καταλαβαίνει και η ανάγκη ανάπτυξη στενών δεσμών με τα άτομα της ίδιας ηλικίας ήταν πάντα στο επίκεντρο.
Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι πρέπει να παραγνωρίζουμε τις ιδιαίτερες δυσκολίες που έχουν να αντιμετωπίσουν οι νέοι σήμερα. Με τα αστυνομικά ρεπορτάζ να μας υπενθυμίζουν σε καθημερινή βάση πόσο επικίνδυνος είναι ο έξω κόσμος, πολλοί γονείς ασκούν ασφυκτικό έλεγχο στα παιδιά τους για να τα προστατεύσουν. Οι προθέσεις μπορεί να είναι καλές, αλλά το αποτέλεσμα είναι ότι οι έφηβοι δεν συναντιούνται σε εξωτερικούς χώρους τόσο συχνά όσο παλιότερα και δεν απολαμβάνουν την ίδια ελευθερία με τις προηγούμενες γενιές.
Σε αντίθεση με μοναχικές δραστηριότητες όπως οι ατελείωτες ώρες στο Netflix, το σερφάρισμα στο διαδίκτυο και τα παιχνίδια των online καζίνο, τα video games δίνουν να δυνατότητα στους εφήβους να «συναντηθούν», να σχηματίσουν ομάδες, να αναπτύξουν την αίσθηση της κοινότητας. Να αποδράσουν από τη μοναξιά της καθημερινότητας, να συμμετέχουν σε περιπέτειες, να εξερευνήσουν, να αποκτήσουν εμπειρίες – ακόμα κι αν αυτές ανήκουν σε έναν εικονικό κόσμο.
Ένα μέλλον χωρίς ελπίδα
Γνωρίζουμε πλέον ότι οι εθισμοί αναπτύσσονται μέσα ένα γενικότερο πλαίσιο με πολλούς παράγοντες να συμβάλλουν στην εμφάνισή του, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό.
Η πανδημία, ο εγκλεισμός, ο διαρκής φόβος και η απομόνωση είχαν τεράστιο αντίκτυπο στην ψυχική υγεία των εφήβων, την κοινωνική τους ζωή, ακόμα και την ανάπτυξη του εγκεφάλου τους.
Αλλά και το μέλλον φαντάζει ζοφερό αν κανείς το κοιτάξει μέσα από τα εφηβικά μάτια. Οι οικονομικές δυσκολίες, η συνεχής φτωχοποίηση, τα επαγγελματικά αδιέξοδα δημιουργούν μια αίσθηση βαθιάς ματαιότητας και έλλειψης δυνατοτήτων έκφρασης.
Ακόμα και πέρα από αυτά, τι νόημα έχει το σχολείο, οι σπουδές, η εύρεση εργασίας, τα σχέδια για το αύριο αν τα παιδιά αισθάνονται ότι θα κληρονομήσουν έναν πλανήτη κατεστραμμένο πάνω στον οποίο δεν θα μπορούν να ζήσουν;
Την ώρα που τα μέσα μαζικής ενημέρωσης τους κατηγορούν για τεμπελιά και αδιαφορία, οι έφηβοι νιώθουν αποκομμένοι τόσο από την κοινωνία όσο και από την πολιτική, οι εκπρόσωποι της οποίας δεν τους αφορούν καθόλου.
Ο εικονικός κόσμος των video games γίνεται μαζί διέξοδος και καταφύγιο. Εκεί μπορούν να βάλουν στόχους και να τους επιτύχουν, μπορούν να επιλέξουν ποιοι είναι.
Τα συμπτώματα του εθισμού
Εννοείται πως δεν είναι όλοι οι έφηβοι εθισμένοι στα video games. Υπάρχουν συγκεκριμένες ενδείξεις που μαρτυρούν την εξάρτηση και δεν έχουν να κάνουν απλώς με ένα παιδί που παίζει online παιχνίδια με τους φίλους του.
Κάποια χαρακτηριστικά συμπτώματα του εθισμού είναι:
- Ο χρόνος που αφιερώνει ένας έφηβος στα video games. Το να μην ασχολείται ή να μη δείχνει ενδιαφέρον για τίποτα άλλο, να αδιαφορεί για τις υποχρεώσεις τους στο σχολείο, την επικοινωνία με την οικογένειά του, να φτάνει να παραμελεί ακόμα και την προσωπική του υγιεινή για να παίξει λίγο ακόμα.
- Ο τρόπος που αντιδρά όταν για διάφορους λόγους δεν μπορεί ή δεν του επιτρέπεται να παίξει άλλο. Ο εκνευρισμός, η επιθετικότητα, οι τεράστιες εκρήξεις θυμού, η καταναγκαστική επιμονή να παίξει ακόμα και κρυφά είναι ακριβώς οι τρόποι που αντιδρά ένα άτομο εξαρτημένο σε ουσίες όταν δεν έχει πρόσβαση σε αυτές.
- Η έλλειψη χαράς μέσα από τα βιντεοπαιχνίδια. Όπως εξήγησε ο ψυχίατρος παιδιών και εφήβων, Κωνσταντίνος Σιώμος, «Το διαδίκτυο είναι στημένο έτσι που ενεργοποιείται η άμεση ανταμοιβή: κερδίζω κάτι, παιχνίδι ή λάικ, ανεβάζω απευθείας ντοπαμίνη […] Άρα το παιδί εκπαιδεύεται στην άμεση ανταμοιβή και αν το αφήσεις, όλο και περισσότερο ανεβαίνει η ντοπαμίνη και μετά χρειάζεται περισσότερη δουλειά για να παράγει περισσότερη ντοπαμίνη, για να πετύχει το αντίστοιχο αποτέλεσμα, όμως αυτό οδηγεί σε κορεσμό και αντί να παίρνει ευφορία, βιώνει αρνητικό συναίσθημα, δηλαδή επιστρέφει στον πόνο και στην αρχή, εκεί όπου αποζητούσε τη χαρά.»
Παρότι στην Ελλάδα παρατηρείται σοβαρή έλλειψη σε υποδομές ψυχικής υγείας, ιδιαίτερα για τους εφήβους, μπορεί κανείς να απευθυνθεί στη Μονάδα Εφηβικής Υγείας του Νοσοκομείου Παίδων «Παναγιώτη και Αγλαΐας Κυριακού», ενώ λειτουργεί και η τηλεφωνική γραμμή υποστήριξης 800 11 800 15.
