Οι ρίζες του prog

 Η χρυσή εποχή του «προοδευτικού ροκ» καταγράφεται κυρίως στο πρώτο μισό ‘70s, αλλά το έδαφος είχε ήδη λειανθεί από την ψυχεδέλεια. Μερικά από τα γκρουπ αυτής της περιόδου επέλεξαν να μη χαθούν στις παραμορφώσεις του fuzz, αλλά να επεκτείνουν τα όρια της τρίλεπτης ποπ, εμπλουτίζοντας την τελευταία με στοιχεία κλασικής μουσικής, όσον αφορά στις ίδιες τις συνθέσεις, αλλά και τις ενορχηστρώσεις. Οι Procol Harum έκλεψαν βασικές μελωδικές γραμμές από τον Μπαχ, τον οποίο επένδυσαν με σουρεαλιστικούς στίχους και μπακάρισαν αριστοτεχνικά με ατμοσφαιρικό λευκό blues στο μπαρόκ ποπ κομψοτέχνημα “A Whiter Shade Of Pale” (1967). Την ίδια χρονιά οι Moody Blues, στο concept Days Of Future Passed, χρησιμοποίησαν συμφωνική ορχήστρα σε ένα φιλόδοξο έργο (που περιλαμβάνει το “Nights In White Satin”). Το ίδιο έκαναν οι Deep Purple στο «Κοντσέρτο για Συγκρότημα και Ορχήστρα» του κιμπορντίστα τους Jon Lord (1969), μια συνάντηση hard rock και κλασικής μουσικής, ενώ οι Nice έκαναν κάτι παρόμοιο στο Five Bridges. Οι Beatles, ενσωματώνοντας ψυχεδελικά στοιχεία στην υψηλών προδιαγραφών ποπ του Sgt. Pepper’s, χρησιμοποιώντας τις κλασικές ενορχηστρώσεις του George Martin και πειραματιζόμενοι με το να συνδέουν διαφορετικές ιδέες σε μια αλληλουχία αλληλοεξαρτώμενων συνθέσεων στη σουίτα της δεύτερης πλευράς του Abbey Road, ουσιαστικά έγραψαν progressive ποπ μπροστά από την εποχή τους. Οι Pink Floyd έθεσαν τις βάσεις του space rock το 1967, αλλά τα progressive έργα τους θα ακολουθούσαν μετά την αποχώρηση του Barrett, ενώ το In The Court Of…  των King Crimson εγκαινίασε και επισήμως την εποχή του prog. Σε αυτό το σημείο (και πάλι 1969, η χρονιά που είδε τη μέση διάρκεια των τραγουδιών να γίνεται απαγορευτική για την κυκλοφορία single) το ροκ έκλεισε τον κύκλο της εφηβείας και εισήλθε σε ενήλικη φάση. Οι  Soft Machine, για παράδειγμα, μεταμόρφωσαν την αρχική psych pop τους σε avant-garde/jazz/prog που θα έπαιρνε ανεξέλεγκτες διαστάσεις στις τέσσερις ατελείωτες πλευρές του Third. Όλα αυτά στη Βρετανία. Βεβαίως υπήρχαν ο Zappa και ο Beefheart στην Αμερική, αμφότεροι σχεδόν απρόσιτοι –ο δεύτερος υπέρ το δέον πειραματικός για το ευρύ κοινό.

Procol Harum

Κλασικό progressive ‘70s

 Στη  νέα δεκαετία, το progressive rock επρόκειτο να διεκδικήσει επί ίσοις όροις τα φώτα της δημοσιότητας από το συμβατικότερο ροκ. Genesis, Yes, Emerson, Lake & Palmer (ELP), Pink Floyd, Jethro Tull… ήταν ονόματα που συναντούσες συχνότατα στον μουσικό Τύπο, ενώ, αθόρυβα, η εξωπραγματική σκηνή του Canterbury των Caravan και του Robert Wyatt έγραφε τη δική της ιστορία.

Emerson, Lake & Palmer

Οργασμός μουσικής δημιουργίας από μια νέα γενιά καλλιτεχνών που δεν έβαζε προτεραιότητα στο (ανύπαρκτο) hit single, αλλά στο φιλόδοξο, συχνά περίπλοκο, ολοκληρωμένο έργο, περιφρονώντας το χορευτικό ροκ, προς όφελος ενός σαφώς καλλιτεχνικότερου ιδιώματος. Κοινά χαρακτηριστικό σε πολλά άλμπουμ της εποχής: η έλλειψη προχειρότητας, ένα καλά δομημένο θεματικό και συνθετικό πλαίσιο με μεγάλης διάρκειας κομμάτια, φλερτ με τη δυτική κλασική μουσική και λιγότερο ενδιαφέρον για το blues (σχεδόν ανύπαρκτο για το rock & roll), εκτεταμένη χρήση πληκτροφόρων (mellotron,  Moog, διάφορα συνθεσάιζερ), συχνή παρουσία εγχόρδων και πνευστών, έντονη χρήση τεχνολογίας, ασυνήθιστα μέτρα και συχνές εναλλαγές των τελευταίων, αδιαφορία για το αναμενόμενο ρεφρέν, απρόβλεπτη εξέλιξη μιας σύνθεσης και μεγάλη ποικιλία μουσικών τάσεων. Οι στίχοι διαφοροποιούνται από τη χίπικη θεματική, έχουν να κάνουν λιγότερο με προσομοίωση ενός ψυχεδελικού trip και περισσότερο με φιλοσοφικά θέματα, εικόνες από τη μυθολογία και την επιστημονική φαντασία, ενώ συχνά συναντάμε θεματικά άλμπουμ (πράγμα που οι Pink Floyd καθιέρωσαν μετά το Dark Side, με αποκορύφωμα το The Wall).

Van Der Graaf

H κριτική αποδοχή δεν ήταν δεδομένη, ιδιαίτερα στην Αμερική, όπου η σχεδόν ακαδημαϊκή προσέγγιση αυτού του είδους μπέρδευε όσους θεωρούσαν το ροκ απλή λαϊκή μουσική. Το progressive ήταν μουσική που απαιτούσε ουσιαστικό listening, δεν ήταν απλά συνοδευτικό χημικών παρεκτροπών ή soundtrack για πορείες ειρήνης ή ο διονυσιασμός των συναυλιών. Κάπου στα τέλη των ‘70s, σε συζήτηση που είχα με φίλη μου Αγγλίδα, όταν της είπα ότι μου αρέσουν οι Van Der Graaf, με απορία είπε «Μα αυτούς στην Αγγλία τους ακούνε μόνο στο πανεπιστήμιο»! Πέρασαν πολλά χρόνια για να συνειδητοποιήσω ότι το progressive rock ήταν αναπόσπαστο κομμάτι μιας πραγματικότητας που δεν είχε και τόση επαφή με τα λαϊκότερα στρώματα της σε έντονο βαθμό ταξικά δομημένης βρετανικής κοινωνίας. Η πλειοψηφία των prog μουσικών  δεν είχε σχέση με την εργατική τάξη, ενώ μεγάλο ποσοστό τους φοιτούσε σε σχολές καλών τεχνών και κατάγονταν από εύπορες οικογένειες που τους παρείχαν ανάλογη παιδεία. Πριν πεντέξι χρόνια, έκανα ένα DJ set σε ένα μπαρ, και αργά, καθώς έπαιζα το “House With No Door” των VDGG, έρχεται μια γύρω στα 50-55 μισομεθυσμένη –πάλι Αγγλίδα– και μου λέει «μια ζωή γυρνάω σε μπαρ, αλλά πρώτη φορά ακούω να βάζουν Peter Hammill. Thank you». Εκεί μου έρχονται στο νου τα κλισέ που λέμε, ότι ο ροκ μουσικός απομακρύνθηκε από τη βάση του, ότι έγινε super star κι απρόσιτος στον rock fan και άλλα τέτοια βαρετά. Η ουσία είναι ότι ο progressive μουσικός ουδέποτε είχε σχέση με τον παραδοσιακό έφηβο rock fan (όπως ας πούμε είχε ο Bowie, o Βolan και το glam). Εξαρχής ήταν απομακρυσμένος σε έναν δικό του κόσμο. Κάποτε ρώτησαν τον Robert Fripp γιατί κάθεται σε καρέκλα στις συναυλίες. «Μα είμαι κιθαρίστας, όχι ακροβάτης» απάντησε, κάνοντας ευθέως κατανοητό ότι δεν τον ενδιέφερε τόσο το feedback από το κοινό όσο η τέχνη αυτή καθεαυτή. Τότε μόνο μπορεί κανείς να καταλάβει τη σημασία που είχε το μπλουζάκι του John Lydon με τη στάμπα “I hate Pink Floyd”. Η ερμηνεία του μάλλον είναι «Δεν μπορώ να κατανοήσω  τους Pink Floyd». Punk εναντίον prog: τεχνητός πόλεμος (συμβολικού χαρακτήρα) άνευ βαρύτητας (το The Wall ήταν ένα είδος ακαδημαϊκού punk, η διαφορά του με το Never Mind The Bollocks ήταν διαφορά γλώσσας και έκφρασης, όχι ουσίας). Βεβαίως, με την εμφάνιση του punk τελειώνουμε ουσιαστικά με το progressive (αν όχι δια παντός, τουλάχιστον σε ότι αφορά τη βαρύτητα και τον κεντρικό ρόλο του τελευταίου στα ποπ δρώμενα).

Κάποτε ρώτησαν τον Robert Fripp γιατί κάθεται σε καρέκλα στις συναυλίες. «Μα είμαι κιθαρίστας, όχι ακροβάτης» απάντησε, κάνοντας ευθέως κατανοητό ότι δεν τον ενδιέφερε τόσο το feedback από το κοινό όσο η τέχνη αυτή καθεαυτή.

Euro-prog

Τον Μάρτιο του 1973, το πρώτο τεύχος του EUROCK κυκλοφορούσε δειλά με εξώφυλλο kraut: Can-Amon Duul II-Tangerine Dream…

Το progressive μπορεί συνήθως να περιορίζεται με την προσθήκη του “rock” ως δεύτερου συνθετικού, κυρίως εννοώντας βρετανικό ροκ, αλλά ουσιαστικά είναι κάτι πολύ ευρύτερο, που αγκάλιασε την καλλιτεχνική δημιουργία των ‘70s ως συνέχεια των ψυχεδελικών ‘60s, είτε αυτό είναι το ambient του Eno και η art pop των Roxy Music και των Queen ή η instrumental ηλεκτρονική του Mike Oldfield, του Klaus Schulze και του Βαγγέλη.

Το εν λόγω έντυπο κάλυψε επί πολλά χρόνια τα μουσικά δρώμενα της Ευρώπης στον πειραματικό χώρο, αυτά που δεν θα έβλεπε κανείς στον επίσημο βρετανικό μουσικό Tύπο. Ατελείωτος ο κατάλογος (Ιταλία –PFM/Le Orme, Γαλλία-Magma, Φινλανδία-Wigwam, Ολλανδία-Focus, Σουηδία-Algarnas Tradgard κλπ). Το 666 των δικών μας Aphrodite’s Child αποτελεί διαρκή σταθερά και μνημείο του προοδευτικού ροκ της Γηραιάς Ηπείρου (οι συντάκτες του Record Collector το ψήφισαν σημαντικότερο άλμπουμ της Vertigo Swirl). Οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης έχουν επίσης σημαντικότατα συγκροτήματα να αναδείξουν, με έντονη δραστηριότητα μουσικών με παιδεία στην jazz. Εννοείται ότι στην έκταση αυτού του άρθρου, η επί μέρους αναφορά καλλιτεχνών είναι απαγορευτική λόγω χώρου.

Genesis

Παρακμή και τέλος

 Στο editorial της ηλεκτρονικής έκδοσης του EUROCK τονίζονται δύο σημαντικοί παράγοντες που συνέβαλαν στην παρακμή του progressive μετά τα τέλη ‘70s: α) η παντοδυναμία των εταιριών που άρχισαν να επιβάλλουν στους καλλιτέχνες τους δικούς τους όρους (κάτι που πρωτύτερα ήταν πιο περιορισμένο) και β) το γεγονός ότι τα ναρκωτικά από “mind-expanding” άλλαξαν σε “mind-destroying”. Μετά το τέλος της δεκαετίας, αυτοί που επιβίωσαν (Yes/Genesis) έκαναν έκπτωση στην ποιότητα της δουλειάς τους (“progressive” μόνο κατ’ όνομα), ενώ στην άλλη όχθη, οι King Crimson του Fripp, πιστοί στην αναζήτηση, και αρνούμενοι το μουσικό κατεστημένο, απομονώθηκαν. Βεβαίως σήμερα το progressive έχει επανέλθει –ενίοτε με αξιώσεις– αλλά αυτό το αφήνουμε για άλλη φορά. Προς το παρόν, ας κρυφοκοιτάξουμε τους θησαυρούς της δισκογραφίας των ‘70s. H επιλογή είναι  ενδεικτική και η καταχώρηση των άλμπουμ δεν έχει γίνει με αξιολογικά κριτήρια, ενώ έχουν συμπεριληφθεί καλλιτέχνες ενός ευρέος φάσματος (prog rock/kraut/ηλεκτρονικά) από το οποίο δεν έχουν αποκλειστεί ποπ συγκροτήματα στις περιπτώσεις που ενσωμάτωσαν progressive στοιχεία με αξιώσεις.

King Crimson

Yes

Τσιτάτο:

 H κριτική αποδοχή δεν ήταν δεδομένη, ιδιαίτερα στην Αμερική, όπου η σχεδόν ακαδημαϊκή προσέγγιση αυτού του είδους μπέρδευε όσους θεωρούσαν το ροκ απλή λαϊκή μουσική.

Prog δισκοθήκη

1967

PINK FLOYD – The Piper At The Gates Of Dawn

THE MOODY BLUES – Days Of Future Passed

1968

PROCOL HARUM – Shine On Brightly

FAMILY – Music In A Doll’s House

THE NICE – The Thoughts Of Emelist Davjack/ Ars Longa Vita Brevis

THE MOODY BLUES – In Search Of The Lost Chord

1969

KING CRIMSON – In The Court Of…

JETHRO TULL – Stand Up

FAMILY – Family Entertainment

ARCADIUM - Breathe Awhile

FRANK ZAPPA – Hot Rats

TERRY RILEY - A Rainbow In Curved Air

THIRD EAR BAND – Alchemy

COLOSSEUM - Valentyne Suite

PROCOL HARUM – A Salty Dog

ARZACHEL – S/T

STEAMHAMMER – MKII

WRITING ON THE WALL - - The Power Of The Picts

PINK FLOYD - Ummagumma

1970

PINK FLOYD - Atom Heart Mother

BO HANSSON - Lord Of The Rings

R.GEESIN-R.WATERS – The Body

THE NICE – Five Bridges

ELP – s/t

SOFT MACHINE – Third

CARAVAN – If I Could Do It…

VDGG  - The Least We Can Do/ H To He

KING CRIMSON – Lizard/In The Wake Of Poseidon

JOHN McLAUGHLIN – Devotion

STEAMHAMMER - Mountains

TANGERINE DREAM – Electronic Meditation

THIRD EAR BAND -S/T

THE MOODY BLUES – Question Of Balance

AMON DUUL II  Yeti

OUT OF FOCUS – Wake Up

EAST OF EDEN – Snafu

MURPHY BLEND – First Loss

TITUS GROAN – S/T

EGG – S/T

1971

CARAVAN – In The Land Of Grey And Pink

VDGG – Pawn Hearts

YES – The Yes Album /Fragile

PINK FLOYD – Meddle

KING CRIMSON - Islands

JETHRO TULL – Aqualung

ELP – Tarkus

GENESIS – Nursery Cryme

BJ HARVEST – BJ Harvest & Other Short Stories/ Once Again

AMON DUUL II – Dance Of The Lemmings

FOCUS – Moving Waves

GENTLE GIANT – Acquiring The Taste

THE MOODY BLUES – Even A Good Boy Deserves Favour

MAHAVISHNU ORCHESTRA – The Inner Mounting Flame

CAN – Tago Mago

ARGENT – All Together Now

GONG – Camembert Electrique

FUZZY DUCK – S/T

SPRING – S/T

DR.Z – Three Parts To My Soul

TERJE RYPDAL – S/T

1972

JETHRO TULL – Thick As A Brick

ALGARNAS TRADGARD – Garden Of The Elks

YES – Close To The Edge

GENESIS – Foxtrot

ELP – Trilogy

PINK FLOYD – Obscured By Clouds

APHRODITE’S CHILD – 666

ARGENT – All Together Now

FOCUS – III

ROXY MUSIC – S/T

AMON DUUL II – Carnival In Babylon

HAWKWIND – In Search Of Space

FRANK ZAPPA – Waka/Jawaka

GENTLE GIANT – Octopus

PFM – Per Un Amico/Storia Di Un Minuto

THE STRAWBS – Grave New World

CAPTAIN BEYOND – S/T

CAN – Ege Bamiyasi

CARAVAN – Waterloo Lily

LE ORME – Uomo Di Pezza

CAN – Ege Bamyasi

BANCO DEL MUTUO SOCCORSO – s/t– Darwin

IL BALLETTO DI BRONZO – Ys

KHAN – Space Shanty

SANTANA – Caravanserai

POPOL VUH – In Der Garten Of Pharao

MATCHING MOLE S/T

AGITATION FREE – Malesch

ASH RA TEMPEL - Schwingungen

1973

PINK FLOYD – The Dark Side Of The Moon

GENESIS – Selling England By The Pound

YES – Tales From Topographic Oceans

CAMEL – Camel

JETHRO TULL – A Passion Play

GOLDEN EARRING – Moontan

ROXY MUSIC – For Your Pleasure

KING CRIMSON – Larks’ Tongues In Aspic

ARGENT – In Deep

GONG – Flying Teapot

VANGELIS – Earth

MIKE OLDFIELD – Tubular Bells

HAWKWIND – Space Ritual

ELP – Brain Salad Surgery

GREENSLADE – Bedside Manners Are Extra

GENTLE GIANT – In A Glass House

GONG – Angel’s Egg

MAHAVISHNU ORCHESTRA – Birds Of Fire

NEKTAR – Remember The Future

FOCUS – At The Rainbow

RICK WAKEMAN – The Six Wives Of Henry VIII

CAN – Future Days

MUSEO ROSENBACH – Zarathustra

AREA – Arbeit Macht Frei

MANFRED MANN’S EARTH BAND – Solar Fire

MAGMA – Mëkanïk Dëstruktïẁ Kömmandöh Music

HATFIELD AND THE NORTH – S/T

BANCO DEL MUTUO SOCCORSO – Io Sono Nato Libero

DZYAN - Time Machine

EBERHARD SCHOENER - Meditation

POPOL VUH – Hosianna Mantra

KLAUS SCHULZE – Cyborg

TANGERINE DREAM – Atem

EBERHARD WEBER – The Colours Of Chloe

CLEARLIGHT - Symphony

1974

KING CRIMSON – Red/ Starless And Bible Black

GENESIS – The Lamb Lies Down On Broadway

CAMEL – Mirage

YES – Relayer

RICK WAKEMAN – Journey To The Centre Of The Earth

ROBERT WYATT – Rock Bottom

SUPERTRAMP – Crime Of The Century

JETHRO TULL – Warchild

RENNAISSANCE – Turn Of A Card

GRYPHON – Red Queen To Gryphon Three

BJ HARVEST – Everyone Is Everybody Else

PETER HAMMILL – The Silent Corner And The Empty Stage

GONG – You

BIGLIETTO PER L’INFERNO – S/T

GENTLE GIANT – The Power And The Glory

PFM – L’ isola di niente

EDGAR FROESE – Aqua

KLAUS SCHULZE – Blackdance

KRAFRWERK - Autobahn

TANGERINE DREAM – Phaedra

WIGWAM - Being

1975

PINK FLOYD – Wish You Were Here

BJ HARVEST – Time Honoured Ghosts

QUEEN – A Night At The Opera

VDGG – Godbluff

HATFIELD AND THE NORTH – The Rotters’ Club

CAMEL – The Snow Goose

PAVLOV’S DOG – Pampered Menial

STEVE HILLAGE – Free Rising

GENTLE GIANT – Free Hand

MIKE OLDFIELD – Ommadawn

GENTLE GIANT – Free Hand

STEVE HACKET – Voyage Of The Acolyte

FRANK ZAPPA – One Size Fits All

RENAISSANCE – Scheherazade And Other Stories

HARMONIUM – Si On Avait..

TANGERINE DREAM – Rubycon/Ricochet

EDGAR FROESE – Epsilon…

BO HANSSON - Attic Thoughts

TERJE RYPDAL – Odyssey

1976

GENESIS – A Trick Of The Tail

VDGG – Still Life

KANSAS - Leftoverture

STEVE HILLAGE – L

PAVLOV’S DOG – At The Sound Of The Bell

CAMEL – Moonmadness

RUSH – 2112

RENAISSANCE – Live At Carnegie Hall

SCHICKE, FUHRS AND FROHLING – Symphonic Pictures

1977

PINK FLOYD – Animals

SUPERTRAMP – Even In The Quietest Moments

JETHRO TULL – Songs From The Wood

RUSH – A Farewell To Kings

GONG – Live Etc

KANSAS – Point Of No Return

YES – Going For The One

SCHICKE, FUHRS AND FROHLING – Sunburst

STEVE TIBBETTS – S/T

BJ HARVEST – Gone To Earth

1978

KLAUS SCHULZE – X

ILLUSION – S/T

HENRY COW – Western Culture

RUSH – Hemispheres

GOTIC – Escenes

MICHAEL HOENIG – Departure

1979

PINK FLOYD  – The Wall

STEVE HILLAGE – Rainbow

STEVE HOWE – The Steve Howe Album

EBERHARD WEBER – Fluid Rustle