Ανήσυχος και οραματιστής, ακριβώς στην κορύφωση της δημιουργικότητάς του, ο Charles Mingus ήταν έτοιμος να κάνει την ανατροπή σε αυτό που πάντα αποτελούσε το «μειονέκτημα» της jazz σε σχέση με την κλασική μουσική. Η σύνθεση για μεγάλη ορχήστρα δεν ήταν κάτι διαδεδομένο (με εξαίρεση μια σειρά από σουίτες του Duke Ellington) λόγω της δομής του μουσικού ιδιώματος, αλλά και λόγω του γεγονότος ότι η μουσική βιομηχανία δεν υποστήριζε τότε τέτοιου είδους προσπάθειες.
1962. Ο Mingus, έχοντας πρόσφατα υπογράψει πολυετές συμβόλαιο με την United Artists, που του παρείχε οικονομική ασφάλεια, άρχισε να γράφει νέες και να αναθεωρεί παλιότερές του συνθέσεις, έχοντας στο μυαλό του ένα έργο για μεγάλη ορχήστρα 30 μουσικών. Το ραντεβού με το κοινό δόθηκε στις 12 Οκτωβρίου, στο Town Hall της Νέας Υόρκης, 5 εβδομάδες νωρίτερα από την αρχική ημερομηνία της πρεμιέρας. Τα πράγματα όμως, δεν πήγαν καθόλου καλά. Η έλλειψη χρόνου, οι πρόβες που δεν έγιναν και η κακή παραγωγή κατέληξαν σε ένα τεράστιο φιάσκο. Οι παρτιτούρες κρύφτηκαν στα συρτάρια και το μόνο που απέμεινε για να έχουμε μια ιδέα είναι το βινύλιο The Complete Town Hall Concert. Ο Mingus, αν και θεώρησε ότι δεν θα του δοθεί ξανά άλλη ευκαιρία, συνέχισε να ολοκληρώνει το έργο του μέχρι την τελική του μορφή ονομάζοντάς το Epitaph, πιστεύοντας ότι θα το ακούσει μόνο στην κηδεία του. Μετά τον θάνατό του (1979) η γυναίκα του, Sue Μingus, ανέθεσε την αρχειοθέτηση της μουσικής του στον Andrew Homzy. Εκτός των γνωστών συνθέσεων, ο Homzy ανακάλυψε τη μεγαλύτερη jazz σύνθεση στην ιστορία, ένα έργο 500 σελίδων για 30 μουσικούς με 19 μέρη και διάρκεια μεγαλύτερη από 2 ώρες! Η μελέτη και οριστικοποίηση του έργου ανατέθηκε στον καταλληλότερο για την πρόκληση αυτή, τον Gunther Schuller, τον μουσικό, συνθέτη και δάσκαλο που επινόησε τον όρο Τρίτο Ρεύμα, σαν αναφορά στη μουσική η οποία συνδυάζει στοιχεία jazz και κλασικής μουσικής.
1989. Νέα Υόρκη, Lincoln Center. Κατάμεστο. Οι κάμερες έτοιμες να καταγράψουν την παγκόσμια πρεμιέρα για τη βρετανική τηλεόραση. Το αποτέλεσμα το βλέπετε στο DVD αυτό, μια τυπική καταγραφή από 6 κάμερες τοποθετημένες μακριά από τη δράση. Η σκηνοθεσία (και το μοντάζ) είναι αναμενόμενη και μάλλον ανεπαρκής στο να αποδώσει τη δύναμη και την ορμή του έργου. Σε πολλές περιπτώσεις δεν καταγράφεται το σόλο απ’ την αρχή, υπάρχουν καθυστερήσεις και χρησιμοποιούνται γενικά πλάνα για να καλύψουν τις ελλείψεις. Λείπει ζωντάνια. Μην ξεχνάμε όμως ότι είμαστε 20 χρόνια πίσω και αυτό φαίνεται και στα χρώματα, τα οποία είναι τα τυπικά της εποχής. Ευτυχώς ό ήχος αποζημιώνει και αυτό είναι το ζητούμενο στην περίπτωση ενός μουσικού DVD (από τις ταινίες αυτές έγινε άλλωστε εφικτή και η παραγωγή του διπλού CD, που κυκλοφόρησε από την CBS το 1990).
Και η μουσική; Η μουσική μόνο «Επιτάφιος» δεν είναι. Ρευστή και δυναμική, χαοτική και διονυσιακή. Μια διαρκής εναλλαγή ρυθμών και ύφους, ένα καλειδοσκόπιο όχι μόνο της γραφής του Mingus αλλά και όλης της ιστορίας της jazz και όχι μόνο. New Orleans και ragtime, gospel και ποίηση, Stravinsky και Varese, mambo και blues, Monk και Ellington, παρελαύνουν μπροστά από αυτόν που θα διαθέσει το δίωρο να δει και να ακούσει. Θα συναντήσει γνωστά θέματα του Mingus (“Better Get Ιt Ιn Your Soul”, “Peggy's Blue Skylight”, “Noon Night”) αλλά και κομμάτια γραμμένα εξαρχής για αυτήν την ορχήστρα, όπως το “Main Score” (βασισμένο στο “Pithecanthropus Erectus”) και το “Children’s Hour of Dream”. Το τελευταίο ίσως αποτελεί και το highlight της όλης σύνθεσης, χωρίς ίχνος αυτοσχεδιασμού αλλά με μια δομή που ξεφεύγει από οποιοδήποτε πλαίσιο. Ο θεατής θα δει μουσικούς γνωστούς από τις μπάντες του Mingus – όπως οι George Adams, Jack Walrath, John Handy, Randy Brecker και Don Butterfield – καθώς και μια σειρά από πρώτης γραμμής δεξιοτέχνες, όπως οι Bobby Watson, Sir Roland Hanna, Urbie Green, Lew Soloff, John Hicks, John Abercrombie και ο νεαρός τότε Wynton Marsalis. Επίσης οι Britt Woodman και Jerome Richardson – οι μοναδικοί που συμμετείχαν και στo κονσέρτο-χάος του 1962. Οι μουσικοί τηρούν το dress code όσο μπορούν, εκτός του Gunther Schuller (θυμίζει λίγο Peter Ustinov, δεν συμφωνείτε;).
Το DVD περιέχει ένα καλοστημένο 12σέλιδο, με φωτογραφίες της παράστασης και κείμενα βασισμένα στις σημειώσεις του Gunther Schuller, οι οποίες γράφτηκαν ειδικά για το CD του 1990 (στα Aγγλικά). Είναι η πρώτη φορά που το concerto κυκλοφορεί σε βίντεο. Εάν είστε λάτρης του Mingus θα πρέπει να το έχετε, αν είστε φίλος της jazz δεν θα πρέπει να μην το έχετε!
(Ευχαριστώ τον Λευτέρη Ποπώφ)
