Μέσα από το λίαν ενδιαφέρον προσωπικό άλμπουμ Watina του αείμνηστου Andy Palacio γνωρίσαμε οι περισσότεροι την πλούσια και ανεξερεύνητη μουσική κληρονομιά και παράδοση της φυλής των Garinagu, οι οποίοι έχουν, λαθεμένα, γίνει γνωστοί παγκοσμίως με τη λέξη Garifuna – που αποτελεί ενικό του Garinagu στη γλώσσα τους – παρεξήγηση την οποία συντηρεί και ο παρών δίσκος. Πορευόμενη μέσα στον χρόνο και σε μία περιοχή που εκτείνεται στα καραϊβικά παράλια τριών χωρών της Κεντρικής Αμερικής (Μπελίζ, Ονδούρες και Γουατεμάλα), η μουσική αυτή έχει, κατά έναν τρόπο, διαμορφώσει ένα ηχόχρωμα αφρικανικής pop της διασποράς (afropop). Ο Andy Palacio και ο εμπνευσμένος παραγωγός Ivan Dury είναι εκείνοι οι οποίοι ανέσυραν από τη λήθη τη μουσική των Garinagu, στο Umalali, όμως, πρωταγωνιστούν οι γυναίκες της φυλής, το κύριο δηλαδή κομμάτι αυτής της παράδοσης.
Umalali σημαίνει η «φωνή», αλλά εδώ έχουμε τη συμμετοχή πάνω από 50 γυναικείων φωνών, καθώς και των Aurelio Martinez (νέο αστέρι στις Ονδούρες), Adrian Martinez (ανερχόμενο αστέρι του Μπελίζ) και Lloyd Augustine (punta rocker τραγουδιστής). Το μεγαλύτερο μέρος των συνθέσεων είναι παραδοσιακό, ενώ το υπόλοιπο ανήκει σε προσωπικό έργο μεγαλύτερων ή νεότερων γυναικών οι οποίες επιθυμούν να θίξουν όλες τις πτυχές της κοινωνικής τους ζωής – δύσκολη και απάνθρωπη κάποιες φορές – ενίοτε και με πολύ αιχμηρό τρόπο. Τα τραγούδια τους αποτελούν ένα απάνθισμα μελωδιών της Αφρικής, της Καραϊβικής, της Κούβας και των αυτόχθονων της Κεντρικής Αμερικής. Στα αυτιά του Ευρωπαίου ακροατή το “Barubana Yagien” ηχεί σαν calypso ή ακόμα και σαν κογκολέζικη rumba, τα “Nibari” και “Yunduya Weyu” ανατρέχουν σε μουσικές του Μάλι μπλεγμένες με αργόσυρτες «μπαλάντες» της Orchestra Baobab, η afro-jazz εκτέλεση του “Merua” μάς ταξιδεύει σε άλλες εποχές ενώ η γήινη ερμηνεία του “Fuleisei” έχει κάτι από το afrobeat του θρυλικού Fela Kuti. Οι Sofia Blanco, Desere Diego, Bernadine Flores, Damiana Gutierez και Sarita Martinez δεν είναι γνωστές καλλιτέχνιδες (ίσως και να μην γίνουν ποτέ και δεν έχει καμία σημασία), ξεχωρίζουν όμως για την αυθεντική και «τραχιά» ερμηνεία τους. Η φωνή τους θαρρεί κανείς ότι πηγάζει από τα έγκατα της γης, τη στιγμή που μία γιαγιά συνομιλεί με την εγγονή της, μία μητέρα εξιστορεί τις δυσκολίες του αγέννητου παιδιού της, μία άλλη μάνα παραπονιέται για τα κακεντρεχή σχόλια του κόσμου ότι εκδίδει το παιδί της ή μια γυναίκα εκφράζει το θαυμασμό της και την ευγνωμοσύνη της για το δώρο του έρωτα και του δούναι και λαβείν.
Για την πολύτιμη και πολύχρωμη μουσική κληρονομιά των Garinagu (αλλά και για εμάς), οι σύγχρονες ντίβες δεν είναι επαγγελματίες μουσικοί αλλά νοικοκυρές και καθημερινές γυναίκες, οι οποίες ζουν και αισθάνονται στο πετσί τους κάθε αλλαγή που συντελείται σε κοινωνικοπολιτικό ή προσωπικό επίπεδο. Αυτή είναι η μουσική της και η αλήθεια τους. Μία μουσική αλήθεια μπλεγμένη αρμονικά με blues, afro, latin, funk και rock στοιχεία που όχι μόνο δεν ξενίζει τον ακροατή αλλά πετυχαίνει να τον σαγηνεύσει στον δικό της «άγνωστο» κόσμο.
