Αν στο ξημέρωμα του αιώνα ρωτούσες έναν μέσο Δυτικό πολίτη σχετικά με τον μεγαλύτερό του φόβο για τον πλανήτη όπου ζει, ανάμεσα στις πιο δημοφιλείς απαντήσεις θα βρισκόταν και η παγκοσμιοποίηση. Υπήρχε μία περίοδος προς τα μέσα της περασμένης δεκαετίας, όταν η λέξη κουβαλούσε διαστάσεις «αποκαλυπτικού» χαρακτήρα: ριζική πολιτισμική αλλοίωση, κοινωνική μαζοποίηση, ανυπαρξία προσωπικής ταυτότητας.
Έχοντας φτάσει πια (επώδυνα) στο 2016, η ιδέα έχει αποκτήσει από ιστορική ως και παρωχημένη χροιά. Ο «ιός» της παγκοσμιοποίησης βρήκε με φυσικότητα τον δρόμο του στον τρόπο με τον οποίον ζούμε, αλλά καμία κοινωνία δεν οδηγήθηκε στον προμηνυόμενο υπαρξιακό αφανισμό. Παρ’ όλα αυτά, στον χώρο των τεχνών και ειδικότερα της μουσικής (η γνωστή ύποπτη), η επίδραση του φαινομένου –μέσω βέβαια και της βοήθειας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης– άρχισε να αλλοιώνει και να υποβαθμίζει τη μοναδικότητα περιθωριοποιημένων ομάδων.
Ως αποτέλεσμα αυτής της ολένα και ευρύτερης αναγνώρισης των κάποτε κρυμένων από τα «ποπ» μάτια τάσεων, άρχισε να οξύνεται και η ανάγκη για τον επαναπροσδιορισμό μιας διακριτής ταυτότητας, τόσο σε προσωπικό, όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που τα τελευταία χρόνια έχουμε δει πολλές σκηνές να οικειοποιούνται ένα παραμελημένο κεφάλαιο ιστορίας της επιλογής τους και να δημιουργούν αναβιωτικά ρεύματα, που διαχωρίζουν μουσικούς και ακροατές από τον χαμό της εποχής.
{youtube}gWToDX7yEQk{/youtube}
Στην Ουαλία, το σκηνικό αυτό αποτέλεσε ιδανική αφορμή για να πυροδοτήσει τα υπαρκτά μα ανενεργά πατριωτικά ιδεώδη των γηγενών, ανεξάρτητων μουσικών της με αποτέλεσμα να στραφούν όλο και περισσότεροι στη χρήση της ουαλικής γλώσσας για τους στίχους τους. Η απαρχή αυτής χάνεται περίπου στα μέσα της πρώτης χιλιετίας μ.Χ αλλά κάθε χρόνο γλιστράει όλο και περισσότερο στη λήθη, μιας και μόνο το 23% των Ουαλών αναγνωρίζονται πια ως γνώστες της. Από την άλλη, η «περιθωριακή» σκηνή της περιοχής αποτελούσε πάντα πυλώνα απέναντι στην ολοκληρωτική αφομοίωση από την Αγγλία, οπότε η χρήση της ουαλικής λειτούργησε ενοποιητικά, αποκτώντας αντιδραστικό χαρακτήρα απέναντι στις κοινωνικοπολιτικές πιέσεις της εκάστοτε εποχής. Όχι όμως με εθνικιστικές διαθέσεις: προέκυπτε ως μια μάλλον φυσική ανάγκη έκφρασης κοινών ανησυχιών και ιδεών σε μία προσωπική, οικεία και ξεχωριστή διάλεκτο.
Μία από τις πρώτες μπάντες (αν όχι η πρώτη) που κυκλοφόρησε ροκ δίσκο αποκλειστικά στην ουαλική γλώσσα ήταν οι Y Blew, δηλαδή «Τα Μαλλιά», το 1967. Το άλμπουμ μοιάζει σαν μία πιο άνευρη εκδοχή των Kinks ή των Spencer Davis Group και δεν είναι κάτι σπουδαίο, έμεινε όμως στην ιστορία. Τρία χρόνια αργότερα ο πρωτοποριακός ηλεκτρονικός πειραματιστής John Baker θα ηχογραφούσε τον πρώτο musique concrète δίσκο στο BBC Radiophonic Workshop, το Tros Y Gareg, με χρήση αποκλειστικά ουαλικών λέξεων, δημιουργόντας τρομερή αίσθηση με αυτήν την επιλογή. Αλλά ως πρώτη θρυλική φιγούρα της ουαλόφωνης σκηνής θα πρέπει να θρωρείται ο μουσικός και ποιητής Geraint Jarman, ο οποίος στη δεκαετία του 1970 κατάφερε να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ της ουαλικής folk και του post-punk ήχου, σε σημείο τέτοιο ώστε το BBC τον έχει χαρακτηρίσει ως «πατέρα της ουαλικής ροκ».
{youtube}eUXbTNrFo30{/youtube}
Το 1983, με τις συνέπειες του θατσερισμού να αρχίζουν να γίνονται ιδιαίτερα αισθητές και οδυνηρές, δημιουργήθηκε η δισκογραφική Anhrefn από τον Rhys Mwyn, στο Llanfair Caereinion –ένα άσημο ουαλικό χωριό στα δυτικά της χώρας– με σκοπό να αποτελέσει καταφύγιο για όλες εκείνες τις ρομαντικές, εγχώριες μπάντες που ήθελαν να αλλάξουν τον κόσμο μέσω της τέχνης τους. Η δεύτερη κυκλοφορία της δισκογραφικής το 1985, με τίτλο Cam o’r Tywyllwch, είναι και η πιο ιστορική της, καθώς αποτελεί μία συλλογή από άγνωστα τότε πειραματικά ροκ συγκροτήματα, τα οποία τραγουδούσαν μόνο στα ουαλικά.
Σε αυτήν κατέθεσαν τις πρώτες δουλειές τους μερικές θρυλικές μπάντες όπως οι Datblygu, οι Llwybr Llaethog, οι Fflaps και οι Tynall Tywyll. Πέρα όμως από τη χρήση ουαλικών στίχων διαμαρτυρίας και τον post-punk πειραματισμό, οι μπάντες αυτές αντιμετώπιζαν και την κοινή, γενική αδιαφορία του βρετανικού ραδιοφώνου για την προβολή τους. Το μόνο, αλλά απίστευτα επιδραστικό πρόσωπο, που τους εμπιστεύθηκε και τους έπαιζε πυκνά-συχνά στις θρυλικές ραδιοφωνικές του εκπομπές, ήταν ο John Peel· δίνοντάς τους έτσι το βήμα να μεταδώσουν τα ιδεολογικά τους μικρόβια σε ευρύτερο κοινό.
Η επόμενη γενιά βρήκε τη στέγη της στην ανεξάρτητη δισκογραφική Ankst, που ιδρύθηκε το 1988. Οι πρώτες της κυκλοφορίες προήλθαν από τους Ffaa Coffi Pwab και Y Cyrff, τα αρχικά σχήματα δηλαδή του Gruff Rhys και του Mark Roberts (αντίστοιχα), οι οποίοι στη συνέχεια θα δημιουργούσαν δύο από τις πιο αναγνωρίσιμες ουαλικές μπάντες της πρόσφατης ιστορίας, τους Super Furry Animals και τους Catatonia. Ακόμη μία σπουδαία και επιδραστική μπάντα που άνηκε στο ρόστερ της Ankst ήταν οι Gorky’s Zygoti Mynci του Euros Childs: γρήγορα η δροσερή και μελαγχολική τους ροκ ματιά θα τους χάριζε συμβόλαια σε μεγαλύτερες δισκογραφικές. Ενδιαφέρουσα ήταν όμως και η περίπτωση των Ectogram, οι οποίοι δημιουργήθηκαν από παλιά μέλη των Fflap και μέσω του ψυχεδελικού τους post-punk (με τάσεις αυτοσχεδιασμού) διεκδίκησαν κι εκείνοι το μερίδιο της φήμης που τους αναλογούσε.
Και ενώ στα τέλη των 1990s η συχνότητα εμφάνισης δίσκων με ουαλικούς στίχους είχε αραιώσει, ο Gruff Rhys και οι Super Furry Animals –που, βασιζόμενοι στον αγγλικό στίχο είχαν ήδη πετύχει ένα γερό breakthrough– αποφάσισαν να φτιάξουν ένα άλμπουμ με αποκλειστική χρήση της ουαλικής. Το Mwng βγήκε το 2000 μέσω της δισκογραφικής του συγκροτήματος, Placid Casual· δεν ήταν σε καμία περίπτωση ο κορυφαίος τους, είναι όμως αυτός που ανανέωσε το ενδιαφέρον του μουσικού κόσμου για την υιοθέτηση ουαλικών στίχων στην ποπ τραγουδοποιία, σε ένα κομβικό σημείο της ζωής της. Μάλιστα, 5 χρόνια αργότερα, ο πολυμήχανος Rhys κυκλοφόρησε (στο ίδιο πνεύμα πατριωτικής αφοσίωσης) τη σόλο δουλειά του Yr Atal Genhedlaeth, που σημαίνει η «η γενιά που τραυλίζει». Καταφέρνοντας να διατηρήσει, σχεδόν μόνος του πια, το ενδιαφέρον γι' αυτήν την παραμελημένη τέχνη.
{youtube}Yu9IIyTWGvo{/youtube}
Η κατάσταση όμως είχε ήδη αρχίσει να ανατρέπεται αθόρυβα από το 2003. Εκείνη τη χρονιά ο Garmon Gruffydd και ο Rhys Edwards –που τους ένωσε η κοινή τους αγάπη για τις μπάντες της Ankst– ίδρυσαν την Peski στο Κάρντιφ, τη σημαντικότερη δηλαδή σύγχρονη φωλιά της ουαλόφωνης σκηνής. Η αρχική της κυκλοφορία προήλθε από το προσωπικό project του Rhys με το όνομα Jakokoyak (2003), και είναι ένας δίσκος lo-fi αισθητικής που συνδέει γηγενή φολκ στοιχεία με ηλεκτρονικά ποπ μοτίβα. Επόμενες αξιοπρόσεχτες δουλειές το ντεμπούτο των Radio Luxembourg, μα περισσότερο το παρθενικό EP της Cat Le Bon, Erdrych Yn Llygaid Ceffyl Benthyg (2008), το οποίο αποτελεί και το μοναδικό ουαλόφωνο της φινετσάτης αυτής και πια ευρύτερα γνωστής ποπ περσόνας. Την ίδια περίοδο, ο Euros Childs κυκλοφόρησε επίσης το πρώτο του προσωπικό άλμπουμ με αποκλειστική χρήση των ουαλικών, ενώ νέα γκρουπ όπως οι Colorama, οι Η.Hawkline (του σύζυγου της Cat Le Bon), αλλά και οι Gentle Good του Gareth Bonello χρησιμοποίησαν τη μητρική τους γλώσσα στους δίσκους τους.
Φαίνεται όμως πως η τελευταία άνθιση του φαινομένου αυτού που σημειώνεται τα 3 τελευταία χρόνια, είναι και η πιο καρποφόρα. Όλα ξεκίνησαν το 2012, όταν η Gwenno Saunders –πρώην μέλος του ρετρό ποπ σχήματος Pippetes και σύζυγος του συνιδιοκτήτη της Peski, Rhys Edwards– αποφάσισε να επιστρέψει στην πόλη όπου μεγάλωσε, το Κάρντιφ. Εκεί ανέλαβε να διευθύνει την πρώτη εκπομπή στην ιστορία του διάσημου τοπικού ραδιοφωνικού σταθμού Radio Cardiff που θα μεταδιδόταν μόνο στα ουαλικά. Η εκπομπή ονομάστηκε Cam O’r Tywyllwch, δηλαδή «βγες από το σκοτάδι» (αν θυμάστε προέρχεται από το όνομα της συλλογής της Anrhefn του 1985), και ξεκίνησε το Φεβρουάριο του 2013, με τον φιλόδοξο στόχο να φέρει στην επιφάνεια ξαχασμένους από την ιστορία ουαλόφωνους καλλιτέχνες, μα και να αναδείξει σύγχρονα σχήματα, κυρίως όσα χρησιμοποιούσαν στίχους στη μητρική τους γλώσσα. Παράλληλα παίζει και άλλα ονόματα βέβαια, που ταιριάζουν με τη ρετροφουτουριστική ταυτότητα της εκπομπής, ενώ η Peski ξαναέδωσε στο μεταξύ ζωή στα Peski Nachts –σε βραδιές δηλαδή πειραματικής έκφρασης, που λαμβάνουν χώρα στο Jacobs Antique Center.
{youtube}LHbuTn5KpNA{/youtube}
Η κορυφή όμως του σύγχρονου ρεύματος ουαλόφωνης έκφρασης κατακτήθηκε μόλις πέρυσι. Είναι η χρονιά που η Gwenno Saunders κυκλοφόρησε το έξοχο ντεμπούτο της Υ Dydd Olaf (για την ακρίβεια είχε βγει στην Peski το 2014, αλλά το 2015 πέτυχε ευρύτερη διανομή μέσω της Heavenly), το οποίο αναμειγνύει library pop στοιχεία στο στυλ των Stereolab και των Broadcast με kosmische ατμόσφαιρα. Το θεματικό του περιεχόμενο είναι ακόμη πιο ενδιαφέρον: αναμειγνύει δικές της φεμινιστικές αντιλήψεις με το δυστοπικό σύμπαν ρομποτικής κυριαρχίας που αποτυπώθηκε το 1976 στην ομότιτλη νουβέλα του Ουαλού συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Owain Owain. Παράλληλα, το Mwng των Super Furry Animals επανακυκλοφόρησε σε μία ιδιαίτερα πλουσιοπάροχη έκδοση, ενώ και οι σημαντικοί Datblygu επέστρεψαν με νέο δίσκο και live εμφανίσεις, μετά από 20 χρόνια.
Εκτός λοιπόν από καλή μουσική στα ουαλικά, βγαίνει και ένα πολύ ενδιαφέρον συμπέρασμα: ζούμε σε εποχές στις οποίες η καλλιτεχνική έκφραση συσπειρώνεται σε εστίες δημιουργικότητας που έχουν την ανάγκη να ξεκολλήσουν από το κομφούζιο των καιρών. Οι πάσης φύσεως κοινότητες, είτε βασίζονται σε στυλιστικές ομοιότητες, είτε σε πολιτισμικές και εθνικές (που είναι και οι πιο ισχυρές), είναι αυτές που πληθαίνουν και οι διαφορές μεταξύ τους, αντί να γεφυρώνονται, ανοίγουν· λόγω κυρίως της ανάγκης του ανήκειν, της προστασίας που παρέχει η ομάδα. Όπως έχει πει εύστοχα και η Gwenno, «το να φτιάχνεις μουσική στη γλώσσα σου ενώ αυτή εξαφανίζεται, είναι σαν μία λαογραφική καταγραφή, ένα χρονικό αποτύπωμα που φωνάζει "Είμαι Εδώ"». Και αν η μουσική η ίδια δεν αποτελεί μία λυρική κραυγή του ανθρώπινου είδους για την αξία της ύπαρξής του, τότε δεν ξέρω τι άλλο είναι στο γενικό πλάνο.
Προτεινόμενη Δισκογραφία:
Datblygu – Wyau (1988)
Gorky’s Zygotic Mynci – Bwyd Time (1995)
Super Furry Animals – Mwng (2000)
Gwenno – Y Dydd Olaf (2015)
