Πραγματική στην ολότητά της ή μυθιστορηματική σε ένα μέρος της, η ιστορία έχει ως εξής: βρισκόμαστε (περίπου) στα τέλη του 1941, στην Πράγα. Ο Reinhard Heydrich –ο ουσιαστικός κυβερνήτης της Τσεχίας με το παρατσούκλι «ξανθό κτήνος»– επιθυμεί να εφαρμόσει πλήρως τη ναζιστική πολιτική αποξήλωσης καθετί εβραϊκού, έμψυχου ή άψυχου, στην περιοχή που διοικεί. Δεν έχει ακόμα συλλάβει την ιδέα για τη χρήση θαλάμων αερίων (μέχρι τότε ενάμισι εκατομμύριο Εβραίων έχει εκτελεστεί μπροστά σε μεγάλες τάφρους, απειλώντας την πνευματική ισορροπία ολόκληρου του γερμανικού στρατεύματος), αλλά θεωρεί ότι σε συμβολικό επίπεδο πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες ενέργειες ώστε να σβηστεί από προσώπου ευρωπαϊκής γης ό,τι υπενθυμίζει ότι ο εβραϊκός πληθυσμός έχει συμβάλει στην ανάπτυξη της περιοχής.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο ένθερμος φίλος της κλασικής μουσικής (υπήρξε καλός βιολονίστας, κυρίως λόγω της μουσικής ιδιότητας του πατρός του) δίνει εντολή να αφαιρεθεί το άγαλμα του Φέλιξ Μέντελσον από την οροφή του κτιρίου, όπου φιλοξενούνται οι συναυλίες κλασικής μουσικής.
{youtube}BzaCloxciQQ{/youtube}
Το έργο αναλαμβάνει ένας κατώτερος Ναζί αξιωματικός, ο οποίος προσλαμβάνει Τσέχους εργάτες να κάνουν τη δουλειά. Ανεβαίνουν λοιπόν στην οροφή, αλλά προκύπτει ένα σοβαρό πρόβλημα. Ποιο από όλα τα αγάλματα είναι του Μέντελσον; Οι ιθύνοντες καταθέτουν τις απόψεις τους, όμως η συζήτηση δεν έχει ιδιαίτερο αποτέλεσμα. Να αποτανθούν στον Heydrich ώστε να τους το υποδείξει; Μοιάζει λάθος, επιλογή από όλες τις πλευρές. Τότε πέφτει η προφανής ιδέα. Εφόσον, λένε, ο Μέντελσον ήταν Εβραίος, τότε πρέπει να έχει μεγάλη μύτη, όπως έχουν συνήθως όλοι οι Εβραίοι. Συμφωνούν όλοι, βρίσκουν το άγαλμα με τη μεγαλύτερη μύτη και ξεκινούν να το αποκαθηλώνουν. Για κακή τους τύχη, ωστόσο, προκύπτει ένα μεγαλύτερο πρόβλημα: το άγαλμα με τη μεγαλύτερη μύτη, ήταν εκείνο του Βάγκνερ, του λατρεμένου συνθέτη των Ναζί.
Η ιστορία περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Γίρι Βάιλ Ο Μέντελσον στην Οροφή, που δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά (αναφέρεται σε αυτήν ο Laurent Binet στο HHhH, Εκδόσεις Κέδρος), και εμπεριέχει μέσα της τόσο ανατολικοευρωπαϊκό χιούμορ, ώστε προκαλεί κλαυσίγελο. Ας δούμε τα δεδομένα. Ο Heydrich είναι κλασικός –αν και αυξημένου αισθητηρίου– Ναζί, που πιστεύει ότι με την κοινωνική μηχανική και τη χρήση του συμβολισμού θα ξεγράψει έναν τεράστιο μουσουργό από τη συλλογική μνήμη. Ο Μέντελσον, αν και ανατράφηκε τα πρώτα χρόνια ως άθρησκος, ύστερα ασπάστηκε για χρόνια τον Καθολικισμό. Επιπρόσθετα, οι κατακτημένες χώρες και οι λαοί τους φαίνεται όχι μόνο να μην συμμερίζονται την «υψηλή» καλλιτεχνική επιθυμία του Heydrich, μα επιπρόσθετα αδυνατούν και να βρουν την παραμικρή πτυχή που θα λύσει το πρόβλημα το οποίο πηγάζει από την ίδια τους την άγνοια. Και έτσι, με όπλο την ασφάλεια της γενίκευσης περί της μύτης των Εβραίων, κινούνται ευθέως προς μια μεγαλοπρεπή γκάφα, που ισοδυναμεί με τον θάνατό τους.
Εν τέλει το άγαλμα του Βάγκνερ δεν απομακρύνεται και αυτό του Μέντελσον υφίσταται μια σημαντική φθορά. Αλλά το σημαντικότερο στοιχείο που αναδεικνύει ο Βάιλ με την ιστορία του, είναι βασικά η εγγενής φαυλότητα του ολοκληρωτισμού: όσες εντολές και αν δώσεις, εάν η βάση της λογικής είναι λαθεμένη, τότε τίποτα δεν σε σώζει από μια αναπάντεχη καταστροφή. Είτε αυτό αφορά την αποκαθήλωση ενός αγάλματος, είτε την ψευδή εκτίμηση των καιρικών συνθηκών εν καιρώ πολέμου, είτε τη μεγαλομανία ότι μπορεί να κατακτήσεις λαούς και να τους υποβάλεις σε πειράματα κάθε τύπου.
Σήμερα, βέβαια, οι συνθήκες δεν είναι οι ίδιες. Η πληροφόρηση μέσω της τεχνολογίας θα μπορούσε σε μια ανάλογη περίπτωση να περισώσει την τιμή του χαμηλόβαθμου Ναζί και των εργατών. Θα έψαχναν λ.χ. το πρόσωπο του Μέντελσον στο διαδίκτυο, θα συνέκριναν τις όψεις και θα κατέληγαν σε μάλλον ασφαλές συμπέρασμα. Μιας και παραμένει η ροπή πολιτικών προσώπων –και ακολούθως ενός αχόρταγου πλήθους– προς τη φαυλότητα και τον ολοκληρωτισμό, εφευρίσκονται νέες μέθοδοι για να ξεπεραστούν τα κλασικά υλικά εμπόδια.
Όποιος παρακολούθησε την ομιλία του Ντόναλντ Τραμπ στην ορκωμοσία του ως νέου προέδρου των Η.Π.Α., θα είδε έναν άνθρωπο που έχει απολύτως ολοκληρωμένη άποψη για την πορεία των Αμερικανών και για εκείνη των υπόλοιπων κρατών και λαών. Δεν είναι τρελός ο Τραμπ, αλλά προκειμένου να υποστηριχθεί η ακροδεξιά του ρητορεία, επιχειρεί να γυρίσει την όψη του νομίσματος και να θέσει ενώπιον της κοινής γνώμης μια αλήθεια διαφορετική. Έχει βρει άλλωστε εύφορο έδαφος για αυτήν την τακτική: τα αποτελέσματα της πολιτικής του άκρως επικοινωνιακού προκατόχου του, έχουν ενσπείρει την αμφιβολία στις τάξεις λαϊκών στρωμάτων στις Η.Π.Α., με αποτέλεσμα διάφορες παρα-θεωρίες να μοιάζουν απόλυτα λογικές. Έτσι, δεν αμφισβητείται μεν το δόγμα της υπέρτατης καπιταλιστικής αρχής της ελευθερίας των κεφαλαίων, ενώ η έτερη αρχή της ελευθερίας του ατόμου τυγχάνει μιας νέας ερμηνείας, που σχετίζεται περισσότερο με ένα υποτιθέμενο παγκόσμιο σχέδιο συνωμοσίας ενάντια στον μέσο Αμερικάνο.
Ο Τραμπ, βέβαια, όπως και κάθε σημαντικός πολιτικός παράγοντας, συγκεντρώνει γύρω του ένα μερίδιο του κεφαλαίου ικανό να αντλήσει οφέλη ακόμα και από τις πιο αλλοπρόσαλλες επιλογές. Ορισμένες δε φορές, αυτό τις επιβάλλει στους πολιτικούς και όχι το αντίστροφο. Βρισκόμαστε έτσι στο κατώφλι μιας νέας εποχής στην οποία, πιθανότατα, η πραγματικότητα θα ανατρέπεται διαρκώς από ισχυρισμούς, που μέχρι με τη σειρά τους να ανατραπούν, θα έχουν εμποτίσει τους φανατικούς ακολούθους. Θυμάστε για παράδειγμα τις ψεύτικες ειδήσεις περί πολιτικών προσώπων που βρίσκονταν σε πλεούμενο, το οποίο κόστισε τη ζωή σε ανθρώπους που επέβαιναν σε άλλο πλεούμενο; Όπως πολύ σωστά παρατήρησε καλός φίλος με τον οποίον είχαμε αυτή τη συζήτηση, υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που πιστεύουν στον εν λόγω ισχυρισμό, που προήλθε από ένα θλιβερό μέσο ενημέρωσης και έγινε στη συνέχεια κτήμα ακόμα και πολιτικών της λεγόμενης «κοινής λογικής».
Η εποχή Τραμπ ίσως αφήσει λοιπόν το αποτύπωμά της τα επόμενα χρόνια και γι' αυτόν τον λόγο. Η ανατροπή της ανατροπής, ω ανατροπή! Και κάπου στη μέση θα στεκόμαστε εμείς ζαλισμένοι.
Εκτός εάν δράσουμε τάχιστα, όπως καλώς έγινε σε όλον τον κόσμο με τις κινητοποιήσεις των γυναικών. Το ερώτημα είναι αν αυτές οι κινητοποιήσεις μπορούν να έχουν αποτέλεσμα. Προσωπικά θεωρώ ότι θα είναι απλές κανονιές στον αέρα, έαν δεν αμφισβητηθεί ο πυρήνας του προβλήματος Τραμπ. Εάν με άλλα λόγια δεν φράξουμε τον δρόμο σε όσους, κεντρικά ή περιφερειακά, φράζουν τον δρόμο στην αναζήτηση της αλήθειας χρησιμοποιώντας τα ίδια εργαλεία του Τραμπ. Μη νομίζετε ότι βάλλω κατά κάποιου «λαϊκισμού», γενικώς. Κάθε άλλο. Ας το σκεφτούμε, όμως. Υπάρχουν πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα και στην Ευρώπη που μεγιστοποιούν ως πρόβλημα την (ούτως ή άλλως λαθεμένη, με όλα τα δεδομένα) πρόσληψη ενός συμβούλου υπουργού και αποφεύγουν να τοποθετηθουν σε ζήτημα που αφορούν τη δημοκρατία, την οικονομία, τα κοινωνικά δικαιώματα.
Μήπως όσοι αρνούνται στο όνομα του αντιλαϊκισμού την απλή πραγματικότητα και επινοούν διαφορετικές όψεις της ώστε να πλήξουν τον αντίπαλο, δεν ενστερνίζονται και χρησιμοποιούν ουσιαστικά τα ίδια εργαλεία με αυτά του Ντόναλντ Τραμπ;
Όπως και να έχουν τα δεδομένα, το βέβαιο είναι ότι αυτή η τακτική συνοδεύεται από την ημιμάθεια του πλήθους. Εάν δεν καταπολεμηθεί στη ρίζα του το πρόβλημα, αν δεν οικοδομηθεί η αντίληψη για την ανάγκη της παιδείας σε όλους τους χώρους, τότε θα φτάσουμε σε επεισόδια αντίστοιχα με εκείνα που συνέβησαν στην οροφή της ακαδημίας τέχνης της Πράγας. Μόνο που τότε θα αμφισβητείται από κάποιο μεγάλο μέσο ενημέρωσης ότι υπήρξε ποτέ το άγαλμα του Μέντελσον.
