Υπάρχουν φορές που η ηχογράφηση και το αποτέλεσμα αυτής δεν έχουν σκοπό να ευαρεστήσουν το αυτί με τον κλασικό τρόπο, προσφέροντάς του μελωδίες ή ακόμα και αντιθέσεις κωδίκων, που πάντα έχουν μια συγκεκριμένη τοποθέτηση στο φάσμα του δισκοπωλείου και στις δισκοθήκες. Υπάρχουν κάποιοι (έστω και ελάχιστοι) δίσκοι που σκοπό έχουν να δημιουργήσουν μια τεχνητή ηχοχώρα, όπου και τοποθετούμαστε ως νεογνά, σχηματίζοντας παρθένες εμπειρίες αναφορικά με τον ήχο και τη σημασιολογία του.
Κυριολεκτικά, πρόκειται για δίσκους που βρίσκονται στο Ω της δισκογραφίας. Όχι εξ αιτίας της σημασίας τους, αλλά ακριβώς επειδή κινούνται στο επέκεινα όλων των ειδών –ακόμα και του αυτοσχεδιασμού/πειραματισμού· με την ηχογράφηση και κατάθεσή τους, ολοκληρώνουν με ιδεατό τρόπο (και πέρα από μουσικές προτιμήσεις) τη σχέση ακροατή και ηχουργήματος.
Δυο τέτοιους χαρακτηριστικούς δίσκους θα δούμε λοιπόν σήμερα. Προσοχή! Μην μπερδευτείτε με δουλειές που αφορούν λογής-λογής (και περισυλλογής) recordings, αρχειακές τοποθετήσεις και άλλα library items. Εδώ ομιλούμε για την προσπάθεια του δημιουργού να φέρει καινούρια τοποθέτηση των αυτιών απέναντι στο έργο, μα και απέναντι στην έννοια του ήχου. Πηγαίνουμε έτσι, κατά μια έννοια, στο επίκεντρο της λέξης «ήχος»...
Η περίπτωση των Ανοικτών Ώτων
Ήταν στα τέλη του 1999 όταν, μπαίνοντας –ως πωλητής πολυεθνικής δισκογραφικής, τότε– στο δισκάδικο Lollipost στον Πειραιά (βραχύβιο αλλά σημαντικό στέκι του διαφορετικού ήχου), ο Δημήτρης Κουρούσης (μετέπειτα στο Junk, σήμερα curator του σημαντικότατου blog corrupted-delights.blogspot.gr) αναφώνησε: «Έλα ν' ακούσεις δίσκο που έβγαλε η εταιρεία του Zorn!». Φαντάστηκα ότι θα ακούσω ακόμα ένα καλοφτιαγμένο μετα-πυρηνικό free, αλλά γελάστηκα: από τα ηχεία ξεχύθηκε ήχος πρωτόγνωρος. Στην αρχή ενοχλούσε (όχι σε επίπεδο συχνοτήτων, αλλά πυκνότητας), όμως σε ελάχιστο χρονικό διάστημα διαπίστωνες ότι δεν σου έξυνε τα αυτιά, όπως μεγάλο μέρος του noise σκέλεθρου της εποχής, που έλυνε κι έδενε τότε στον χώρο του αυτοσχεδιασμού. Κι αυτό δεν οφειλόταν στο mastering, μα στην εξ αρχής διαχείριση του υλικού. Ο δίσκος δεν ήταν άλλος από το Sound Characters (Making The Third Ear) της Maryanne Amacher.
Ωραία, και λοιπόν; αναρωτήθηκα. Σαν να διάβασε τις σκέψεις μου, ο δισκοθέτης είπε: «περίμενε, στήσε αυτί, και θα καταλάβεις». Δεν χρειάστηκε να περάσουν πάνω από 20 δευτερόλεπτα και ο τρόμος σχηματίστηκε στον εγκέφαλό μου. Τι είναι αυτό ρε; Τι ήταν εκείνο που άκουγα μέσα στ' αυτιά μου;!
{youtube}px2mz5ObenQ{/youtube}
Η Maryanne Amacher (1938-2009), Αμερικανίδα στο διαβατήριο, δούλευε κυριολεκτικά με την εσωτερική κατασκευή του αυτιού. Τουτέστιν, τα ώτα είναι φτιαγμένα έτσι ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν αντηχεία και να παράξουν νέους ήχους. Αν αυτό σας φαίνεται παρανοϊκό, σκεφτείτε γιατί είναι έτσι κατασκευασμένο το αυτί μας. Ο ήχος, όπως φτάνει, συλλαμβάνεται και ενισχύεται. Η τεχνική λοιπόν του Τρίτου Αυτιού (όπως ονομάζεται) ουσιαστικά επιτρέπει σε συχνότητες να κάνουν ανάκλαση μέσα στον συλλέκτη του αυτιού μας, δίνοντας έτσι μια νέα διάσταση η οποία δεν υπήρχε στην αρχική πηγή. Για να γίνει βέβαια εφικτό κάτι τέτοιο, θα πρέπει να βρίσκεστε σε απόσταση από τα ηχεία σας, γι' αυτό και δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ακουστικά. Μηδενίζεται δηλαδή η απόσταση, οπότε καθίσταται ουσιαστικά άχρηστο το πείραμα. Η ίδια η Amacher χρησιμοποίησε την τεχνική της σε δεκάδες installations που προσεδάφισε όλα τα χρόνια της ενεργού της δράσης είτε σε γκαλερί, είτε σε μεγάλες αίθουσες πρώην βιομηχανικών μονάδων.
{youtube}nAXlF0n5XAg{/youtube}
Οι συνθέσεις τώρα του δίσκου χωρίζονται χονδρικά σε δύο κατηγορίες: οι πρώτες έχουν ένα παχύ noisy εύρος και χροιά, ενώ οι έτερες είναι σαν ν' ακούς τους Κύλωνες από το Battlestar Galactika να συνομιλούν. Επίσης, το πείραμα γίνεται πιο εμφανές στις ντητζιταλιές (για να ονομάσουμε έτσι τις δεύτερες). Μην φοβηθείτε πάντως ότι μπορούν να βλάψουν στο παραμικρό είτε τον δικό σας εγκέφαλο, είτε αυτόν ευπαθών ομάδων –παιδιά, 3η ηλικία, indie rockers κλπ. Να υποσημειώσω δε ότι η συγκεκριμένη τεχνική χρησιμοποιήθηκε σε δύο τουλάχιστον σημεία της εμφάνισης των Neurosis στην Ελλάδα πέρυσι την Άνοιξη· ακόμα μία απόδειξη του ευαγούς ιδρύματος ήχου του οποίου γίναμε μάρτυρες εκείνη την ημέρα.
Η περίπτωση του Αιφνίδιου (αλλά και οικείου) ΉχουΤον δίσκο τον είχα στην κατοχή μου για τουλάχιστον 6 μήνες και δεν μπορούσα να τον καταλάβω. Η σοβαρότητα με την οποία αντιμετώπιζε τη μουσική του ο Ιάπωνας συνθέτης Koji Asano (όπως είχε φανεί και στις δύο συναυλίες που είχε δώσει στο πάλαι ποτέ Μικρό Μουσικό Θέατρο), απομάκρυνε ευτυχώς την ποζεράδικη λογική στην κατασκευή ηχοτοπίων, μόνο και μόνο επειδή η μόδα στα '00s ήταν «βάρα abstract» στον πειραματικό χώρο.
Ο Koji Asano είναι συνθέτης με πολύ μεγάλη κλίμακα ανάπτυξης ιδεών, μιας και επεκτείνεται και στην κλασική μουσική, αλλά και στην πειραματική σκηνή. Υπήρχε όμως αυτός ο δίσκος του, το Spirit Of The Wardrobe (Solistice/2001), τη λογική κατασκευής του οποίου αδυνατούσα να αντιληφθώ, μιας και είχε βάλει με αλγοριθμικό τρόπο ήχους ελαχίστων δευτερολέπτων ανάμεσα σε απόλυτα κενά σιωπής. Ήταν μάλιστα η 6η φορά που τον έβαζα να παίζει ενώ παράλληλα ανταλλάσσαμε μπαλιές από χέρι σε χέρι με τον υιό, με μια μπάλα του τένις μέσα στο σπίτι. Ήταν πρωί και η πόλη στο ταβάνι των ήχων της· άνοιξη και η μπαλκονόπορτα ορθάνοιχτη, με ήχους από αυτοκίνητα, ανθρώπους που μιλούσαν δυνατά (μπαλκόνι στον 1ο όροφο), ήχους από τα μαγαζιά της γειτονιάς και φυσικά ήχους από την ίδια την κατασκευή της πολυκατοικίας: ασανσέρ να ανεβοκατεβαίνει, εξώπορτες να ανοιγοκλείνουν, συνομιλίες στις σκάλες ή εν αναμονή του ανελκυστήρα.
Παρατήρησα ότι, σιγά-σιγά, ο ήχος του δίσκου –τα απότομα breaks, ειδικότερα– χανόταν όσο προχωρούσε η ακρόαση, μέσα στους ίδιους τους ήχους του περιρρέοντα χώρου. Τα συνολικά 24 τεμάχια ήχου (με τίτλους το καθένα παρακαλώ) είχαν διεισδύσει και αναδευτεί μέσα στον εγκέφαλό μου, πριν καν φτάσουν στα μισά της έκτασης του άλμπουμ. Τότε και μόνο τότε κατάλαβα το εγχείρημα του συνθέτη. Σε επικοινωνία μάλιστα που είχα πριν από λίγες ημέρες με τον ίδιο τον κύριο Asano, με την αφορμή του παρόντος άρθρου, μου δήλωσε τα εξής:
«To Spirit Of The Wardrobe είναι ένας πολύ ειδικός δίσκος για εμένα τον ίδιο. Αν και έχω φτάσει τους 55 δίσκους, δεν έχω κάτι άλλο, ανάλογο. Μου αρέσει πάρα πολύ διότι κατασκεύασα μουσική με την έννοια του κομβικού σημείου μέσα στον χώρο. Θεωρώ λοιπόν ότι είναι δίσκος που σαφώς πρέπει να ακουστεί από κάποιον σε ανοικτό μέρος. Ομολογώ ότι δεν θυμάμαι πολλά πράγματα από την κατασκευή του, αλλά σίγουρα θυμάμαι τις παρά πολλές ώρες που χρειάστηκε η οργάνωση και μόνο των ήχων που χρησιμοποιήθηκαν, η ίδια η αρχειοθέτησή τους κατ' αρχήν, πριν ξεκινήσω να τους τοποθετώ.
Χρησιμοποίησα Protools στη μίξη. Από την άλλη, είχα καταγράψει σε DAT ήχους από τη φύση και την πόλη. Η πόλη μάλιστα είναι η Βαρκελώνη, όπου και έμενα το διάστημα 1999-2004. Δεν άλλαξα πάρα πολύ τους αρχικούς ήχους· επέλεξα να ηχογραφώ και μετά να προσπαθώ να επιλέξω μερικές «στιγμές». Και φυσικά κενό. Μεγάλες ποσότητες απόλυτου κενού».
Το Spirit Of The Wardrobe είναι ένας απόλυτα σύγχρονος δίσκος: ακόμη και σήμερα, δεν ακούγεται ως πεπερασμένο πείραμα ήχου. Κι αυτό οφείλεται στην ίδια τη λογική του Asano, όπως τόνισα και παραπάνω. Όταν δηλαδή ο συνθέτης είναι ερευνητής και όχι κωπηλάτης σε ένα ρεύμα που έχει ήδη καθιερωθεί, τότε ακόμα και δίσκοι με ειδική στόχευση, οι οποίοι απομακρύνονται από το κλασικό επίκεντρο της απόλαυσης, καταφέρνουν να διατηρούν τη δροσιά της ανακάλυψης.
Στο παρακάτω βίντεο που ανέβασα στο προσωπικό μου κανάλι στο YouTube μπορείτε να ακούσετε το Spirit Of The Wardrobe στην πλήρη του ανάπτυξη και να αντιληφθείτε τη φιλοσοφία πίσω από την κατασκευή του.
{youtube}4wmsYcGKpJM{/youtube}
Μέχρι την επομένη Κυριακή, καλό θα είναι να ετοιμαζόσαστε για μια ειδική έκπληξη (εγώ τουλάχιστον έτσι το έχω βιώσει, όσο καιρό πατινάρω τις λέξεις του επόμενου Avotek). Να σας ευχαριστήσω για άλλη μία φορά για την αγάπη που έχετε δείξει στη στήλη, είτε με mail σας, είτε με σχόλια και συζητήσεις ακόμα και σε προθαλάμους συναυλιακών χώρων και δισκάδικων.
Για οιαδήποτε πληροφορία και πρόταση, μη διστάσετε λοιπόν να στείλετε τις σκέψεις σας στο Αυτή η διεύθυνση Email προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
